Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.α

II. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ – ΜΕΡΟΣ Α

εμφάνιση και πρωτοπορία στις Η.Π.Α.

Πέρα από τους τεχνικούς και κατασκευαστικούς παράγοντες που κατέστησαν δυνατή την ανέγερση των πρώτων ουρανοξυστών (για τους παράγοντες αυτούς θα γίνει εκτενής αναφορά σε επόμενα κεφάλαια), ουσιαστικό καταλύτη αποτέλεσε ένας οικονομικός παράγοντας.

Μετά την καταστροφική φωτιά του 1871 στο Chicago, εμφανίστηκε ένα μεγάλο κύμα ζήτησης για χώρους γραφείων. Τα οικόπεδα στο κέντρο της πόλης ήταν ακριβά, και οι επενδυτές από την άλλη ζητούσαν μέγιστη εκμετάλλευση. Η αύξηση του αριθμού των ορόφων σήμαινε μεγαλύτερη απόδοση των επενδύσεων. Μονάχα η κτιριακή έκρηξη του 1880 στο Chicago, σε συνδυασμό με τις έντονες οικονομικές πιέσεις και την προώθηση των νέων μεθόδων κατασκευής, κατέστησε δυνατό για τους ουρανοξύστες να εξελιχθούν τόσο γρήγορα.
Το κτίριο Home Insurance Building στο Σικάγο (1885), που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα William Le Baron Jenney, γενικά θεωρείται ως το πρώτο ψηλό κτίριο του είδους. Το δεκαώροφο κτίριο Home Insurance Building σύντομα ξεπεράστηκε το 1889, από το κτίριο 14 ορόφων Tacoma Building, επίσης στο Σικάγο. Στα 1892 η Μασονική Στοά στο Σικάγο, με τους 22 ορόφους και το ύψος των 92 μέτρων, ήταν το ψηλότερο κτίριο της εποχής του και το πρώτο που έγινε διάσημο ως τέτοιο. Το 1895 το κτίριο Reliance Building προχώρησε ακόμη περισσότερο σε αυτή την κατεύθυνση.

αγώνας.. ύψους

Κατά τη διάρκεια της κατασκευής του πρώτου ουρανοξύστη στο Σικάγο, το ερώτημα για το ποιο ήταν το ψηλότερο κτίριο στον κόσμο, σύντομα άρχισε να διαδραματίζει έναν πολλά υποσχόμενο ρόλο στο δημόσιο διάλογο. Αυτός ο έπαινος έγινε η αναζήτηση, το περίβλεπτο τρόπαιο, που κάθε κτίριο, εταιρία ή πόλη ήθελε να κατακτήσει. Ο πύργος του Gustave Eiffel για τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού σημείωσε ένα απίστευτο ρεκόρ το 1889 με το ύψος των 300 μέτρων. Παγκοσμίως, αποτέλεσε τη ψηλότερη κατασκευή φτιαγμένη από τον άνθρωπο, και παρόλο που δεν υπολογίστηκε σαν κτίριο, επειδή περιλάμβανε επιφάνειες χωρίς χρήση, δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι παραπάνω για να διεγείρει τη φαντασία για την επερχόμενη κατάκτηση της αρχιτεκτονικής στους ουρανούς. Με την κατασκευή του κτιρίου American Surety Building το 1896, που σχεδιάστηκε από τον Bruce Price, η Νέα Υόρκη διεκδίκησε το τίτλο για το ψηλότερο κτίριο και κατέλαβε το πλεονέκτημα στην κατασκευή ουρανοξυστών.

Με εξέδρες παρατήρησης διαθέσιμες σε αρκετά κτίρια, το κοινό μπορούσε να συμμετέχει στην ταχύτατη ώθηση προς τα πάνω, και να ρίχνει το έκπληκτο βλέμμα του προς τα κάτω στον ορίζοντα, που τώρα υψώνεται όλο και πιο γρήγορα. Στον 40ο όροφο του Singer Tower βρισκόταν μία εξέδρα θέασης, ανοικτή στους επισκέπτες με πληρωμή. Παρόμοιες εξυπηρετήσεις υπήρχαν ακόμη στον 46ο όροφο του Metropolitan Life Insurance Building και στον 55ο όροφο του Woolworth Building. Ενώ οι άνθρωποι συνήθιζαν να παρατηρούν από τα βουνά, και έπειτα από πύργους εκκλησιών, τις πόλεις που εκτείνονταν κάτω, σε αυτά τα σημεία θέασης είναι ορατές πολυάριθμες ίσου ύψους ή και ψηλότερες κατασκευές.
Από αυτή την υπερυψωμένη προνομιακή θέση μπορεί κανείς να βιώσει τον ορίζοντα με διαφορετικό τρόπο. Το κτίριο Woolworth Building όχι μόνο διεκδίκησε νέο ρεκόρ ύψους, αλλά επίσης παρουσίασε τους ταχύτερους ανελκυστήρες της εποχής και το νυκτερινό φωτισμό του με προβολείς. Ακριβώς όπως ο πελάτης είχε θελήσει, το κτίριο έγινε σύμβολο της εμπορικής επιτυχίας της εταιρίας, καθώς και ένα σύμβολο της ίδιας της πόλης. Τα μυθικού χαρακτήρα γνωρίσματα, που σύντομα θα αναζητήσουν οι ουρανοξύστες του 20ου αιώνα, έχουν τις ρίζες τους σε αυτό το κτίριο.

