Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια IV.δ

Έχοντας γραφτεί πολλά κείμενα και θεωρίες για τα ψηλά κτίρια, έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστεί η ιστορική αυτή αναδρομή με έναν πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος να διαφέρει από τους μέχρι τώρα υπάρχοντες. 

από την κάτοψη στην τομή

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, η μετατροπή της κάτοψης σε σημείο εκκίνησης για τη μορφή αποτέλεσε το νέο βήμα στο σχεδιασμό των ψηλών κτιρίων της Αμερικής, από τη σχολή του Σικάγο μέχρι το Frank Lloyd Wright. Μία τέτοια ανάλογη συνθήκη προωθείται στο σχεδιασμό των σύγχρονων ψηλών κτιρίων με επίκεντρο αυτή τη φορά τη συνολική τομή του κτιρίου. Το γεγονός αυτό στοιχειοθετείται στο βιβλίο του Rem Koolhaas Delirious New York (1978), όπου κυριαρχεί η σουρεαλιστική τομή του Αθλητικού Κέντρου της Νέας Υόρκης (1926), έργο των Starrett και Van Vleck.

Την ίδια περίοδο, τόσο οι SOM όσο και ο Norman Foster πειραματίζονται πάνω στη διαμόρφωση δομών από επίπεδα γραφείων που οργανώνονται σε ομάδες γύρω από κοινόχρηστους χώρους, συνήθως εσωτερικά αίθρια, είναι προσβάσιμες με ανελκυστήρες μεγάλης ταχύτητας, που σταματούν μία φορά σε αυτές τις μάζες γραφείων και οι οποίες εξυπηρετούνται εσωτερικά με κυλιόμενες σκάλες. Αντίθετα στο πείραμα των Skidmore, Owings και Merrill που δεν κράτησε πολύ, για το Foster αποτέλεσε κεντρικό άξονα πάνω στον οποίο κινήθηκε με πολλές παραλλαγές. Από τα πρώτα παραδείγματα ήταν το σχετικά χαμηλό κτίριο Willis Faber Building (1971 - 75) στο Ipswich (εικ. 182), κτίριο που συγκέντρωνε στοιχεία νεωτερικότητας στη μορφή, στα υλικά (χρήση για πρώτη φορά) και στη διαμόρφωση του δημόσιου χώρου. Στο πιο πρόσφατο κτίριο Hong Kong and Shanghai Bank γίνεται χρήση τόσο των αρθρωτών δομών γραφείων στην οργάνωση του χώρου, όσο και των τελευταίων τεχνολογικών και δομικών επιτευγμάτων.

Στα κτίρια του Foster: Commerzbank στην Φρανκφούρτη, Swiss Reinsurance Headquarters στο Λονδίνο και στην πρότασή του για τα κτίρια γραφείων στο World Trade Center της Νέας Υόρκης, καθώς επίσης στα κτίρια του Rem Koolhaas: Togok (XL Towers) για τη Σεούλ (εικ. 183), και στον πύργο του κέντρου κινεζικής τηλεόρασης (CCTV) για το Πεκίνο (εικ. 184), το εύρος του πειραματισμού και της επίτευξης είναι εκπληκτικό. Με εξαίρεση την πρόταση του Foster για το World Trade Center, που διαμορφώθηκε με τη βοήθεια των μηχανικών Ysrael Seinuk και Ahmad Rahimian της Νέας Υόρκης, τα υπόλοιπα projects εκπονήθηκαν σε συνεργασία με τους μηχανικούς του γραφείου Ove Arup &Partners, και ιδιαίτερα με το συνεργάτη του Koolhaas,  Cecil Balmond.

Αυτά τα ψηλά κτίρια αποτελούν ή τείνουν να είναι χωρικά ορόσημα. Στην περίπτωση των πύργων Togok του Koolhaas, αυτό επιτυγχάνεται με την ομαδοποίηση όγκων σε ενιαία σύνολα, όπως γινόταν στην περίπτωση του Rockefeller Center. Μόνο που εδώ προστίθεται κυριολεκτικά μια νέα διάσταση στη σύνθεση γέρνοντας δύο από τους έξι ισχνούς πύργους παράλληλα προς τους υπόλοιπους πύργους, σχηματίζοντας έτσι πλαίσια σχήματος Α. Ένας αναλογικά μεγάλης κλίμακας βραχίονας έρχεται να συνδέσει και να «δέσει» αυτά τα δύο πλαίσια με τους άλλους πύργους και να σχηματοποιήσει ένα νέο στοιχείο μεγάλου ύψους (datum). Το δομικό σύμπλοκο που προκύπτει, αλληλοσυνδέεται με ανθεκτικούς αποσβεστήρες ταλαντώσεων, που οφείλονται στην ανεμοφόρτιση του κτιρίου.

Το project για το κτίριο CCTV στο Πεκίνο εμφανίζεται λιγότερο πολύπλοκο σε επίπεδο μορφής από εκείνο του κτιρίου Togok. Σε γλυπτικό επίπεδο θυμίζει έργο του Isamu Noguchi καθώς και του Tony Smith. Η κατασκευή αυτή οργανώνεται σε ένα τριγωνικό κάναβο σε όψη, που μεταβάλλει την πυκνότητά του ανάλογα με την κατανομή των φορτίων σε αυτό. Η εσωτερική οργάνωση του κτιρίου διαχωρίζεται σε ζώνες που διαφοροποιούν το χώρο σε διαφορετικούς τομείς.

