Δομές οργάνωσης κτιρίων γραφείων (Β' Συνέχεια)

Κατά την τελευταία δεκαετία, ομάδες κριτικών θεώρησαν τις νεοσύστατες δυνατότητες των ηλεκτρονικών τεχνολογιών και του διαδικτύου - για εργασία, πολύμορφη επικοινωνία και διαρκή εικονική συνεύρεση από το χώρο κατοικίας ή οιοδήποτε άλλο τόπο - ως ικανούς παράγοντες ριζοσπαστικής μετάλλάξης του τυπολογικού κατεστημένου των εργασιακών χώρων. Ενώ η υπερφίαλη αυτή υπόσχεση της ηλεκτρονικής εποχής - για σταδιακή κατάργηση των καθαρώς εργασιακών απτών χώρων από ανθεκτικότερες εικονικές δομές - εμφανίζεται απατηλή, παλαιότερες μορφές χωροθετικής οργάνωσης των αγορών επανέρχονται δυναμικά: όπως αποδεικνύει το φαινόμενο της κοινότητας Silicon Valley, ακόμη και η ίδια η ηλεκτρονική βιομηχανία επαφίεται στην ανάδειξη ενός ισχυρού απτού επιχειρηματικού κέντρου που εξασφαλίζει άμεση φυσική επικοινωνία ερευνητών και ενδιαφερόμενων.

Πολιτειακή Μέριμνα
Το πάγιο σχεδιαστικό αξίωμα εμπορικών κτιριακών έργων 'προς-εκμετάλλευση' συνοψίζεται ως εξής: ένα κτίριο μπορεί να είναι όσο κακό γίνεται αρκεί να μην παραβιάζει την ισχύουσα νομοθεσία.

Η απροκάλυπτα ωμή αυτή διαπίστωση παρατηρείται άμεσα στις τυπολογικές εκφάνσεις κτιριακών μορφών που ευδοκιμούν σε νομοθετικά ετερόκλητους τόπους: στη συγκριτικά 'ευνομούμενη' Γερμανία, κτιριολογικοί κανονισμοί  χώρων γραφείων απαιτούν πρόβλεψη φυσικού φωτισμού και αερισμού χώρων κύριας χρήσης, κυκλοφορίας και κλιμακοστασίων, ενώ απαγορεύουν την ύπαρξη μονάδων εργασίας απομακρυσμένων από άνοιγματα όψεως - πηγή φυσικού φωτισμού, περιορίζοντας το μέγιστο επιτρεπτό βάθος γραφειακών χώρων.

H  στοιχειώδης και λογική αυτή απαίτηση συνθλίβει την πανίσχυρη και ιδιαίτερα  άκαμπτη κτιριακή μορφολογία που γέννησε με προμηθεϊκή αθωότητα η αμερικανική ήπειρος, ως 'παράνομη', ως ποιοτικά και τυπολογικά μη αποδεκτή αρχιτεκτονική: το loft-type κτίριο εργασίας, με γιγαντιαίας κλίμακας κάτοψεις ορόφων ατέρμονης επιφάνειας και βάθους, ελεύθερα υποστηλώματα σε κανονικό κάνναβο, διαφανές περιμετρικό κέλυφος και ελεύθερη γραφειακή διαρρύθμιση με χαμηλού ύψους πετάσματα για μέγιστη διείσδυση ηλιακού φωτός, ερμητικά κλειστό κτιριακό περίβλημα για απόλυτο κεντρικό χειρισμό των κλιματικών συνθηκών, και δευτερεύουσες μηχανολογικές εγκαταστάσεις να καταλαμβάνουν χαμηλότερης ποιότητας χώρους όπως το 'τυφλό' κέντρο της κάτοψης.

