147.15 Αστικές αναδιαμορφώσεις

Φοιτητές: Γεκτίδου Σεβαστή, Πέτρος Λάππας-Μανάκος
Καθηγητές: Πατρίκιος Γεώργιος, Παπαγιαννόπουλος Γεώργιος, Κεβεντσίδης Κωστής, Θωμάς Νίκος
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Ημερομηνία παρουσίασης: 26 Μαρτίου 2015

Προβληματισμοί / επιλογή θέματος: Επίκεντρο αυτής της εργασίας αποτελεί ο δημόσιος χώρος. Οι ρυθμοί οικοδόμησης των τελευταίων χρόνων, κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης με κτιριακούς όγκους, χωρίς να υπάρχει παράλληλα κάποια μέριμνα για τους ελεύθερους χώρους. Σε μια υπερφορτωμένη Θεσσαλονίκη, τα σημεία εκείνα που θα συνευρεθούν οι κάτοικοι, θα ανταλλάξουν βλέμματα, θα κοινωνικοποιηθούν, εκεί όπου θα λάβουν χώρα δραστηριότητες δημόσιου χαρακτήρα, χάνονται και υποβαθμίζεται ταυτόχρονα η σημασία του δημόσιου χώρου.  Σε έναν τόσο ασφυκτικό αστικό ιστό, λοιπόν, τα λιγοστά, αυτά, κομμάτια ''ελεύθερης περιπλάνησης'', σημαντικό θα ήταν να αξιοποιηθούν κατάλληλα ώστε να προσδώσουν ξανά ποιότητα ζωής στον κάτοικο. Επιλέγουμε, λοιπόν, ένα αστικό κενό, μία κατακόρυφη κίνηση στην επιμήκη πόλη της Θεσσαλονίκης, και προσπαθούμε να το αξιοποιήσουμε προς όφελος της δημόσιας ζωής που εκλείπει από την πόλη.

Τοποθεσία: Βρισκόμαστε στο παλαιό υδατόρεμα του κυβερνείου, στην διασταύρωση τριών περιοχών Πυλαίας, Χαριλάου και Κάτω Τούμπας, στην Πόλη της Θεσσαλονίκης.

Ιστορία: Οι πρώτες αναφορές παρουσιάζουν την περιοχή ως ένα τόπο φυσικής ομορφιάς. Η περιοχή χρησιμοποιούταν από τον άνθρωπο για καλλιέργεια καθώς η ύπαρξη του νερού την καθιστούσε γόνιμη. Με την πάροδο των χρόνων, και με την εισροή του πληθυσμού στην πόλη, οι οικιστικές ανάγκες κάλυψαν τμήματα της περιοχής. Συνακόλουθα για μεγάλο διάστημα, αντιμετώπιζε προβλήματα λόγω της μεταβολής της στάθμης του νερού. Η δημιουργία της περιφερειακής τάφρου, το 1950 (τεχνικό αντιπλημμυρικό έργο), παρά την εξυγίανση αυτών των προβλημάτων διέκοψε την ''λειτουργία'' του με αποτέλεσμα, σχεδόν, τον αφανισμό του. Όπως φαίνεται και στις περιοχές, μέχρι την εκβολή του στον Θερμαϊκό κόλπο, σήμερα διακρίνεται αμυδρά το ίχνος του καθώς ο αστικός ιστός αναπτύχθηκε γύρω αλλά και πάνω σε αυτό. Το μεγαλύτερο τμήμα του, που διασώθηκε λόγω χαρακτηρισμού της ως ''αστικού πρασίνου'',  βρίσκεται στην περιοχή μελέτης μας.

Αντιμετώπιση: Ο όρος ''αναβίωση παλαιού ρέματος'' αποτέλεσε για εμάς αφετηρία πολλών συζητήσεων. Βασικό μέλημά μας υπήρξε η επανάκτησή του από τους κατοίκους ως βιωμένος δημόσιος χώρος. Ωστόσο, η ανάδειξή του έγινε αντιληπτή με έναν ίσως διαφορετικό τρόπο. Το γεγονός ότι μόνο αυτό το τμήμα του παλαιού ρέματος διατηρείται σήμερα ''ανοιχτό'', δεδομένης της επίχωσης του υπόλοιπου ρέματος - επομένως η ανάκτησή του ως ενεργός μικρός χείμαρρος θα ήταν εξ αρχής ουτοπική - μας παρότρυνε για μια διαφορετική αντιμετώπιση. Το ''ξαναζωντάνεμα'' του υδατορέματος ως τέτοιο, και η επαναφορά του στοιχείου του νερού όπως βρίσκεται στα ρέματα, θεωρήθηκε ότι θα υπέκυπτε ως μια άσκοπη επιμονή σε κάτι που δεν θα πληρούσε το βασικό χαρακτηριστικό της ροηκότητας του νερού (και της μη οργανωμένης βλάστησης) ενός ρέματος. Αντί, λοιπόν, για μια προσποιητή επαναφορά μιας φυσικής διαμόρφωσης του εδάφους που θα λειτουργεί ως αποδέκτης και αγωγός των νερών της βροχής, η μεταποίησή του ως αστικός δημόσιος χώρος με τα χαρακτηριστικά του αστικού ιστού(έντονες αυστηρές χαράξεις) φάνηκε ως μια πιο συμβατή λύση. Η ιδιότητά του, ωστόσο, ως πρώην ρέμα διαβάστηκε από εμάς, ως τρόπος σχεδιασμού για ανάδειξη της μνήμης του.

