ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΥΠΟΓΡΑΦΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Α’ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Αν ο ‘διαμαρτυρόμενος’ Rem Koolhaas εμφανίστηκε ως μέντορας της δημόσιας εικόνας της υψηλής ραπτικής Prada, ο συντηρητικότερος Robert A.M. Stern διατέλεσε ολόκληρη την τελευταία δεκαετία ως μέλος του διοικητικού συμβουλίου της πολυεθνικής Disney Corporation, ενώ ο συμμαθητής του Lord Foster σχεδόν μονοπωλεί προοδευτικά έργα δημόσιας χρήσης στο Λονδίνο και πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Η φύση των επιχειρηματικών επιλογών τους αντανακλά τις ριζικά διαφορετικές κάστες των αρχιτεκτονικών αστέρων.

Η αναπτυξιακή νομοτέλεια της ανταγωνιστικής ελεύθερης οικονομίας στη Δύση δείχνει πως η αξία των ακινήτων επαγγελματικής χρήσης μειώνεται ασύμφορα μετά από ένα διάστημα μόλις πέντε ετών. Η ταχύτατη γήρανση και ανάγκη ριζικής ανακαίνισης των συστημάτων υποδομής, πρότιστα του ηλεκτρονικού και τηλεπικοινωνιακού δικτύου εγκαταστάσεων, στη συνέχεια των ηλεκτρολογικών, κλιματιστικών, κ.α. σε συνδυασμό με την τυπικά μη-αστική χωροθέτηση νέων κτιριακών έργων, σχεδόν σε απομόνωση, καθιστά, σε τόπους με άφθονη χαμηλής αξίας γη, συμφέρουσα την εγκατάληψη των πεπαλαιωμένων κτιριακών συγκροτημάτων ή οικισμών, την αποίκηση και ανέγερση νέων σε γειτονικά παρθένα εδάφη.

Ανώνυμες ακρο-πόλεις
Τα μη-αστικά κτιριακά έργα βασίζουν την εμπορική τους επιτυχία σε παράγοντες μη-αρχιτεκτονικούς, και συνεπώς δε χρειάζεται να επιστρατεύσουν αρχιτεκτονικές αξίες. Η απομόνωση νέων επιχειρηματικών ή βιομηχανικών – αποκαλούμενων ‘τεχνολογικών’ - πάρκων και η εικονική εγγύτητά τους, μέσω υπερφύαλων οδικών δικτύων, με οικιστικές ζώνες εγγυάται ιδιωτικότητα και αυξημένη ‘ασφάλεια’, αποπνέοντας αισθήσεις ‘εχεμύθειας’ που εχθρεύονται κάθε υγιή έννοια αστικότητας: κανείς δε θα επισκεπτόταν για καθημερινό περίπατο μια επιχειρηματούπολη αν δεν είχε σαφή επαγγελματικό λόγο, αντίθετα με την περίπτωση αστικής χωροθέτησής τους που αναπόφευκτα θα τις ενέτασσε στον κοινωνικό και πολεοδομικό ιστό.

Κάπου ενδιάμεσα, μεταξύ τόπων εργασίας και κατοικίας, παρατίθενται, κατά μήκος των οδικών αρτηριών, χώροι εμπορίου και κατανάλωσης.

Η οργάνωση και διαχείρηση του δομημένου περιβάλλοντος βάσει της  απομόνωσης των λειτουργιών, ο κατακερματισμός της έννοιας της κοινότητας σε ‘εξαρτήματα’ εξωγενώς οριζόμενα βάσει εμπορικών συμφερόντων, παρακάμπτει πλήρως την αρχιτεκτονική, ή μάλλον τη μεταλλάσσει σε τεχνική και διοικητική δραστηριότητα με μοναδική προτεραιότητα τη μεγιστοποίηση της επενδυτικής απόδοσης. Η κατάλυση των οικονομικών δεσμών, πιθανή οικονομική κρίση ή σφράγιση των επιχειρήσεων, ανασύρει και επαναθέτει το ηθικό ζήτημα: η απουσία άλλων κοινωνικών δεσμών και η διάβρωση των μη-υλιστικών αξιών διαφαίνεται άμεσα, οικισμοί και κτίρια εγκαταλείπονται, πληθυσμοί μετακινούνται, η περιβαλλοντική ποιότητα και οι αξίες γης υποβιβάζονται και τόποι-φαντάσματα μένουν ως μνημεία-ερείπια τυχοδιωκτικής καταλήστευσης. 

Επώνυμα ακίνητα
Στην περίπτωση της αστικής χωροθέτησης, η ‘αρχιτεκτονικοποίηση’ ενός αδιάφορου κτιρίου, υποκινείται πρότιστα με επενδυτικές προσδοκίες: η πολυέξοδη επιλογή ενός επώνυμου σχεδιαστή, ο οποίος επιμελείται κατ’ επιλογήν κάποια επιδερμικά χαρακτηριστικά του κτιρίου αποδίδοντας αίγλη και φήμη χωρίς να θίγει άλλα θέματα, καθίσταται αποδοτικότερη μακροπρόθεσμα, προσελκύοντας το ενδιαφέρον των αντίστοιχα επώνυμων ενοικιαστών. Η σχεδιαστική επωνυμία δύναται να υπερδιογκώσει την αξία του κτιρίου ως ακίνητη περιουσία και να τη συγκρατήσει αποτελεσματικά κατά την επερχόμενη γήρανση των κτιριολογικών εγκαταστάσεων: παρέχει ικανή αφορμή υποκίνησης της ριζικής ανακαίνισης των συστημάτων και επανάχρησης του κτιρίου όταν πλέον αυτό κατ’ εφημισμό θα φέρεται ως αστικό μνημείο, δημιουργώντας με ακούσια effect αειφορίας.

