Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.β

Έχοντας γραφτεί πολλά κείμενα και θεωρίες για τα ψηλά κτίρια, έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστεί η ιστορική αυτή αναδρομή με έναν πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος να διαφέρει από τους μέχρι τώρα υπάρχοντες.

Δείτε:
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.α
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια I
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.α
<< << Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.β

III. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - ΜΕΡΟΣ Β

η νεωτερικότητα του Le Baron Jenney

Στο κτίριο Home Insurance Building στο Σικάγο (1885), που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα William Le Baron Jenney, η σημαντική διαφορά του κρύβεται μέσα στην κατασκευή του. Σιδερένια στοιχεία είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί σε τοίχους για να ενισχύσουν το υλικό πλήρωσης από τούβλα. Ο Jenney έκανε ένα βήμα παραπέρα και τώρα χρησιμοποίησε τον ατσάλινο σκελετό για να στηρίξει τους συμπαγείς τοίχους, παρόλο που αυτό το τέχνασμα στη μέθοδο κατασκευής δεν ήταν ακόμη αντιληπτό εξωτερικά (εικ. 86). Το κτίριο θύμιζε αναγεννησιακό παλάτι, που διαπλατύνθηκε προς όλες τις διευθύνσεις. Αλλά από εκεί και πέρα, τα κτίρια μπορούσαν να υψώνονται ακόμη ψηλότερα χωρίς να αυξάνεται το πάχος της τοιχοποιίας.

Σήμερα ο ένας παράγοντας δεν είναι λιγότερο ζωτικός από τον άλλο, καθώς πηγαίνοντας σταθερά όλο και ψηλότερα απαιτείται όχι μόνο μια εξίσου σταθερή βελτίωση στην ταχύτητα και στην αποδοτικότητα της κατακόρυφης μετακίνησης, αλλά απαιτείται επίσης μια όλο και περισσότερο σταθερή κατασκευή η οποία όμως να καταναλώνει όλο και λιγότερο βιώσιμο χώρο από τους υποκείμενους ορόφους. Όσο ψηλότερα χτίζει κανείς, τόσο λιγότερη αποδοτική τείνει να γίνει η συνολική αναλογία εκμεταλλεύσιμου χώρου ανά όροφο, καθώς η κατασκευή παχαίνει σταδιακά προς το σημείο του μέγιστου φορτίου κοντά στη βάση. Ομοίως, όσο πιο ψηλά πας, τόσο περισσότερο κοστίζει ανά τετραγωνικό μέτρο η κατασκευή, και τόσο περισσότερο κοστίζει η λειτουργία του τελειωμένου κτιρίου. Επομένως από οικονομική άποψη, οι ουρανοξύστες αποτελούν έναν πολύ περίεργο τρόπο να πετύχει κανείς μεγάλες ποσότητες στεγασμένου χώρου – εκτός αν η γη είναι εξαιρετικά δυσεύρετη και ακριβή, και οι συνθήκες στο έδαφος είναι ευνοϊκές.

Και οι δύο προϋποθέσεις ισχύουν στο βραχώδες, ζωσμένο από θάλασσα Manhattan (εικ. 87-88) και σε μικρότερα βαθμό στο Σικάγο που βρίσκεται στις όχθες μιας λίμνης, αλλά μια οικονομική ή εταιρική περιοχή δε χρειάζεται να είναι φυσικά περιορισμένη και γεωλογικά πρόσφορη για να χτίσει κανείς ψηλά κτίρια σε αυτήν. Εγγύτητα των βασικών λειτουργιών είναι πιο συχνά αυτό που μετράει, και καθώς αυτές επεκτείνονται προς τις ιστορικές περιοχές, ο μόνος δρόμος που υπάρχει είναι προς τα πάνω. Όπως θα δούμε, η εξοικονόμηση γης γίνεται όλο και περισσότερο πιο αποφασιστικής σημασίας για άλλους λόγους, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι οικιστικοί όσο και εμπορικοί.

