ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ (Α'ΜΕΡΟΣ)

Αντίθετα όμως, οι απτοί τόποι που εξυπηρετούν την εμπορική κίνηση, είναι για την υψηλή αρχιτεκτονική τα λιγότερο αποδεκτά θέματα και πεδία σχεδιασμού. Το σχίσμα αυτό αποτελεί κρίσιμο γεγονός που καταμαρτυρεί τη σχιζοειδή σχέση μεταξύ καθημερινής πρακτικής και ιδεολογικοποιημένης δόμησης.

Όπως διαφαίνεται, η αρχιτεκτονική αποτελεί μια ειδικότητα κατ’ εξοχήν χωρίς αγορά: βρίσκεται συχνά να απορρίπτει το ίδιο της το αντικείμενο, - τη δόμηση - και να συντρίβει  λεκτικά το ίδιο της το προϊόν - το κτισμένο περιβάλλον.
Ακόμη περισσότερο, το πεδίο του σχεδιασμού χώρων εμπορικής χρήσης σχεδόν περιθωριοποιήθηκε από τα μεγαλόπνοα ιδεολογήματα των μοντέρνων καιρών: στο χώρο της υψηλής αρχιτεκτονικής, ο όρος εμπορική δόμηση (commercial development) αποτελούσε ως πρόσφατα απαγορευμένη ή μιαρή έννοια.

Ώνια Εναντίον Design
Σε μια προσπάθεια προβολής του ιδεολογικού κοινωνικο-πολιτικού μετώπου της αρχιτεκτονικής, το μοντέρνο κίνημα παρέκαμψε επιδεικτικά το θέμα του σχεδιασμού χώρων εμπορικής συναλλαγής: δημοφιλή νεωτεριστικά κτιριακά προγράμματα  αποτέλεσαν η κατοίκηση - κατά προτίμηση της εργατικής τάξης - η μηχανοποιημένη παραγωγή, οι πολιτιστικές δραστηριότητες και οι κοινωφελείς ή άλλου τύπου υπηρεσίες.

Το εμπορικό κτίριο παρέμεινε σύμβολο καταναλωτισμού, στην υπηρεσία μιας ανώτερης οικονομικής κάστας την οποία η αρχιτεκτονική προτιμούσε να αγνοεί, μάλλον υποκριτικά. Στα πλαίσια μιας μεγαλομανούς διάθεσης, οι τόποι εμπορικής δραστηριότητας παραγκωνίστηκαν. Δικαιολογία αποτέλεσε η φτωχή τους μεταφυσική αξία και η ανιαρή προγραμματική πλοκή.

Διεθνώς, η αποκαλούμενη υψηλή αρχιτεκτονική προσπάθησε να παρακάμψει ή να παραφράσει το θέμα του σχεδιασμού χώρων κατανάλωσης.
Παρατηρώντας το έργο διασήμων ειδώλων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής διακρίνεται άμεσα ότι ελάχιστοι - μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80 - σχεδίασαν εμπορικά κέντρα ή μεμονωμένα καταστήματα.
Σε ελάχιστες περιπτώσεις, που αποτελούν εξαίρεση, η αμηχανία και η τάση απενοχοποίησης γίνεται σαφής, αρχικά από την παραποίηση του ονόματος ώστε να μην αντικρούονται ιδεολογικά και σχεδιαστικά δόγματα.
Το μαγαζί, και το εμπορικό κέντρο μετονομάζονται αντίστοιχα, σε boutique, showroom, οίκο, εκθετήριο, εκθεσιακό κέντρο, οικειοποιείται έως και τον όρο «κέντρο μεικτής χρήσης».
Οι ονομασίες αποδίδουν αισθήσεις κατάλληλες ώστε να εξωραϊστεί και να αποκρύβει η κεντρική δραστηριότητα: τα ώνια, ο καταναλωτισμός και η επερχόμενη εμπορευματοποίηση, την οποία αποκηρύσσουν όλοι οι δημιουργοί κατηγορηματικά.

