167.15 Πλατεία Δικαστηρίων. Το μετρό ως μοχλός ανάταξης δημοσίων χώρων στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Φοιτητές : Βούκια Γεωργία, Γιαχγιαΐ Ιγνατάκη Αριάν, Οκανταρίδη Αγγελίνα
Επιβλ. διδάσκοντες : Κόκκορης Παναγιώτης, Πατρίκιος Γεώργιος, Αμερικάνου Ελένη
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών - Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Ημερομηνία παρουσίασης : 2 Απριλίου 2015

Το κέντρο της Θεσσαλονίκης αποτελεί έναν αστικό ιστό με ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον που αποτυπώνεται ξεκάθαρα τόσο στο δομημένο όσο και στο αδόμητο περιβάλλον του. Βασικό φυσικό χαρακτηριστικό της πόλης είναι το θαλάσσιο μέτωπο στο Θερμαϊκό Κόλπο, στοιχείο που καθορίζει την πολεοδομική της διαμόρφωση. Το ιστορικό κέντρο είναι ιδιαίτερα πυκνοδομημένο, με τους λίγους χώρους οργανωμένου πρασίνου να τοποθετούνται στα όριά του. Ενδιαφέρουσα εξέλιξη για την πολεοδομική οργάνωση της πόλης την τελευταία δεκαετία αποτελούν οι προτάσεις ανάπλασης κομβικών περιοχών του κέντρου της και η υλοποίηση μερικών από αυτές.

Στα πλαίσια αυτά, και με αφορμή τη σύγχρονη "ανακατάταξη" του δημοσίου χώρου της πόλης λόγω της άφιξης του μετρό, ερευνήθηκαν και καταγράφηκαν πολεοδομικά και ιστορικά στοιχεία του αστικού κέντρου, με σκοπό τη μελέτη της σχέσης του δημόσιου υπαίθριου χώρου με τα ιστορικά σημεία της πόλης και του ρόλου της σχέσης αυτής στη δραστηριότητα των κατοίκων και των επισκεπτών της Θεσσαλονίκης.

Η παρουσία ιστορικών σημείων αναφοράς στο κέντρο της Θεσσαλονίκης είναι πολύ έντονη με μερικά από αυτά να έχουν ενταχθεί στην καθημερινότητα των κατοίκων καθώς αποτελούν σημαντικά τοπόσημα της πόλης. Αρκετά σημεία αναφοράς, όμως, μέχρι και σήμερα δεν έχουν ενσωματωθεί όπως θα τους άρμοζε στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την περιοχή της πλατείας Δικαστηρίων, που αποτελεί και τη βασική περιοχή μελέτης και επέμβασης της παρούσας εργασίας. Στοιχείο που επηρέασε ιδιαίτερα την εξέλιξη της εργασίας είναι οι μελέτες αρχαιολόγων και ιστορικών σχετικά με τη Στοά των Ειδώλων, που τοποθετείται από τους ερευνητές στο υπέδαφος του βορειοανατολικού άκρου της πλατείας. Δύο ακόμη σημαντικά τοπόσημα που "φιλοξενεί" η πλατεία είναι το Μπέη Χαμάμ (Οθωμανικό μνημείο) και η εκκλησία της Παναγίας Χαλκεών.

Η πλατεία Δικαστηρίων πέρασε από πολλές φάσεις σχεδιασμού και χρήσεων χωρίς τελικά να αποκτήσει την κεντρικότητα, τόσο διοικητικά όσο και πολεοδομικά, που της προσέδιδαν οι δημιουργοί της. Σήμερα, αποτελεί μία ιδιόμορφη πλατεία που, παρά το μέγεθός της και τη γεωγραφικά κεντρική της τοποθέτηση στο κέντρο της πόλης, εντυπωσιάζει το γεγονός ότι διατηρεί κατά περιοχές χαρακτηριστικά πλατείας γειτονιάς. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η πυκνή φύτευση σε όλο το εύρος της, καθιστώντας την ίσως τη βασική ανάσα πρασίνου για το πυκνοδομημένο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Παρ' όλα αυτά, η υπάρχουσα διαμόρφωση της πλατείας είναι φτωχή σε αστικό εξοπλισμό, ο οποίος σε σημεία φαίνεται να είναι δυσλειτουργικός. Η προβληματική διάρθρωση των περιοχών στάσης και κίνησης, καθώς και ο ελλιπής φωτισμός κατά τη διάρκεια της νύχτας δυσχεραίνουν τη διέλευση και τη συνάθροιση των κατοίκων.