Τελικά και αναπόφευκτα, η συμβολική αξία ενός ψηλού κτιρίου – για ένα ίδρυμα, μια πόλη ή ένα έθνος – μπορεί να είναι επαρκής για να υποσκελίσει οποιαδήποτε οικονομική δυσκολία ή σκέψη για έλλειψη χώρου. Είναι σίγουρα επίσης ένδειξη αρρενωπότητας. Η φεμινίστρια κριτικός Camille Paglia δήλωσε το 1933 ότι της ήταν αδύνατο να φανταστεί έναν ουρανοξύστη σχεδιασμένο από μια γυναίκα. Και κανείς δεν της αντιπαρατέθηκε.

η ευρωπαϊκή πρωτοπορία στις Η.Π.Α.

Μία από τις πιο σημαντικές συνεισφορές στον ευρωπαϊκό διάλογο για τα ψηλά κτίρια προήλθε από τον Ludwig Mies van der Rohe. Στον διαγωνισμό για το ψηλό κτίριο στο σταθμό Friedrichstrasse στο Βερολίνο, συμμετείχε με ένα σχέδιο για έναν ουρανοξύστη ντυμένο εξολοκλήρου από γυαλί. Με το γυαλί ως το ισχυρό χαρακτηριστικό του σχεδιασμού (εικ. 89), ο Mies αντιπροσώπευε τις ουτοπικές ιδέες των Γερμανών αρχιτεκτόνων και της καλλιτεχνικής ομάδας Gläserne Kette (Γυάλινη Αλυσίδα). Η προσέγγιση του Mies τοποθετείται πολύ μπροστά από την εποχή του, και ταυτόχρονα έχει πολύ δρόμο ακόμη μέχρι να είναι τεχνικά εφικτή.

Ωστόσο, ο Mies συνέχισε να δουλεύει πάνω στη σκέψη του γυάλινου ουρανοξύστη, τόσο στο χαρτί όσο και σε πρόπλασμα. Η δημοσίευση και έκθεση των σχεδίων του προσέλκυσε μεγάλο ενδιαφέρον πάνω στις αρχιτεκτονικές βλέψεις του. Πέρα από αυτό, ο Mies συγκέντρωσε την προσοχή των συνεργατών του, στην καθαρή ομορφιά της κατασκευής από χαλύβδινο σκελετό: «Μονάχα οι ουρανοξύστες υπό κατασκευή φανερώνουν τον τολμηρό δομικό συλλογισμό και κανείς συντρίβεται από την εντύπωση του πυργοειδούς μεταλλικού σκελετού. Η όποια επικάλυψη των όψεων καταστρέφει ολοκληρωτικά αυτή την αίσθηση».

Ιδιαίτερα μετά το 1933, οι πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη οδήγησαν ένα μεγάλο αριθμό αρχιτεκτόνων του μοντέρνου κινήματος, να αναζητήσουν καταφύγιο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1937 ο Walter Gropius δέχτηκε μία θέση στο Harvard, ενώ το 1938 ο Ludwig Mies van der Rohe έγινε διευθυντής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας του Illinois στο Σικάγο. Αμέσως μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Mies ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει τις πολυπόθητες ιδέες του για τους ουρανοξύστες. Μετά το κτίριο Promontory Apartment Building (1949), όπου χρησιμοποιεί σκελετό από μπετόν στην κατασκευή, ακολουθεί το κτίριο διαμερισμάτων Lake Shore Drive Apartments (εικ. 90). Τα δύο αυτά κτίρια αντιπροσωπεύουν το πρώτο συγκρότημα σύγχρονων διαμερισμάτων και ένα πρώιμο παράδειγμα δίδυμων πύργων.