Σχεδιασμός και «Σσόπινγκ»
Αργότερα, η αντίστροφη εμμονή, ο απόλυτος, μάλλον άκριτος εναγκαλισμός της καταναλωτικής δραστηριότητας από τους πρεσβευτές του μεταμοντερνισμού ανέδειξε τα εμπορικά κέντρα ως μνημεία κοινωνικής δραστηριότητας και συλλογικότητας, ως το νέο δημόσιο μέτωπο της ανθρώπινης κοινότητας. Η προτίμηση των καταναλωτικών ομάδων απέκτησε πλέον εγκυρότητα, αποδοχή και γενικότερη αίσθηση οράματος μεταλλάχτηκε σε επίσημα αποδεκτή κουλτούρα και ταυτότητα.
Έτσι, η μαζική υποκουλτούρα του υπερκαταναλωτισμού απενοχοποιήθηκε ιδεολογικά. Φθάνοντας στο άλλο άκρο, έγινε ιδεολογία με σαφή τοπία έκφρασης. Οι μορφοπλαστικές αρχές κάθε ιστορικής εποχής και καλλιτεχνικού δόγματος παραφράστηκαν ως αρχέτυπα σχεδιασμού καταναλωτικών τοπίων.

Ο τόπος της αγοράς συνδυάζει τα ώνια με ευρύτερες εμπειρίες συμμετοχής στο ιδιαίτερο “περιβάλλον” το οποίο εκπροσωπεί το εκάστοτε προϊόν.
Και στις δύο περιπτώσεις - της απόρριψης και της λατρείας του shopping - ο μεγαλομανής αρχιτεκτονικός κόσμος αναλώθηκε στην μορφοπλασία και την εικονογράφηση και ουσιαστικά αρνήθηκε να κατανοήσει το βασικό προγραμματικό χαρακτήρα των εμπορικών χώρων: τη μεγιστοποίηση της καταναλωτικής δραστηριότητας. Έτσι, αποκλείστηκε από τη διαδικασία ανάδειξης τυπολογικών εκφάνσεων, την οποία ανέλαβαν κατασκευαστές, διοικητικά στελέχη διαφημιστικών εταιριών και σύμβουλοι ανάπτυξης ακίνητης περιουσίας.

Καταναλωτικός περίπατος
Με τη σταδιακή άνοδο της αστικής τάξης, τα ψώνια αναδείχτηκαν ως η κατ’ εξοχήν δημόσια κοινωνική δραστηριότητα και αντίστοιχα επαναπροσδιορίστηκε και το αστικό τοπίο. Η πόλη μετασχηματίζεται σταδιακά τους τελευταίους αιώνες με βασική προγραμματική παράμετρο την καταναλωτική δραστηριότητα σε ιδιωτικό περιβάλλον.

Από τις τοξωτές παρόδιες στοές (arcades) του Παρισιού και τις επιβλητικές αψιδωτές στοές (galleria) του Μιλάνου στα πολυκαταστήματα (department stores) μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων, το δίκτυο των ιδιωτικών χώρων αγοράς διογκώνεται, μεταπλάθεται ως ένα νέο είδος αστικής υποδομής, το οποίο σταδιακά υποκαθιστά την πόλη. Το αναλώσιμο καταναλωτικό τοπίο καταναλωτισμού συνυφαίνεται στον ιστό της πόλης, ώστε τελικά να καθίσταται ασαφές ποια είναι η πραγματική πόλη και ποια η «εμπορική». Χαρακτηριστικά, οι μάζες ταυτίζουν την εντύπωσή τους για την πόλη με το εύρος καταναλωτικών επιλογών που αυτή παρέχει.

Τέλος Α΄ ΜΕΡΟΥΣ - << Δείτε το ΜΕΡΟΣ Β' & Γ' ΜΕΡΟΣ

Αριστοτέλης Δημητρακόπουλος - Αρχιτέκτων μηχανικός