(105) Οινοποιείο στη βόρεια Χίο

Εισαγωγή
Η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία αφορά το σχεδιασμό ενός οινοποιείου στη Χίο, και πιο συγκεκριμένα στο βορειοδυτικό της τμήμα. Αφορμή στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος και έπειτα του τόπου, αποτέλεσε το άλλοτε ένδοξο παρελθόν του νησιού στην παραγωγή κρασιού, καθώς και ιστορικές και μυθολογικές αναφορές ως προς αυτό, ακόμη κι από την εποχή του Ομήρου.

Στόχος ήταν η δημιουργία ενός σύγχρονου οινοποιείου, που θα μπορούσε να παράγει κρασί ποιότητας, με δυνατότητες ακόμη και εξαγωγής του, το οποίο θα ενσωματώνεται, κατά το δυνατόν, στο φυσικό τοπίο, ενώ παράλληλα θα χρησιμοποιεί τα πλεονεκτήματα του οικοπέδου που επιλέχθηκε, όπως τον προσανατολισμό του και τη θέα που αυτό προσφέρει, το επικλινές του εδάφους, και το ευνοϊκό για την οινοποίηση κλίμα της περιοχής.

Ιστορία - μυθολογία

Το κρασί ήταν ένα από τα πιο αξιόλογα και φημισμένα προϊόντα, που παρήγαγε η Χίος στην αρχαιότητα. Ο θεός Διόνυσος, κατά την παράδοση, έδωσε την ευλογία του στο νησί.
Απ΄ όλα τα κρασιά που παρήγαγε η Χίος στην αρχαιότητα, αναμφισβήτητα το καλύτερο ήταν ο ‘Αριούσιος οίνος’. Ο Στράβων, γεωγράφος που έζησε την εποχή του Αυγούστου, ορίζει πρώτος και με μεγαλύτερη ακρίβεια τη θέση της Αριουσίας, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το χωριό Κουρούνια.

Αναγνώριση περιοχής – σχεδιασμός
Η διαδρομή από τη Χώρα της Χίου προς το βόρειο, ορεινό τμήμα της, αποτελεί μια σταδιακή μετάβαση από το αστικό τοπίο στο φυσικό.

Φτάνοντας στο σημείο που επιλέχθηκε για το σχεδιασμό του οινοποιείου, ο χαρακτήρας του τοπίου παραμένει ερημικός και με έντονη κλίση εδάφους και πλούσιο ανάγλυφο, προσφέροντας τη δυνατότητα πανοραμικής εποπτείας. Σε μεγάλη ακτίνα γύρω από το συγκεκριμένο σημείο, δεν συναντάται τίποτα κτιστό, ενώ είναι ορατός ο οικισμός των Κουρουνιών, σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων.

Η επιβλητικότητα του λιτού τοπίου, καθόρισε τον τρόπο με τον οποίο το κτίριο θα ακουμπούσε στο έδαφος. Λόγω της απουσίας κτισμάτων, θα ήταν πολύ εύκολο οποιαδήποτε επέμβαση να αποκτήσει μνημειακό χαρακτήρα. Ο Άρης Κωνσταντινίδης αναφέρει ότι “το κτίσμα ‘οφείλει’ να επανορθώσει τη διαταραχή που προκάλεσε στη φύση και να ενσωματωθεί σε αυτή σα να ‘ναι κάτι δικό της.”(1)

 

Το οικόπεδο αποτέλεσε ιδανική τοποθεσία, εξαιτίας της εγγύτητας των εγκαταστάσεων με τον τόπο παραγωγής του σταφυλιού, εξασφαλίζοντας την ελάχιστη φθορά του καρπού. Ο βόρειος προσανατολισμός σε συνδυασμό με το υψόμετρο (περίπου 500μ. από την επιφάνεια της θάλασσας) παρέχουν κατάλληλες θερμοκρασιακές συνθήκες για τη διαδικασία της οινοποίησης. Οι βόρειοι άνεμοι βοηθούν την αλκοολική ζύμωση και τη γρήγορη διαύγαση των κρασιών.(2)