η μέθοδος του Frank Lloyd Wright

Τόσο στο κτίριο Seagram (εικ. 91-92) όσο και στο Lever House (εικ. 93-94) διατηρείται η δοκιμασμένη και αξιόπιστη λύση του χαλύβδινου σκελετού, που παρέμεινε για πολύ καιρό η τυπική μέθοδος κατασκευής για τα ψηλά κτίρια. Στο μεταξύ ο Frank Lloyd Wright δούλευε πάνω σε μία διαφορετική μέθοδο. Το κτίριό του Johnson Wax Research Tower (εικ. 95) κατασκευάστηκε σε σχήμα δέντρου, με τα επίπεδα των ορόφων να εκτείνονται, σαν κλαδιά, έξω από τον κεντρικό κορμό του κτιρίου.
Αυτή η ιδέα προχώρησε σε άλλους αρχιτέκτονες πολύ αργότερα, όπως για παράδειγμα στο Marina City το 1964 από το Bertrand Goldberg (εικ. 96). Ο Wright ο ίδιος, προχώρησε αυτή τη σκέψη στο κτίριο Price Tower (εικ. 99) στο Bartlesville (1956). Επίσης αποτέλεσε υπόδειγμα για τη δομική βάση του ουτοπικού σχεδίου για το κτίριο One – Mile High Skyscraper (1 μίλι ύψος ουρανοξύστης) (1956). Αυτός ο υπέρ – ουρανοξύστης αποτελούσε το κέντρο του ουτοπικού σχεδίου για το Broadacre  City (εικ. 97) και είχε σχεδιαστεί ως μία πολύ-λειτουργική κατασκευή. Χωρίς αμφιβολία, η παρουσίαση αυτού έργου (θα αναλυθεί ευρύτερα σε επόμενο κεφάλαιο) ήταν μία προσπάθεια να δοθεί παραστατική απεικόνιση στα όνειρα για το ανεξάντλητο δυναμικό των ουρανοξυστών του μέλλοντος. Όμως η ιδέα για την πραγματοποίηση μιας κατασκευής που τα θεμέλια της θα έφταναν τόσο κάτω όσο είναι το ύψος του κτιρίου Empire State Building, ξεπερνούσε κάθε αντιληπτική δυνατότητα (εικ. 98). Εντούτοις δεν θα πρέπει να υποτιμάται η επίδραση αυτού του ουτοπικού σχεδίου στις φαντασιώσεις των αρχιτεκτόνων.

1969 – μια σημαδιακή χρονιά

Η κατασκευή του κτιρίου John Hancock Center στο Σικάγο το 1969 (εικ. 100-101) σηματοδότησε μία νέα φάση στην εξέλιξη του ουρανοξύστη. Την ίδια χρονιά, όπου μία διαστημική αποστολή προσγειώνεται στο φεγγάρι, η αρχιτεκτονική αγωνίζεται να φτάσει σε νέα ύψη. Την περίοδο αυτή, η πίστη στην τεχνολογική πρόοδο είναι σχεδόν απεριόριστη ενώ η ταυτόχρονη ανάπτυξη του μεγάλου αεροσκάφους τύπου jet (Boeing 747) και του υπερηχητικού επιβατικού αεροσκάφους τύπου Concorde αποτελούν πρόσθετη απόδειξη σε αυτό.
Η νέα αφετηρία στη σχεδιαστική προσέγγιση των ουρανοξυστών βασίστηκε σε μία νέα, δομική σκέψη που ανέπτυξε ο μηχανικός Fazlur Khan. Το ενισχυμένο, σύστημα πλαισίου (σχήματος κατακόρυφου σωλήνα) έμελλε να τοποθετήσει το κτίριο John Hancock Center επικίνδυνα κοντά στο ρεκόρ ύψους του Empire State Building, ενώ την ίδια στιγμή απαιτούσε σημαντικά μικρότερη ποσότητα χάλυβα.
Στο μεταξύ ο Minoru Yamasaki χρησιμοποιούσε ένα άκαμπτο σύστημα πλαισίου (σχήματος σωλήνα) για το World Trade Center (εικ. 102). Στο κτίριο Sears Tower (εικ. 103-104) χρησιμοποιείται ένα άλλο σύστημα, που επινόησε ο Fazlur Khan, δηλαδή μία δέσμη κατακόρυφων, σωληνοειδών κτιριακών όγκων• ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός έγινε από τον Bruce Graham του γραφείου Skidmore, Owings και Merrill.

Tου Αλέξιου Βανδώρου

Δείτε:
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.α