188.13 Ριζική ανασυγκρότηση τσιγγάνικου οικισμού στην Κομοτηνή

Φοιτήτρια: Τσατλίδου Μάρθα
Επιβλέποντες καθηγητές: Πατρίκιος Γιώργος, Κόκκορης Παναγιώτης, Θωμάς Νίκος
Τμήμα Αρχιτεκτονικής του Δ.Π.Θ
Ημερομηνία παρουσίασης: 07-11-2013

Σκοπός της διπλωματικής αυτής είναι η προσπάθεια προσέγγισης του ζητήματος της ομαλής ένταξης  ιδιαίτερων  κοινωνικά ομάδων στο πλαίσιο μιας κρατούσας κοινωνίας μέσω του αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού.

Πιο συγκεκριμένα, στο τέρμα Αδριανουπόλεως στην Κομοτηνή, πολύ κοντά στο κέντρο της πόλης και σε επαφή με τον αστικό ιστό εντοπίζεται  η τσιγγάνικη συνοικία του Αλάν Κογιού με πληθυσμό που υπολογίζεται στα 700 άτομα, περίπου 207 οικογένειες. Η συνοικία δημιουργήθηκε μετά από καταστροφική πλημμύρα το 1961 όταν μια ομάδα Ρομά που έως τότε ζούσαν στο κέντρο της πόλης μετεγκαταστάθηκαν  στην συγκεκριμένη περιοχή. Όμως με την επέκταση του αστικού ιστού η πόλη ήρθε αντιμέτωπη με ένα έντονο κοινωνικό πρόβλημα. Η μόνη προσπάθεια που έχει γίνει, αφορά δημιουργία νέου οικισμού εκτός της πόλης, αλλά και αυτή παραμένει ανολοκλήρωτη.

Η σχέση με την πόλη
Ο οικισμός Αλάν Κογιού βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά της πόλης κοντά στο διοικητικό και εμπορικό κέντρο της ενώ ιδιαίτερης σημασίας για τους κατοίκους είναι το παζάρι που διεξάγεται στην ίδια περιοχή και αποτελεί κύρια απασχόληση τους.

Καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης
Η εικόνα της περιοχής σε τίποτα δεν διαφέρει από μία κλασσική παραγκούπολη. Πυκνή χαμηλή δόμηση, κτιριακοί όγκοι τυχαία τοποθετημένοι αφήνοντας στενές διαδρομές να εξυπηρετούν την πρόσβαση μόνο πεζών και ευτελή υλικά όπως λαμαρίνες και ξύλινες σανίδες συμπληρώνουν την εικόνα του οικισμού.  Η οδός Αδριανουπόλεως αποτελεί την μόνη οδική αρτηρία που ενώνει την περιοχή με την πόλη αποτελώντας κεντρικό σημείο για τους Ρομά και απαγορευτικό πέρασμα για τους υπόλοιπους κατοίκους της πόλης.

Τα προβλήματα της καθημερινής διαβίωσης είναι πολλά. Ο οικισμός δεν διαθέτει αποχετευτικό σύστημα και η υδροδότηση είναι προβληματική. Οι οικίες στερούνται βασικών παροχών όπως της κουζίνας ενώ οι  τουαλέτες εξυπηρετούν πολλές οικογένειες.

Φυσικά, λόγω της κοινωνικής αποξένωσης και του επαγγελματικού αποκλεισμού στην περιοχή έχουν αναπτυχθεί  φαινόμενα βίας, εγκληματικότητας και κοινωνικού ρατσισμού.

Ανάλυση του τύπου κατοικίας
Η μελέτη που έγινε στα σπίτια του οικισμού έδειξε ότι υπάρχει ένας τύπος κατοικίας. Ο τύπος  αυτός  συνήθως   αποτελείται από δύο μικρούς χώρους που επικοινωνούν και συγκεντρώνουν όλες τις λειτουργίες. Ο πρώτος αποτελεί  χώρο διημέρευσης ενώ σε πολλές περιπτώσεις ο ίδιος χώρος εξυπηρετεί και τις  βασικές  λειτουργίες της κουζίνας. Ο δεύτερος  αποτελεί χώρο ύπνου.