οράματα της Ευρώπης

Η πρώτη άνθηση των ουρανοξυστών στο Σικάγο και τη Νέα Υόρκη προηγήθηκε του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και κίνησε το ενδιαφέρον της Ευρώπης. Ερέθισε τη φαντασία των αρχιτεκτόνων, που ονειρεύονταν ακόμη ψηλότερα κτίρια. Ήδη από το 1908, ο Antoni Gaudi είχε σκιτσάρει ένα ξενοδοχείο 360 μέτρων για τη Νέα Υόρκη. Παρόλο που γίνονταν έντονες συζητήσεις γύρω από την κατασκευή ψηλών κτιρίων στην Ευρώπη στα 1920, η συντηρητική στάση των ευρωπαϊκών οικοδομικών κανονισμών ανέστειλε την ανάπτυξη ανάλογων εφαρμογών με αυτές των Ηνωμένων Πολιτειών. Η πρόθεση ήταν να προστατευτεί η παραδοσιακή δομή των ιστορικών κέντρων των πόλεων από την καταστροφή. Και ενώ απουσιάζει το ψηλό κτίριο ως πρακτική δυνατότητα, παντού στην Ευρώπη, ιδιαίτερα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έρχονται στο προσκήνιο για πρώτη φορά θεωρητικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις.
Ο Auguste Perret, για παράδειγμα σχεδίασε μία ουτοπική πόλη με πύργους, και στην Ιταλία οι φουτουριστές Antonio Sant’ Elia και ο Marco Chiattone ονειρεύονταν ψηλά οικοδομήματα εμπνευσμένα από τη μηχανή. Στη Ρωσία, οι κονστρουκτιβιστές αρχιτέκτονες σχεδίασαν ουρανοξύστες ως σύμβολα της προόδου μέσα από την επανάσταση. Το Cloud – Iron (σύννεφο από σίδηρο) του El Lissitzky, ένας οριζόντιος ουρανοξύστης, καταγράφεται μεταξύ των πιο τολμηρών, ουτοπικών κατασκευών.

νέος αγώνας ύψους και η ισχυροποίηση της Ασίας

Μετά από έναν αιώνα στον οποίο η κατασκευαστική τεχνολογία ήταν μια προβλέψιμη μάχη ανάμεσα στη Νέα Υόρκη και το Σικάγο, με τη Νέα Υόρκη να υπερέχει τον περισσότερο καιρό, πλέον η κατάσταση έχει γίνει πιο περίπλοκη. Για τέσσερις δεκαετίες το ύψους 381 μέτρων Empire State Building στη Νέα Υόρκη κρατούσε τον τίτλο. Το έχασε από το ύψους 344 μέτρων στο Σικάγο το 1969, και το πήρε πίσω το 1972 με το ύψους 417 μέτρων δίδυμο πύργο World Trade Center, 1966-73, η φαινομενική απλότητα του οποίου έκρυβε ένα ανεπτυγμένο ενταμένο κέλυφος από μεταλλικό πλέγμα. Το 1974, το Σικάγο και οι SOM  επανάκτησαν το τρόπαιο με το ύψους 443 μέτρων Sears Tower, και παρέμεινε εκεί μέχρι το 1997, όταν ο Cesar Pelli – ένας αρχιτέκτονας που ασχολήθηκε με τους ουρανοξύστες σχετικά αργά στην καριέρα του – ολοκλήρωσε τους δίδυμους πύργους Petronas στη Kuala Lumpur, στη Μαλαισία.
Με το κτίριο αυτό ξεκίνησε μια νέα σειρά διαγωνισμού για το ‘ψηλότερο κτίριο στον κόσμο’, ο οποίος όμως πλέον παίζεται μεταξύ της Κίνας, της Ταιβάν, της Ιαπωνίας, της Κορέας και της Αυστραλίας. Ένα παιχνίδι το οποίο έχει να κάνει, όπως και παλαιότερα, με το πρεστίζ: για τους αρχιτέκτονες, για τους πελάτες, για την πόλη υποδοχής, για το έθνος-οικοδεσπότη.

