Η καταστροφή στο χωριό Stava

«Ενοχοποιούμε για τις καταστροφές μας τον ήλιο, το φεγγάρι και τα άστρα• σαν να είμαστε αναγκαστικά κακούργοι• ηλίθιοι λόγω ουράνιου εξαναγκασμού.»
William Shakespeare

Το χωριό Stava βρίσκεται στην περιοχή του Trento στην βόρεια Ιταλία. Είναι ένα φιλήσυχο , μικρό χωριό που έγινε τουριστικός προορισμός για ανθρώπους που αναζητούν ήρεμες διακοπές και λατρεύουν την γαλήνη του Αλπικού τοπίου. Η χωροθέτηση του μέσα στην Ευρώπη είναι ιδανική αφού απέχει μόλις 283 χιλιόμετρα από την Βενετία και 432 από την Ζυρίχη.

Το χωριό Stava στον χάρτη της Βόρειας Ιταλίας
(φώτο από το http://lang.stava1985.it/default_eng.htm)

Μέσα από το χωριό Stava, διέρχεται ο χείμαρρος που ονομάζεται και αυτός Stava, στον οποίο συγκεντρώνεται η απορροή μίας λεκάνης έκτασης περίπου 21km2. Η ευρύτερη περιοχή είναι πλούσια σε ορυκτό φθορίτη ο οποίος έχει πληθώρα βιομηχανικών και άλλων εφαρμογών που εξαρτώνται από την καθαρότητά του. Για παράδειγμα, ο φθορίτης μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην ελάττωση του σημείου τήξης παραγωγής πρώτων υλών και έτσι βοηθάει στην αφαίρεση ατελειών και ακαθαρσιών. Χρησιμοποιείται επίσης στην παραγωγή κουζινικών ή ακόμα και αντί γυαλιού σε ορισμένα πολύ υψηλής απόδοσης τηλεσκόπια ή φακούς από κάμερες.

Η εξόρυξη του φθορίτη γίνεται με διάφορους τρόπους, ένας εκ των οποίων είναι και η λεγόμενη μέθοδος «επίπλευσης αφρού», η οποία μπορεί να παράγει μεγάλα επίπεδα συγκέντρωσης του ορυκτού αλλά για να γίνει αυτό απαιτούνται πολύ μεγάλες ποσότητες νερού. Σε αυτή τη περίπτωση, τα λύματα που παράγονται είναι σε υγρή μορφή και έτσι η ρυπαίνουσα αυτή λάσπη τοποθετείται σε κατάλληλα φράγματα υπολειμμάτων ώστε να καθιζάνουν. Τα φράγματα αυτά κατασκευάζονται συνήθως από άμμο.

Τα φράγματα του ορυχείου στο Stava
(φώτο από το http://lang.stava1985.it/default_eng.htm)

Στο ορυχείο φθορίτη του χωριού Stava, τα φράγματα μετά από εγκληματική αμέλεια κατασκευής, συντήρησης και χρήσης, αστόχησαν με δραματικό τρόπο. Το αποτέλεσμα, λόγω της τοπογραφίας της περιοχής ήταν όλα τα υπολείμματα που είχαν αποτεθεί στα φράγματα να διασχίσουν τον χείμαρρο και να περάσουν μέσα ακριβώς από το χωριό, κυριολεκτικά ισοπεδώνοντάς το.

Εικόνα της ροής λάσπης μετά την αστοχία
(φώτο από το http://lang.stava1985.it/default_eng.htm)

Οι τεχνικοί λόγοι που οδήγησαν στην αστοχία των φραγμάτων και κατ’ επέκταση στην τραγωδία που ακολούθησε ήταν οι εξής:

1. Το έδαφος πάνω στο οποίο είχαν κατασκευαστεί τα φράγματα ήταν ελώδες, δεν αποστραγγίστηκε σωστά με αποτέλεσμα να είναι ασταθές και ακατάλληλο να υποστηρίξει τις συγκεκριμένες γεωτεχνικές κατασκευές.
2. Τα φράγματα κατασκευάστηκαν με πολύ μεγάλη κλίση, κατά μέσο όρο 25%.
3. Το φράγμα της πάνω λεκάνης κατασκευάστηκε με υπερβολική κλίση (80%) που  δεν επέτρεπε την σωστή αποστράγγιση ή την συμπύκνωση των υπολειμμάτων που υπήρχαν στο εσωτερικό του.
4. Οι αγωγοί υπερχείλισης και αποστράγγισης είχαν τοποθετηθεί λάθος μέσα στις λεκάνες.