Θα  μπορούσαμε λοιπόν να  διακρίνουμε έναν ελεύθερο  τύπο κατοικίας και μία χαλαρή  συγκατοίκηση πολλών  ατόμων σε  μικρούς  χώρους η οποία δεν  παρατηρείται  μόνο στο  επίπεδο της μονάδας  αλλά  και στο  σύνολο του  οικισμού.  Αυτό αποτελεί  κυρίως   μία  στάση  ζωής και αντίληψης της ιδιωτικότητας. Μία ακόμα σημαντική παρατήρηση  η  οποία  και  επηρέασε τη λύση  είναι η ιδιαίτερη  σχέση των  Ρομά με  το  έδαφος και τη φύση.

Βασικοί στόχοι:

1. Διατήρηση του κοινωνικού χαρακτήρα του οικισμού.
2. Προσπάθεια ένταξης στην πόλη.
3. Σχεδιασμός με σεβασμό στην κουλτούρα  των κατοίκων.
4. Χαμηλό κόστος κατασκευής

Επιλογή θέσης
Έχοντας ως κύριο άξονα την προσπάθεια ομαλής κοινωνικής ένταξης των Ρομά στην κοινωνία της Κομοτηνής, κρίθηκε ως καταλληλότερη η επιλογή της ήδη υπάρχουσας θέσης δεσμεύοντας παράλληλα μια ευρύτερη περιοχή. Στην απόφαση αυτή  συνετέλεσαν 3 συνιστώσες.

1. Η θέση του παζαριού ως άξονα εμπορικής σύνδεσης με τον οικισμό.            
2. Η θέση σε σχέση με το κέντρο της πόλης
3. Η οδός   Αδριανουπόλεως η οποία  αποτελεί το κέντρο του οικισμού και  θα   μπορούσε  να  αποτελέσει  ακόμα έναν συνδετικό άξονα.

Πρώτες ιδέες για τον τύπο κατοικίας

Υψομετρικές διαβαθμίσεις επιπέδων 0,40μ.                                                       
Χρήση παταριού για χαλαρό διαχωρισμό χρήσεων.                                                       
Απόδοση ζωτικού χαρακτήρα στα πατάρια                                                      
Άμεση σχέση εσωτερικού με εξωτερικό χώρο

Βασικοί άξονες του πολεοδομικού σχεδιασμού

1. πεζοδρόμηση της οδού Αδριανουπόλεως στο τμήμα που διαπερνά τον οικισμό με σκοπό τη δημιουργία άξονα περιπάτου και σύνδεσης των κοινωνικών χρήσεων.
2. Προέκταση του παζαριού σε κάθετο άξονα και ενοποίηση με την κεντρική πλατεία.
3. Οι μικρότεροι πεζόδρομοι ανάμεσα στις σειρές των σπιτιών εξυπηρετούν την ήπια κυκλοφορία οχημάτων για την πρόσβαση στα οικόπεδα παράγοντας ταυτόχρονα κοινωνικό χώρο.

Η τελική πρόταση
Το τελικό αποτέλεσμα της διπλωματικής αφορά στον σχηματισμό ενός οικισμού σε περιοχή 93,986 τ.μ  ο οποίος αποτελείται από 207 οικόπεδα για χρήση κατοικίας, ένα κτίριο κοινωνικών υπηρεσιών, ένα σχολείο και  κεντρική πλατεία με αγορά.

Τα επιμέρους οικόπεδα 170τ.μ αποτελούνται από μία διώροφη οικία συνολικού εμβαδού 80τ.μ και αυλή. Οι χώροι του ισογείου διαφοροποιούνται μόνο με διαμορφώσεις  των επιπέδων ανά 0.40μ ενώ και το πατάρι διατηρεί οπτική επαφή με το ισόγειο.

Η μονάδα κατοικίας επαναλαμβάνεται στρεφόμενη δημιουργώντας μία ενιαία σειρά σπιτιών που κινούνται ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό. Παράλληλα δημιουργείται μια διαδρομή στο όροφο στην οποία υπάρχει άμεση πρόσβαση από τα πατάρια ώστε να δοθεί ζωή και χρήση στις ταράτσες.

Η κεντρική εστία, η απλότητα του εσωτερικού σχεδιασμού, η θέση των ανοιγμάτων και οι οπτικές φυγές σε κάθε σημείο της οικίας προέκυψαν μετά από μελέτη της ιδιαίτερης καθημερινότητας των Ρομά.

Η επιλογή των υλικών έγινε με στόχο την δημιουργία αναφορών στη συγκεκριμένη ομάδα δίνοντας παράλληλα την αίσθηση ότι κινείται ανάμεσα στο μόνιμο και το προσωρινό.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.