η οικονομική έκρηξη τη δεκαετία του ’80

Το αξιοπερίεργο οικονομικό μπουμ της δεκαετίας του ’80 βοήθησε να υλοποιηθούν πολλά projects ψηλών κτιρίων σε διάφορες πόλεις παγκοσμίως, από το Τόκιο μέχρι το Los Angeles και από το Hong Kong μέχρι το Σικάγο. Στα παραδείγματα της Ευρώπης περιλαμβάνονται κτίρια σχεδιασμένα από τα μέσα προς τα τέλη της δεκαετίας του ’80, και δεν ολοκληρώθηκαν νωρίτερα από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όπως το νεωτερικό ξενοδοχείο στη Βαρκελώνη.

Σχεδιασμένο από το γραφείο των SOM της Νέας Υόρκης, λειτούργησε με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992, όπως επίσης και το κατά πολλούς αμφισβητούμενο, μινιμαλιστικό κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Παρισιού, σχεδιασμένο από τον Dominique Perrault, που λειτούργησε μόλις το 1996.

Σε ορισμένα προγενέστερα κύρια παραδείγματα της Ασίας περιλαμβάνεται το εντυπωσιακά στρουκτουραλιστικό κτίριο Τράπεζας του Hong Kong, σχεδιασμένο από τον Norman Foster, το κτίριο της Τράπεζας της Κίνας στο Hong Kong του I.M. Pei και το κυβερνητικό κτίριο του Kenzo Tange στο Τόκυο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον τόπο γέννησης του ουρανοξύστη, αυτά τα νέα κτίρια συχνά λαμβάνουν τη μορφή μνημειωδών κατασκευών, με κλασικίζουσες είτε ιστορικίζουσες καταβολές, που φτάνουν περίπου τους σαράντα με εξήντα ορόφους.
Σε μερικά, όπως το κτίριο Humana Headquarters του Michael Graves στη Louisville της πολιτείας του Kentucky (1982) κάνουν την εμφάνισή τους τολμηρές, νέες μορφές στη δομή του αστικού τοπίου, παρά την προσπάθεια του ίδιου του σχεδιαστή, σε αυτή αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, να ανακτήσει τη λογική και το πνεύμα των ψηλών κτιρίων της δεκαετίας του ’20 στην Αμερική, που είχε διασπαστεί από το Διεθνές Στυλ του Μοντέρνου μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Άλλοι ουρανοξύστες, όπως το αξιοπερίεργο κτίριο γραφείων στη διεύθυνση South LaSalle 190 στο Σικάγο (1987), σχεδιασμένο από τους John Burgee και Philip Johnson, κάνει απευθείας αναφορά στο κτίριο – ορόσημο Chicago School του John Wellborn Root. Αυτό γίνεται φανερό από παλιές φωτογραφίες της Μασονικής Στοάς των Burnham και Root του 1892 (κατεδαφίστηκε). Στο τελευταίο, ωστόσο, μπορεί κανείς να εντοπίσει ένα περισσότερο εκλεκτικιστικό συνδυασμό μίας τεράστιας κλίμακας και στοιχείων της Αναγέννησης που δημιουργούν αυτό που ο Philip Johnson αποκαλεί: «…το πιο μακρύ, ψηλό και αξιοπρεπές lobby στην πόλη». Αυτά και άλλα συναφή κτίρια σχεδιασμένα στο πνεύμα μιας «διεθνούς ιδιαιτερότητας», αποτέλεσαν τη σφραγίδα στους ουρανοξύστες του ’90 για πολλές τοποθεσίες της Ασίας. Παρόλα αυτά, η υπερβολική και άφθονη περίοδος της δεκαετίας του ’80 ώθησε στη δημιουργία πολλών μεγάλων κατασκευών με περίτεχνες λεπτομέρειες σε πόλεις ανά τον κόσμο. Και μετά ήρθε η «Μαύρη Δευτέρα», το οικονομικό κραχ της 19ης Νοεμβρίου 1987.

Δείτε:
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια I
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.β
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια IIΙ.α