Εικόνα της ροής λάσπης μετά την αστοχία
(φώτο από το http://lang.stava1985.it/default_eng.htm)

Ακόμα και έτσι όμως, με όλα αυτά τα λάθη και τις παραλείψεις η εικόνα της καταστροφής και οι τραγικές συνέπειες της αστοχίας δεν μπορούν να δικαιολογηθούν. Δεν είναι δυνατόν μία αστοχία φραγμάτων απόθεσης ενός ορυχείου να οδηγήσει σε μία τέτοιου μεγέθους καταστροφή. Κάποια στατιστικά στοιχεία παρουσιάζονται παρακάτω:

• Η ροή νερού και λάσπης που εξήρθε από τα φράγματα ήταν 180.000m3, συν 50.000m3 υλικού που ακολούθησε την ροή λόγω διάβρωσης του εδάφους, καταστροφής των κτιρίων και του ξεριζώματος των δέντρων. Η ροή απέκτησε πολύ γρήγορα μία ταχύτητα 90km/h, «σηκώνοντας» ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης. Η τραγωδία συντελέσθηκε σε πάρα πολύ μικρό χρονικό διάστημα  (15-20 λεπτά).

• Η περιοχή που επηρεάστηκε ήταν 435.000m2 σε ένα μήκος ροής περίπου 4,2km.

• Οι συνολικές καταστροφές ήταν: 53 σπίτια, 3 ξενοδοχεία, 6 βιομηχανικά κτίρια και 8 γέφυρες καταστράφηκαν ολοσχερώς. 9 κτίρια υπέστησαν σοβαρές ζημιές ενώ εμφανίστηκαν διαβρώσεις σε μία έκταση 27.000m2.

• Θύματα: 268 θάνατοι εκ των οποίων 28 παιδιά κάτω των 10 ετών. 31 αγόρια και κορίτσια μεταξύ 10 και 18 ετών. 89 άντρες και 120 γυναίκες.

Το χρονικό της αμέλειας και της αδιαφορίας ξεκινά από το γεγονός ότι σε πάνω από 20 χρόνια ενεργής δραστηριότητας του ορυχείου, δεν διεξήχθη καμία ανάλυση ευστάθειας ή έλεγχος για την ασφάλεια αυτών των κατασκευών από τις εταιρείες που διαχειρίζονταν το ορυχείο, ενώ όταν το 1975 διεξήχθη ένας έλεγχος, η ευστάθεια του πάνω φράγματος αποδείχτηκε ότι ήταν σε επικίνδυνο σημείο. Παρόλα αυτά η εταιρεία που έκανε τον έλεγχο έδωσε μία καθησυχαστική απάντηση στον Δήμο του Τesero και έτσι συνεχίστηκε η ανάπτυξη του.

Μνημείο για τα θύματα από την αστοχία των φραγμάτων, σήμερα στο χωριό
(φώτο από το http://lang.stava1985.it/default_eng.htm)

Σύμφωνα με την ομάδα που ορίστηκε εκ των υστέρων από το δικαστήριο του Trento, η αστοχία των φραγμάτων συνέβη γιατί είχαν σχεδιαστεί λάθος, είχαν κατασκευαστεί λάθος και είχαν διαχειριστεί ατελώς χωρίς να ληφθεί υπόψη ποτέ η πιθανή ΑΠΕΙΛΗ.
Βλέποντας τη δυσανάλογη καταστροφή σε σχέση με το αίτιο που την προκάλεσε, εύκολα συνειδητοποιεί κανείς ότι μία και μόνο απόφαση θα μπορούσε να είναι ικανή να σώσει τους ανθρώπους,  τα σπίτια τους, το χωριό. Η απόφαση της χωροθέτησης του ορυχείου και των φραγμάτων του είναι το κεντρικό σημείο γύρω και από το οποίο ήταν εξαρτημένες οι συνέπειες της πιθανής καταστροφής. Μία απλή σημερινή ανάλυση της απειλής θα ήταν πολύ εύκολα σε θέση να διαπιστώσει ότι ένα έργο τέτοιας επικινδυνότητας δεν είναι δυνατόν να κατασκευάζεται στο χειρότερο πιθανό σημείο.

Η οφθαλμοφανής και κυριότερη λάθος απόφαση και πως οδήγησε στην τραγωδία 
(φώτο από το http://lang.stava1985.it/default_eng.htm)