Αρχή: Η σκέψη να αντιμετωπιστεί η περιοχή σαν μια  ενιαία ενότητα, σαν ένα σύστημα που μεταλλάσσεται και τροποποιείται, θέτοντας σε επιρροή κάθε υποπεριοχή της σύνθεσης, αποτέλεσε εξ αρχής βασικό κανόνα της μελέτης μας. Επιδιώξαμε να προσεγγίσουμε το συγκεκριμένο δημόσιο υπαίθριο χώρο σαν συνέχεια του αστικού ιστού, με χαράξεις και πορείες που προέρχονται από αυτόν, και όχι σαν μια ξέχωρη νησίδα πρασίνου της περιοχής. Γι αυτόν τον λόγο, υπάρχουσες πορείες και άξονες κίνησης, καθώς και οριογραμμές από τα όμορα κτίρια  και το ανάγλυφο της περιοχής λήφθηκαν υπόψη.

Δημιουργία: Στην διαμόρφωση αστικού περιπάτου, που υπήρξε η αφετηρία της σκέψης των χαράξεων, η συνέχιση της κίνησης στην περιφερειακή τάφρο ήταν βασική παράμετρος σχεδιασμού. Επιπλέον ροές από τις γύρω περιοχές και προσωπικές επιλογές στην πορεία της κίνησης δημιούργησαν το δίκτυο αυτό.  Εργαλεία μας αποτέλεσαν η αρχή των οπτικών φυγών, ο εμπλουτισμός των βασικών χαράξεων και η ανάδειξη της δυναμικότητάς τους, η έννοια της μετατόπισης αξόνων και της αλληλοεπικάλυψης σχημάτων. Θα πρέπει να αναφερθεί σε αυτό το σημείο ότι η τάση προς τους τριγωνικούς σχηματισμούς προέρχεται από την μελέτη της αμβλείας γωνίας στην πορεία κίνησης του ανθρώπου καθώς και από τον οπτικό κώνο στις περιοχές θέασης.

Ανάλυση: Η πρόθεση μιας υποβαθμισμένης διαδρομής, που θα τονίζει την μνήμη του ρέματος, αποτέλεσε ενοποιητικό και οργανωτικό στοιχείο όλης της σύνθεσης.   Έτσι, λοιπόν οργανώνονται υποενότητες περιοχών που διαρθρώνονται παράπλευρα σε αυτήν, δημιουργώντας ποικιλία εμπειρίας χώρου. Στην ενότητα του σχολείου επιδιώκεται διαπλάτυνση της αυλής του και ταυτόχρονα σύνδεσή του με τον υπόλοιπο υπαίθριο ελεύθερο χώρο. Δραστηριότητες ψυχαγωγίας (γήπεδα, μικρό αμφιθέατρο) για τις ανάγκες του σχολείου αλλά και τις γειτονιάς κρίθηκαν απαραίτητες. Η δημιουργία παιδικής χαράς στο νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής είναι επιπλέον, τρόπος προσέλκυσης και παραμονή του κοινού. Η εγκατάσταση, επίσης, υπαιθρίου αμφιθεάτρου σε συνδυασμό με την πρόσβαση στην περιοχή από το νότιο τμήμα αποτέλεσε μία ακόμη δραστηριότητα που θεωρήθηκε αναγκαία για την περιοχή. Τέλος, μεταλλικές προσθήκες για την φιλοξενία της λαϊκής αγοράς αλλά και άλλων παζαριών που μέχρι τώρα γίνονται στον δρόμο δημιουργεί με την σειρά του μια ενότητα δραστηριοτήτων υπαίθριου εμπορίου.