Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.α

Έχοντας γραφτεί πολλά κείμενα και θεωρίες για τα ψηλά κτίρια, έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστεί η ιστορική αυτή αναδρομή με έναν πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος να διαφέρει από τους μέχρι τώρα υπάρχοντες.

Δείτε:
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια I
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.α
<< << Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.β
<<Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.β

III. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - ΜΕΡΟΣ Α

19ος - ο αιώνας των μηχανικών επιτευγμάτων

Ο 19ος ήταν ο αιώνας των μεγάλων μηχανικών επιτευγμάτων και των τεχνολογικών επινοήσεων. Τα στοιχεία που είναι υπεύθυνα για την ανάδειξη του αιώνα αυτού μέσα στην ιστορία των ‘στυλ’ είναι τα κατορθώματα της μοντέρνας τεχνολογίας. Οι μεγαλύτερες συνεισφορές τους μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις βασικές υλικές σφαίρες: πρώτον ο σίδηρος, δεύτερον τα μηχανήματα και τρίτον το φως και η φωτιά.

Για την ανάπτυξη του ουρανοξύστη απαραίτητο δεδομένο ήταν ο ελεύθερης στήριξης, αυτοφερόμενος σιδερένιος σκελετός, ο οποίος στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από ένα ακόμη πιο ισχυρό, ατσάλινο πλαίσιο. Αυτός ο αυτοφερόμενος ατσάλινος σκελετός, που είχε ήδη εξελιχθεί στην Αγγλία στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, προωθήθηκε στη Γαλλία μετά το 1850 μεταξύ άλλων από το Γάλλο μηχανικό Gustave Eiffel (εικ. 77).
Η τολμηρή εφεύρεση, μιας αρθρωτής σιδερένιας κατασκευής έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1885 με το σχεδιασμό του ίδιου, για την εσωτερική δομή στήριξης του αγάλματος της Ελευθερίας (εικ. 78). Επίσης, τα νέα σχέδια ενός πύργου ύψους 300 μέτρων για την Διεθνή Έκθεση του Παρισιού του 1889 (εικ. 79-80) αποτέλεσαν ευθεία πρόκληση για τους μηχανικούς της Αμερικής. Στα 1888 ο αρχιτέκτονας Leroy S.Buffington είχε κατοχυρώσει ως ευρεσιτεχνία μία κατασκευή σκελετού, που ονομάστηκε “cloudscraper” (δηλ. που ξύνει τα σύννεφα), η οποία μπορούσε να παραλάβει περίπου είκοσι-οκτώ ορόφους.

Από τον 19ο αιώνα η Αμερική αρχίζει να αναπτύσσεται με αλματώδεις ρυθμούς και, μην έχοντας στο ενεργητικό της σχεδόν καμία επιρροή ή ακόμα και υποχρέωση από προγενέστερες κατασκευές στις νεοϊδρυθείσες πόλεις της, χρησιμοποιεί στην αρχιτεκτονική όλα τα νέα υλικά και τις μεθόδους κατασκευής ανοίγοντας έτσι νέους δρόμους και ανακαλύπτοντας νέες μορφές και κλίμακες.

Μέχρι το 1855 το βασικό υλικό κατασκευής στην Αμερική ήταν το ξύλο, ενώ στη συνέχεια άρχισε να χρησιμοποιείται και ο χυτοσίδηρος. Το 1871 ξέσπασε μια τρομερή πυρκαγιά στο Σικάγο, η οποία κατάστρεψε σχεδόν ολόκληρη την πόλη. Μια δεύτερη φωτιά το 1874 ενίσχυσε ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες για την ανάπτυξη πυρασφαλών κατασκευών. Επειδή οι σιδηροκατασκευές είχαν αποδειχθεί ευάλωτες στη φωτιά, υπήρξε μια στροφή στη δοκιμασμένη λύση των κατασκευών από τούβλο.