Gropius και Foster
Θεμελιακές διαφορές ευρωπαϊκών και αμερικανικών αναπτυξιακών κοσμοθεωριών αποκαλύπτονται με τη σύγκριση δύο αντιπροσωπευτικών κτιρίων γραφείων: του πύργου Met-Life στη Νέα Υόρκη - πρώην Pan-Am, των κατασκευαστών Emery Roth & Sons που συνυπογράφεται από τον Walter Gropius, και του πύργου της Commerz Bank από το Norman Foster στη Φρανκφούρτη. Αμφότερα κτίρια ξεκίνησαν με ιδανικές προοπτικές, μακράν του συνηθισμένου: προοριζόμενα για κύρια επιχειρηματικά κέντρα-πόλεις παγκόσμιου βεληνεκούς, χωροθετημένα σε ιδανικά σημεία του πολεοδομικού ιστού, σχεδιασμένα για κορυφαίους επιχειρηματικούς κολοσσούς από δημιουργούς που ανήκουν στην ηρωϊκή αρχιτεκτονική elite εφαρμόζοντας ιδεολογικές ατζέντες που χαρακτήριζαν την εποχή τους.

Μεγάλιθος επί Πλίνθου
Η καριέρα του Gropius σφραγίστηκε με ένα κτίριο που στατιστικά φέρεται ως το πλέον μισητό στο Manhattan, αποδεικνύοντας την πλήρη συμπόρευση του μοντερνισμού με τα συμφέροντα του κερδοσκοπικού κατασκευαστικού κόσμου και την αδυναμία προσδιορισμού μιας υγιούς ιδεολογικής τάξης πραγμάτων.

Ο παχύς πεπλατισμένος όγκος του κτιρίου Met-Life με αδιάφορο, επαναληπτικό κάνναβο όψης, στέκει εγκάρσια του νοητού άξονα της περίφημης λεωφόρου Park Avenue, μπλοκάροντας την οπτική και τη δίoδο οχημάτων και πεζών. Με ουσιαστικά ανύπαρκτες παροχές δημόσιου χαρακτήρα στις ισόγειες στάθμες, η άγαρμπη κυβοειδής μάζα της βάσης κρύβεται μεταξύ κλασικίζοντων κτιρίων  μετατρέποντας την πιο επιθυμητή διεύθυνση της λεωφόρου σε δυσπρόσιτο αποκρουστικό τόπο.

Οι ασυνήθιστα βαθείς, μεγάλης επιφάνειας ορόφοι γραφείων ευνοούνται από την προνομιούχα αστική χωροθέτηση, την άμεση πρόσβαση κάθε μέσου μεταφοράς και τη γειτνίαση με το σιδηροδρομικό σταθμό Grand Central, ανταποδίδοντας με το κοινώς αποδεκτό 'ελάχιστο δυνατό', μεταβάλλοντας μια ιδανική ευκαιρία δημιουργίας μεγάλης κλίμακας αστικής αρχιτεκτονικής σε γέννεση νοσηρής κύστης του πολεοδομικού ιστού.

Τυπολογικά, η μόνη παρέμβαση στο αρχέτυπο του αμερικανικού ουρανοξύστη έγινε προς την αντίστροφη κατεύθυνση, με πάχυνση του κορμού του κτιρίου και τονισμό της απόλυτης 'κανονικότητάς' του, προφανέστατα μεγιστοποιώντας το επενδυτικό κέρδος.

Στις ακραίες προθέσεις του περίφημου μοντερνιστή - που μισούσε τα μη-μοντέρνα κτίρια - εντασσόταν η απαλλοτρίωση του κλασσικίζοντος πύργου νότια του κτιρίου, η ύπαρξη του οποίου αποτελεί το μόνο συμπτωματικό στοιχείο που κρύβει και 'διασκεδάζει' τη θλιβερά αδιάφορη μονολιθική ογκομετρία.