Το βασικότερο κομμάτι ενός οινοποιείου, ειδικά στην ερυθρή οινοποίηση, είναι τα κελάρια, δηλαδή ο χώρος ωρίμανσης του κρασιού στα βαρέλια. Το κελάρι, ή όπως συνήθως ονομαζόταν στη Γαλλία, η κάβα, ήταν αρχικά απλώς ένα χαντάκι, ή ένα πηγάδι ορυχείου, και μονάχα τον 14ο αιώνα έγινε ο υπόγειος χώρος, όπου διατηρούνται συνήθως τα κρασιά. Ο Bachelard αναφέρει πως η κάβα είναι η ‘κοσμική σπηλιά όπου εργάζεται η ύλη ακόμη και την ώρα του λυκόφωτος’.(3) Τα λεγόμενά του επιβεβαιώνουν πως το φαντασιακό κατοικούσε έντονα στις κάβες, μιας και αυτές σπάνια εμφανιζόταν υπέργεια.

Αυτή η ιδέα της κάβας ως κρυψώνα και τρύπα, οδήγησε στη συνολικότερη βύθιση του οινοποιείου, η οποία πέρα από το εννοιολογικό της υπόβαθρο, έχει και το πρακτικό όφελος της διατήρησης σταθερής θερμοκρασίας σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Αυτό αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην επιτυχή διαδικασία οινοποίησης. Παράλληλα, η κλίση της πλαγιάς δίνει τη δυνατότητα οργάνωσης των χώρων σε επίπεδα, ώστε να γίνεται εκμετάλλευση της βαρύτητας κατά τη μετάγγιση του προϊόντος.

Συμπυκνώνοντας όσα ήδη αναφέρθηκαν προκύπτει ένα υπόσκαφο κτίριο, που αποκαλύπτεται αποσπασματικά στην επιδερμίδα του εδάφους. Κεντρικός άξονάς του είναι μια κλίμακα, η οποία διατρέχει όλο το μήκος του κτιρίου και καταλήγει στα κελάρια. Γύρω από αυτή τη ζώνη κίνησης οργανώνεται η γραμμή παραγωγής, η οποία συμπιεζόμενη  από τη μορφολογία του οικοπέδου, γίνεται τεθλασμένη. Το ίδιο το οινοποιείο αποτελεί μια κάθοδο, εφόσον η είσοδος του προϊόντος γίνεται από το ψηλότερο σημείο και καταλήγει στο χαμηλότερο του οικοπέδου.

Η οργάνωση κίνησης μέσα στο κτίριο προκύπτει από την ανάγκη συνδυασμού τριών πορειών. Αυτής του προϊόντος, του εργαζόμενου και του επισκέπτη. Στο μεγαλύτερο μέρος τους αυτές παραμένουν διακριτές, ωστόσο σε επιλεγμένα σημεία τέμνονται, χωρίς όμως να παρεμποδίζει η μία την άλλη.

Τα ανοίγματα περιορίζονται σε οριζόντιες σχισμές, καθώς και σε δύο κατακόρυφες ουλές, οι οποίες φέρνουν φως στο κελάρι. Ωστόσο, επί της ουσίας το κτίριο χαρακτηρίζεται από έντονη εσωτερικότητα, χρησιμοποιώντας τα ανοίγματα για φωτισμό και αγνοώντας τις πιθανές εξωτερικές φυγές.

O συσχετισμός της αρχιτεκτονικής και της οινοποιητικής δημιουργίας, δεν είχε άλλο σκοπό από το να προσφέρει τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για την επεξεργασία του κρασιού, τη λειτουργικότητα των υλικών και των χώρων, και την διατήρηση του χαρακτήρα της περιοχής μέσω του διαλόγου του κτιρίου με το τοπίο.

Σημειώσεις
1.Κωνσταντινίδης, Άρης, ‘Μελέτες + Κατασκευές’, Άγρα, 1981, σελ. 261
2.Τσέτουρας, Παναγιώτης, ‘Οινοτεχνία. Η επιστήμη του κρασιού στην πράξη’ ISO 22000, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα, 2008, σελ. 92
3.Bachelard, Gaston, ‘Η ποιητική του χώρου’, μετάφραση Ελένη Βέλτσου, Ιωάννα Δ. Χατζηνικολή,  εκδόσεις Χατζηνικολή, Αθήνα, 1992

Ομάδα εργασίας
Άρχω Πίσχου
Βιργινία Σωτηράκη

Επιβλέπων καθηγητής: Σπύρος Παπαδόπουλος
Τμήμα Αρχιτεκτόνων / Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Ημερομηνία παράδοσης: Ιούλιος 2009

Διπλωματικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία