Πόλη Shibam στην Υεμένη - ‘Το Μανχάταν της Ερήμου’

Η παλιά περιτοιχισμένη πόλη Shibam, γνωστή και ως ‘Μανχάταν της Ερήμου’, βρίσκεται σε έναν υπερυψωμένο λόφο στα βόρεια του κύριου ξεροπόταμου στην έρημο της Υεμένης.

Περιτριγυρισμένη από ένα οχυρωματικό τείχος, η πόλη που χτίστηκε το 16ο αιώνα αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και καλύτερα παραδείγματα αστικού σχεδιασμού, βασισμένο στις αρχές της κατακόρυφης δόμησης.

Η πόλη είναι μοναδική ως προς τη συγκέντρωση ψηλών κτιρίων πάνω στον υπερυψωμένο λόφο, ο οποίος ξεπροβάλλει από την επίπεδη κοιλάδα, η οποία είναι περιτριγυρισμένη από ένα οχυρωματικό τείχος στη βάση της.
Το ψηλότερο κτίριο έχει ύψος 29,15 μέτρα πάνω από την είσοδο στο επίπεδο του δρόμου και 36,51 πάνω από το επίπεδο της κοιλάδας. Το κτίριο αυτό έχει οκτώ ορόφους, ενώ πολλά άλλα έχουν επτά ορόφους, ενώ ο μέσος όρος είναι οι πέντε όροφοι. Τα ψηλότερα κτίρια συνωστίζονται στην άκρη του λόφου, δημιουργώντας με κάποιο τρόπο συμπαγείς τοίχους με πρόσωπο προς όλες τις πλευρές του ορίζοντα. Περιμετρικά στις τρεις πλευρές βρίσκονται εποχιακές φυτείες, ενώ στην τέταρτη η έρημος.

Η οπτική εντύπωση της πόλης έχει ως ένα βαθμό αλλοιωθεί τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της ανέγερσης αρκετών σαφώς ψηλών κτιρίων έξω από τα τείχη στην κοιλάδα. Μια από τις προτάσεις που περιέχονταν στο πλάνο δράσης της διεθνούς καμπάνιας για την προστασία του ‘Wadi Hadramawt’, είναι να κατεδαφιστούν τα πρόσφατα κτισμένα κτίρια, ή τουλάχιστον να περιοριστούν σε ύψος (έναν με δύο ορόφους), έτσι ώστε να αναδεικνύουν αντί να περιορίζουν το ακραίο ύψος των κτισμάτων μέσα στην παλιά πόλη.

Τα παραδοσιακά σπίτια της πόλης είναι κτισμένα με τούβλα από λάσπη, πάνω σε πέτρινα θεμέλια και με τοίχους που ελαττώνονται σταδιακά στην εξωτερική τους πλευρά από 1 μέτρο περίπου στη βάση στα 30 εκατοστά στην οροφή. Εξωτερικά επικαλύπτονταν με ένα είδος ασβεστοκονιάματος αναμεμειγμένο με τεμαχισμένο άχυρο, το οποίο έλαμπε όταν το χτυπούσε ο ήλιος. Οι τελευταίοι όροφοι των κτιρίων προστατεύονταν από τη βροχή με ένα λευκό ασβεστοκονίαμα, το οποίο σχημάτιζε μια συνεχόμενη επιφάνεια πάνω από όλες τις οροφές, τους προμαχώνες και τα εξωτερικά τείχη, εκτεινόμενο έως και πέντε μέτρα προς τα κάτω. Για αυτό το λόγο λέγεται ότι η πόλη Shibam μοιάζει να είναι μόνιμα καλυμμένη με χιόνι.

Καμία άλλη πόλη στη Hadramawt δεν είναι τόσο συμπαγώς χτισμένη και με τόσο ψηλά κτίρια όσο η πόλη Shibam. Ένα στοιχείο για αυτό το λόγο μπορεί να βρεθεί στο σχεδιασμό της πόλης, εκεί όπου οι δρόμοι είναι σχεδόν παράλληλοι και κάθετοι μεταξύ τους. Αυτό το είδος της οργάνωσης μοιάζει να είναι αποτέλεσμα προσεκτικού σχεδιασμού, πιθανώς την περίοδο ο εναπομείναντας ελεύθερος χώρος της πόλης έπρεπε να αναδιανεμηθεί μετά τις καταστροφικές πλημμύρες του 1298 ή του 1532. Είναι γνωστό ότι και στις δύο περιπτώσεις οι καταστροφές ήταν εκτενείς, και η σημερινή μορφή της πόλης πιθανότατα αναπαριστά τη συγκέντρωση όλων των κατοικιών στο ψηλότερο υπόβαθρο. Έκτοτε η μόνη δυνατότητα επέκτασης ήταν καθ’ ύψος.

Πολύ αυστηροί κανονισμοί παρέμεναν σε ισχύ μέχρι πρόσφατα, σε μια προσπάθεια να ελεγχθεί η δόμηση μέσα από τα τείχη. Δεν επιτρεπόταν να γίνει καμία αλλαγή, η οποία να μη συμμορφώνεται σχεδόν ολοκληρωτικά με αυτό που προϋπήρχε. Γι’ αυτό το λόγο πιστεύετε ότι, τουλάχιστον όσον αφορά τη μορφή και τη βασική διάταξη, τα σπίτια στην πόλη πρέπει να είναι αρκετά κοντά στην αρχική κατάσταση.

Το Πρόγραμμα Αστικής Ανάπλασης για την αποκατάσταση της αρχαίας πόλης  Shibam  στην Hadramawt  κέρδισε το βραβείο Aga Khan για την Αρχιτεκτονική.

Αλέξιος Βανδώρος

Σημειώσεις:

Για περισσότερες και εκτενέστερες πληροφορίες για την πόλη Shibam επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της πόλης:
http://www.shibamonline.net/eng/