Ιδεολογία ή Συγκαλλημένη Ιδεοληψία
Με το κτίριο Met-life έκλεισε ένας σημαντικός ιδειολογικός κύκλος της νεωτεριστικής αρχιτεκτονικής: υπάρχουσες κτιριακές τυπολογίες που αναπτύχθηκαν πέρα από το χώρο της αρχιτεκτονικής για να εξυπηρετήσουν κοινότυπα λειτουργικές ανάγκες, ανακαλύφθηκαν και εντάχθηκαν σε συνθετικά μανιφέστο στις αρχές του αιώνα από πρωτοπόρους 'οραματατιστές'. Το ιδεολογικό 'ασύμβατο' της αρχιτεκτονικοποιημένης ιδεολογίας παρέμεινε αφανές καθ' όλη την περίοδο ωρίμανσης του μοντέρνου κινήματος - τις δεκαετίες που φαινομενικές καινοτομίες όπως το open-plan σύστημα γραφειακής διάταξης, οι επαναληπτικές γυάλινες επιφάνειες όψεων και το ύψος των κτιρίων εντυπωσίαζε και εκπροσωπούσε αισθήσεις προοδευτισμού - προσφέροντας απλόχερα στον ωμό κατασκευαστικό κόσμο καλλιτεχνική επικύρωση. Με κτίρια όπως το Met-life, αποσύρεται το πέπλο επώνυμης καλλιτεχνίας, και επίσημα η σκυτάλη επανέρχεται άνευ-όρων στα χέρια μη-αρχιτεκτόνων που θεωρούν την οικοδόμηση ως ξεκάθαρη κίνηση μεγιστοποίησης κέρδους, επιστρέφοντας την αστική πραγματικότητα στο ανεξέλεγκτο καθεστώς επιβολής επιχειρηματικών συμφερόντων χωρίς ανθρωπιστικό περιεχόμενο.

Το κτίριο Met-life με περίπου 50 χρόνια λειτουργίας, φαντάζει ολόφρεσκο, αφού μετέπειτα φαινόμενα τυπολογικής εξέλιξης κτιρίων γραφείων στο Δυτικό κόσμο είναι μάλλον ανυπόστατα: οι μορφές των πύργων του World Trade Center βασίστηκαν στα ίδια στεγνά αξιώματα, ενώ στους νεότερους πύργους της Times Square, απλά εντάχθηκαν εξωτερικά γιγαντο-οθόνες υγρού πλάσματος, ηλεκτρονικές πινακίδες και φωτεινά διαφημιστικά πανέλα, απενοχοποιημένα σύμβολα άμετρου καταναλωτισμού.

Μοντερνισμός ή κερδοσκοπία
Σε άρθρο με τίτλο 'ο θάνατος της οδού' το 1963 ο Vincent Scully, μιλώντας για τον εκσυγχρονισμό της Park Avenue, αναλύοντας το φαινόμενο Met-Life, αποχαρακτήρισε τις υποτιθέμενα μοντερνιστικές οικοδομικές παρεμβάσεις γυάλινων κτιρίων-κουτιών ως μιαρές καταληστευτικές κινήσεις υποβάθμισης των αστικών δομών, ως παρασιτικά φαινόμενα αλόγιστης οικειοποίησης και εκμετάλλευσης της αστικής χωροθέτησης και ταυτόχρονου υποδαυλισμού της λειτουργίας και υγιούς εξέλιξης του πολεοδομικού ιστού.

Η απογοήτευση κείται στην αδυναμία - μιας προσωπικότητας όπως ο Gropius - διάκρισης της πλάνης και της εκτρωματικής φύσης των καταστάσεων, ένθερμα εθελοτυφλώντας στα πλαίσια μιας πλέον παροχυμένης ιδεολογίας, υποθάλποντας ένα τερατουργηματικό έργο εκ των προτέρων θεμελιωμένο στα συντηρητικά επενδυτικά αξιώματα αναπτυξιακών επιχειρήσεων της στυγνά ελεύθερης αγοράς.

Χωρίς να διαφαίνονται ικανές δυνατότητας μεταστροφής της αναπτυξιακής πραγματικότητας, η πενιχρή ιδεολογική εξέλιξη του αρχιτεκτονικού κόσμου πλεόν κείται στην αναγνώριση και διαπίστωση της ματαιότητας σύπραξης με συντηρητικούς επιχειρηματικούς παράγοντες - κάθε άλλο παρά γόνιμο τοπίο ιδεολογικών και αρχιτεκτονικών άθλων.

Τέλος Β΄Συνέχειας