Εξαιτίας της πυκνής και ομοιόμορφης δόμησης των σπιτιών στο Σικάγο, μια ξαφνική ζήτηση οικοπέδων στο κέντρο της πόλης οδήγησε την αρχιτεκτονική να αναζητήσει λύσεις στην καθ’ύψος ανάπτυξη. Στη δεκαετία του ’90 δημιουργήθηκαν αρκετά πολυώροφα κτίρια, τα οποία - αν και είχαν μόνο οχτώ ή εννέα ορόφους – ονομάστηκαν ‘ουρανοξύστες’. Όσο τα κτίρια γίνονταν όλο και ψηλότερα, τόσο μεγάλωναν και τα πλεονεκτήματα των σιδηροκατασκευών.
Δημιουργούσαν θεμέλια με λιγότερο βάρος, αποφεύγοντας έτσι τη δημιουργία τοίχων με μεγάλο πάχος στο ισόγειο, γεγονός που έδινε περισσότερο ωφέλιμο χώρο και συνεπώς μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους. Σιγά σιγά όλα τα προαπαιτούμενα για την εξάπλωση των ψηλών κτιρίων βρέθηκαν ή εφευρέθηκαν: η ανακάλυψη του πυρασφαλούς χαλύβδινου πλαισίου, η τεχνολογία για θεμέλια που να αντέχουν όλο και περισσότερο βάρος, και κυρίως η εφεύρεση του ανελκυστήρα που χρησιμοποίησε πρώτος ο Elisha Otis στη Νέα Υόρκη το 1857. Με τον ανελκυστήρα έγινε δυνατή η εύκολη πρόσβαση και στους ψηλότερους ορόφους, δίνοντας έτσι οικονομική αξία σε αυτούς και πολύ μεγαλύτερο συνολικό κέρδος από ένα πολυώροφο κτίριο.

Εικόνες: 77,78,79,80

«Ο ουρανοξύστης είναι καθαρά αναγνωρίσιμος όχι μόνο την καθαρότητα της ιστορικής του εξέλιξης και της συγκεκριμένης προσέγγισης στην αρχιτεκτονική που ενσωματώνει, αλλά επίσης γιατί είναι εύκολα αναγνώσιμος σαν αρχιτεκτονικός τύπος. Με αυτό εννοώ ότι ο ουρανοξύστης είναι ένα ορατό προϊόν μιας ιστορικής εξέλιξης, ένα δημιούργημα της αλλαγμένης φύσης των πόλεων μας, και ότι συχνά έχει αφήσει το σημάδι ως μια ικανοποιητική απάντηση στην εξέλιξη συγκεκριμένων αστικών συνθηκών και της μοντέρνας πόλης. Έχει πετύχει έτσι μια γνησιότητα ως μια σύγχρονη έκφραση του μοντερνισμού.»
Mario Campi

Aνελκυστήρας, ο καταλύτης στη δημιουργία των ουρανοξυστών

Από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να ζει σε ψηλά κτίρια αντιμετώπισε το πρόβλημα της κάθετης διακίνησης ανθρώπων και φορτίων. Αρχαιολογικές ανασκαφές έδειξαν ότι από την εποχή της Αρχαίας Ρώμης, οι άνθρωποι ανυψώνονταν πάνω σε πλατφόρμες, δεμένες με σχοινιά, που τραβούσαν οι δούλοι αιχμάλωτοι των Ρωμαίων. Στο Θιβέτ και στα δικά μας Μετέωρα, άνθρωποι ή εμπορεύματα ανυψώνονταν, μέσα σε καλάθια, σε μεγάλα ύψη. Τα πρωτόγονα αυτά μέσα κατακόρυφης μεταφοράς είχαν πολύ σημαντικό μειονέκτημα ότι αν έσπαγε το σχοινί οι διακινούμενοι έπεφταν χωρίς πιθανότητα σωτηρίας.

Λέγεται ότι επισκέπτης των Μετεώρων, ρώτησε ένα καλόγερο:
- Πόσο συχνά γίνεται αλλαγή στο σχοινί ανύψωσης του καλαθιού;
-  Μα φυσικά κάθε φορά που σπάζει.