Στο άλλο άκρο βρίσκονται ανώνυμα κτίρια σχεδιασμένα βάσει απόλυτα ορισμένων τυπολογιών και νόρμας, χωρίς αρχιτέκτονες, τα οποία εμπορικά χαρακτηρίζονται αυτόματα ως δεύτερης ποιότητας ακίνητη περιουσία αποκλειστικά λόγω απουσίας της επιπρόσθετης καλλιτεχνικής επιδερμίδας που προσδίδει η πρόσληψη ενός αρχιτεκτονικού αστέρα, αφού ένα κτίριο μπορεί κάλλιστα να κατασκευαστεί δίχως αρχιτέκτονα βάσει προδιαγραφών.
Eνδεικτικά, στους πύργους γραφείων, η αρμοδιότητα των αρχιτεκτόνων συρρικνώνεται στον προσδιορισμό ή άλλοτε απλή επιλογή του συνεχούς υαλοπετάσματος όψης και της διακόσμησης των εσωτερικών χώρων υποδοχής -lobby και ανελκυστήρων. 

Επαγγελματική νομοτέλεια
Η αρχιτεκτονική μελέτη ενός ενυπόγραφου έργου βασίζεται στη συνεργασία του συνθέτη αρχιτέκτονα -design architect- ο οποίος επιλέγεται με διαγωνισμό ή άμεσα από τον πελάτη -  και του συμπράττοντα αρχιτέκτονα -associate architect- ή υπεύθυνου του έργου, ο οποίος συχνά επιλέγεται άμεσα από τον συνθέτη. Συχνά, για έργα μακριά από τη βάση του συνθέτη, ο συμπράττων προέρχεται εκ της τοπικής αγοράς, γεφυρώνοντας πιθανά χάσματα επικοινωνίας με τις τοπικές αρχές, επιτήρησης των διαδικασιών και τεχνογνωσίας τοπικών οικοδομικών μεθόδων.

Σε νομικό επίπεδο, ο συμπράττων συχνά επιδεικνύει υψηλότερα τυπικά προσόντα, όπως μελετητικά πτυχία και νομική αρμοδιότητα που πιθανώς δε διαθέτει ο συνθέτης, ειδικά σε διεθνή έργα. Οι ευθύνες διαχωρίζονται σαφώς και αλληλοσυμπληρώνονται με διαρκή επικοινωνία: ο συμπράττων προβάλλει τις βέλτιστες λύσεις εξυπηρέτησης των προτάσεων του συνθέτη διασφαλίζοντας την κατασκευαστική ποιότητα, οργανώνοντας το έργο.

Επιχειρηματικά, κύριο σκέλος της αμοιβής αποδίδεται στον συμπράττοντα, ο οποίος τυπικά είναι υπεύθυνος της μελέτης εφαρμογής και του γενικού συντονισμού για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ο συνθέτης αρχιτέκτων απασχολείται βραχύχρονα, με έμφαση στην επίλυση όλων των ορατών σχεδιαστικών θεμάτων σε επίπεδο προμελέτης και οριστικής μελέτης και πολύ λιγότερο στο σκέλος της παραγωγής και αναλυτικής λειτουργικής διεκπεραίωσης.

Στελέχωση και στόχοι
Αντίστοιχων μεγεθών είναι τα μελετητικά επιτελεία: οι συμπράττοντες οργανώνονται με πολλαπλάσιο υπαλληλικό δυναμικό από τους συνθέτες και αντίστοιχα κυμαίνεται ο μέσος όρος ηλικίας και ποιότητας βιογραφικού των απασχολούμενων: οι συνθέτες προσλαμβάνουν νεαρούς υποσχόμενους και μαχητικούς αρχιτέκτονες, συχνά απόφοιτους θρυλικών πανεπιστημιακών σχολών οι οποίοι δίνουν προτεραιότητα στο ενδιαφέρον του έργου και όχι στις απολαβές, ενώ οι συμπράττοντες τυπικά επανδρώνονται με επαγγελματίες μεγαλύτερης ηλικίας και εμπειρίας, εραστές της πειθαρχικής διεκπεραίωσης με συγκρατημένες φιλοδοξίες.

Οι συνθέτες απευθύνονται με το έργο τους στο ευρύ πελατειακό κοινό και πιθανώς στο ακαδημαϊκό περιβάλλον της αρχιτεκτονικής, ενώ οι συμπράττοντες στους επαγγελματικούς κύκλους των κατασκευαστών και μηχανικών, υποσχόμενοι ομαλή συνεργασία υψηλού επαγγελματισμού.

Χαρακτηριστικά, σε αμερικανικό έδαφος η εξειδίκευση των associate architects είναι πολύ συγκεκριμένη ανά κτιριακό είδος, αντανακλώντας τη συστηματικοποίηση των κτιριακών τυπολογιών και των λειτουργικών προγραμμάτων οργάνωσης σε σαφείς επαναληπτικές γενικευμένες νόρμες. Αντίθετα, οι συνθέτες αποφέυγουν εξ’ ορισμού την εξειδίκευση ως στοιχείο που αναστέλλει τον υγιή αρχιτεκτονικό πειραματισμό.