Θέμα της παρούσας διπλωματικής εργασίας, λοιπόν, αποτελεί η ανάπλαση της περιοχής της πλατείας Δικαστηρίων βασιζόμενη σε ένα σχέδιο αστικής και πολεοδομικής οργάνωσης του συνόλου του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης. Η πρόταση αφορά στην επανένταξη ενός κατ' εξοχήν δημόσιου χώρου στο αστικό δίκτυο της πόλης και στην ενσωμάτωση των ιστορικών σημείων αναφοράς της περιοχής σε αυτόν. Τα αστικά κενά που επιλέχθηκαν ανασχεδιάστηκαν και εντάχθηκαν σε ένα δίκτυο δημόσιων υπαίθριων χώρων, επαναπροσδιορίζοντας το οδικό και το συγκοινωνιακό δίκτυο της περιοχής. Βασικός στόχος ήταν το δίκτυο αυτό, με κέντρο πάντα την πλατεία Δικαστηρίων, να ενσωματώνει τους δύο μελλοντικούς κεντρικούς σταθμούς μετρό Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας (επί των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου και Εγνατίας και Αγ. Σοφίας αντίστοιχα), εκατέρωθεν της πλατείας. Έτσι, σημαντικό μέρος της συνολικής πρότασης καταλαμβάνει και ο σχεδιασμός των πλατειών των δύο σταθμών.

Η μελέτη περιλαμβάνει παρεμβάσεις, τόσο στο χώρο της πλατείας όσο και εκτός των ορίων της, που αφορούν στην ανάδειξη των ιστορικών σημείων αναφοράς της περιοχής και στην αποκατάσταση της σχέσης τους με το δομημένο και μη περίγυρό τους, με βασική πρόταση τη διεύρυνση και τη μεταφορά της κεντρικής εισόδου του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ρωμαϊκής Αγοράς (σε άμεση σχέση με το κέντρο της πλατείας Δικαστηρίων) σε συνδυασμό με την ανασκαφή για την αποκάλυψη της Στοάς των Ειδώλων, καθώς και την επέκταση του υφιστάμενου μουσείου της Αγοράς.

Βασική επιδίωξη της διπλωματικής εργασίας είναι η ενοποίηση της πλατείας Δικαστηρίων με το αρχαιολογικό πάρκο του Αρχαίας Ρωμαϊκής Αγοράς  με στόχο τη δημιουργία ενός δυναμικού δημοσίου υπαίθριου και ελεύθερου χώρου. Σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό κατείχε το έντονο ανάγλυφο της περιοχής, η πυκνότητα της φύτευσης της πλατείας, το μεγάλο ύψος των όμορων κτιρίων, η αντίθεση σε ό,τι αφορά τις χρήσεις γης μεταξύ του νοτιότερου και του βορειότερου τμήματος του ιστορικού κέντρου, καθώς επίσης και οι οπτικές φυγές της περιοχής που προκύπτουν λόγω του κεντρικού πεζοδρομημένου άξονα της οδού Αριστοτέλους.

Παράλληλα, η πρόταση στοχεύει στη δημιουργία κατάλληλου υπόβαθρου για την ανάπτυξη και υποστήριξη ενός δικτύου ιστορικών σημείων αναφοράς, με όραμα να ξεπεράσει τα όρια της συγκεκριμένης περιοχής μελέτης. Στα πλαίσια αυτά, γίνεται πρόταση τοποθέτησης στον χώρο της πλατείας Δικαστηρίων ενός infobox το οποίο θα λειτουργεί ως ένα μικρό κέντρο πληροφόρησης για τα ιστορικά μνημεία στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και ως ενημερωτικός φορέας για τα σύγχρονα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης. Μελλοντική πρόθεση αποτελεί να τοποθετηθούν παρόμοια infobox σε καίρια σημεία του κέντρου της Θεσσαλονίκης, όπως για παράδειγμα στον άξονα της Γούναρη και τη Ροτόντα, στην Νέα Παραλία και το Λιμάνι, κτλ.