Οι αρχικοί ανελκυστήρες ήταν σχετικά διαδεδομένοι στα Βρετανικά εργοστάσια και στις αποθήκες από το 1835 και μεταφέρθηκαν σύντομα και στα ξενοδοχεία.

Μετασχηματίστηκαν στις Η.Π.Α., το 1851, όταν ο Elisha Graves Otis επινόησε ένα φρένο ασφαλείας - με την εφαρμογή της ασφαλιστικής διάταξης αρπάγης - ώστε να σταματάει το κλουβί του ανελκυστήρα ένα έσπαγε η τροχαλία ανύψωσης. (εικ. 81)

Η εμπιστοσύνη στο νέο ανελκυστήρα ήρθε στην έκθεση Crystal Palace το 1853-4 όταν ο Otis έκοψε ο ίδιος το σκοινί του κινούμενου με ατμό ανελκυστήρα στον πύργο παρακολούθησης και ορατά σε όλους δεν έπεσε στο κενό ώστε να σκοτωθεί. (εικ. 82)

Η υδραυλική δύναμη στους ανελκυστήρες ήρθε το 1870 (και χρησιμοποιήθηκε στον πύργο του Eiffel το 1889) και τελικά στην αλλαγή του αιώνα, χρησιμοποιήθηκε η πλέον αξιόπιστη ηλεκτρική ενέργεια.
Το 1880 ο Werner von Siemens έκανε επίδειξη στη Γερμανία του πρώτου ηλεκτρικά κινούμενου ανελκυστήρα.
Το 1889 το πρώτο σύστημα ηλεκτρικού ανελκυστήρα τοποθετήθηκε σε ένα μεγάλο κτίριο γραφείων της Νέας Υόρκης. (εικ. 83)

Το 1894 στη Ν. Υόρκη λειτούργησε ο πρώτος ανελκυστήρας με κουμπιά κλήσης και χωρίς οδηγό. Το 1900 παρουσιάστηκε η πρώτη κυλιόμενη κλίμακα στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων.
Το 1903 λειτούργησε ο πρώτος ανελκυστήρας με τροχαλία τριβής (όχι τύμπανο) και αντίβαρο, δηλαδή σε μια μορφή όπως περίπου τον ξέρουμε σήμερα. (εικ. 84-85)

Βελτιώσεις στην τεχνολογία σύντομα άνοιξαν δρόμο στην ταχύτερη κατάκτηση της κατακόρυφης κίνησης. Στο τέλος της δεκαετίας του ’90 σχεδιάζονται ηλεκτρομαγνητικοί ανελκυστήρες χωρίς καλώδια, με τη δυνατότητα να μετακινούνται τόσο οριζόντια όσο και κατακόρυφα, απελευθερώνοντας έτσι τους πύργους ώστε να μπορούν να κινηθούν σε όποια κατεύθυνση επιθυμούν και επιτρέποντας σε περισσότερα από ένα κουβούκλια να χρησιμοποιούν ταυτόχρονα τον ίδιο φρέαρ επικοινωνίας. Παράλληλα προωθείται ένα βέλτιστο ηλεκτρονικό πρόγραμμα (best deck) που δίνει τέτοια δυνατότητα προγραμματισμού στους ανελκυστήρες ώστε σε ώρα αιχμής να εξυπηρετούν καλύτερα τα διαφορετικά επίπεδα του κτιρίου.
Παρόλο που αυτό το σύνθετο σύστημα μεταφοράς ατόμων απέχει πολύ από την πλήρη εφαρμογή του, οι εταιρίες ανελκυστήρων εξετάζουν ενεργά την επιτευξιμότητα κουβουκλίων με τρία επίπεδα, που θα κινούνται μεταξύ των επιπέδων διπλού ύψους, που ήδη υπάρχουν σήμερα σε πολλά ψηλά κτίρια.

Εικόνες: 81,82,83,84,85

Tου Αλέξιου Βανδώρου

Δείτε:
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια I
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.α
<< << Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.β