προς μια γλυπτική αντιμετώπιση των ψηλών κτιρίων

Ένα ψηλό κτίριο, με την έννοια του χωρόσημου, όπως το κτίριο Swiss Reinsurance Headquarters, μπορεί να επαναπροσδιορίσει το παλιό κέντρο μιας πόλης, να εντοπίσει νέες ζώνες ανάπτυξης, ή να δημιουργήσει νέα εικόνα για τις πόλεις. Το κτίριο Arcos Bosques Corporativo (εικ. 185) του αρχιτέκτονα Teodoro González de Léon στην πόλη του Μεξικό αποτέλεσε το κτίριο σταθμό σε αυτή τη νέα κατεύθυνση ανάπτυξης της πόλης. Ανήκει επίσης σε μία νέα ομάδα κτιρίων, με πρώτο το κτίριο Max Reinhardt Haus του Peter Eisenman για το Βερολίνο (εικ. 186-187) και το κτίριο CCTV του Koolhaas για το Πεκίνο, που αποτελείται από ένα κλειστό σχήμα δακτυλίου. Το γεγονός αυτό επιφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα τόσο κατασκευαστικά, όσο και ζητήματα κυκλοφορίας και ασφάλειας (προσφέροντας πολύ περισσότερες εξόδους κινδύνου σε περίπτωση φωτιάς).

Από τις τομές αυτών των κτιρίων γίνεται διακριτή η ένταξη μίας συνεχώς αυξανόμενης πολυπλοκότητας στην ανάπτυξη των σύγχρονων ψηλών κτιρίων. Σε αυτά πλέον δεν περιλαμβάνονται οι τυπικές λύσεις εμπορικά βιώσιμων επαναλαμβανόμενων ορόφων. Εν πρώτοις εμφανίζονται νέες περιβαλλοντικές παράμετροι και δεδομένα αξιολόγησης του δημόσιου χώρου σε αρχιτέκτονες όπως ο Norman Foster. Επίσης όμως παρουσιάζεται η αναγκαιότητα για μαζική δυνατότητα πρόσβασης, η αντίληψη για το ψηλό κτίριο ως ένα κομβικό σημείο διέλευσης με πρωτοπόρα τα Κέντρα Διεθνούς Εμπορίου ανά τον κόσμο. Το γεγονός αυτό ισχυροποιεί το οικολογικό πρόσχημα: ότι τα ψηλά κτίρια αποτελούν δομές που συσσωρεύουν ενέργεια και χώρο (και προωθεί την πρόσφατη καπιταλιστική θέση που θέλει τους εργαζόμενους να μετακινούνται μέσα σε εμπορικά κέντρα).

Παράλληλα έχουν δημιουργηθεί ποικίλα υβριδικά προγράμματα που εξυπηρετούν εξίσου τη μετακίνηση, το εμπόριο, τη διασκέδαση αλλά και την παρατήρηση από ψηλά, που προσφέρει ένας ουρανοξύστης. Οι πύργοι Monte Laa PORR (εικ. 188) του Hans Hollein αποτελούν απτό παράδειγμα των προθέσεων της εποχής καθώς επίσης και οι προτάσεις των United Architects και Norman Foster για το νέο project του World Trade Center. (εικ. 189-190) Παραπέμπει επίσης στο ουτοπικό σχέδιο Aircraft Carrier City (1954) του Hans Hollein (εικ. 222), ένα ειρωνικό project, παρόλα αυτά προάγγελος απρόβλεπτων μορφών που γεννούν νέα προγράμματα χρήσεων.

Όσα προηγούνται συνδέονται και με μία αυξανόμενη γλυπτική διάθεση πολλών πρόσφατων προτάσεων. Κατά μία έννοια αποτελεί επιστροφή στα πρότυπα των κολοσσών, του αγάλματος της Ελευθερίας και ανάλογων έργων που προηγήθηκαν. Μία πρόταση αυτής της προσέγγισης είναι και το project για το κτίριο New York Times Headquarters στη δυτική πλευρά του Manhattan, του Frank O. Gehry και του David Childs των SOM (εικ. 191), σχέδιο ενός αφαιρετικού γλυπτού υψηλής τελειότητας. Η όψη του κτιρίου αποτελείται από μία επιπλέον επιδερμίδα: επιμέρους γυάλινες επικαλύψεις από καμπύλες κατακόρυφες επιφάνειες με νευρώσεις, που εκτείνεται αρκετά πάνω από το επίπεδο οροφής του κτιρίου σαν ένα τεράστιο στηθαίο. Αυτή η επικάλυψη του κτιρίου αναρτάται ευκρινώς μακριά από την κύρια κατασκευή του κτιρίου. Τα επίπεδα των ορόφων ποικίλουν σε μέγεθος ανάλογα με τη διαμόρφωση του εξωτερικού κυματοειδούς περιβλήματος. Η κύρια κατασκευή έχει συμβατική, ορθογωνική δομή πλαισίου, σύνηθες στοιχείο στα σχέδια του Gehry.