TO AΣΤΥ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ (ΜΕΡΟΣ B')

Στις αφηγηματικές τέχνες, τη λογοτεχνία, το θέατρο ή τον κινηματογράφο, η πόλη είναι το τοπίο όπου κατ’ εξοχήν εκτυλίσσονται εξωπραγματικά δρώμενα, τα οποία υποθετικά πρόκειται να χαρακτηρίζουν την καθημερινότητα.
Πλέον όμως η μεγαλόστομη προφήτευση αποτελεί καθεαυτό αναχρονιστικό στερεότυπο, σύμβαση, clichéé, υπόλοιπο της απογοητευτικής νεωτεριστικής περιόδου κατά την οποία η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία αυτοπαρουσιάζονταν ως πανάκεια για κάθε περιβαλλοντική επιπλοκή.

<< ΜΕΡΟΣ Α

Ηλεκτρονικοποίηση
Αν κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα η εικόνα του μέλλοντος προσδιοριζόταν μέσα από την εισαγωγή και γιγάντωση των δικτύων μεταφοράς, τις τελευταίες δεκαετίες η συζήτηση σταδιακά επικεντρώνεται στη διόγκωση των δικτύων τηλεπικοινωνιών. Το αρχιτεκτονικό κοινό έχει διχαστεί σε κυβερνο-λάτρες, που αδιαφορούν για την απτή πραγματικότητα και εξυμνούν τις καινοφανείς κοινωνικές συμβάσεις και την κουλτούρα του κυβερνοχώρου, του διαδικτύου, και κυβερνο-φοβικούς, οι οποίοι θεωρούν πως ο σχετικός ενθουσιασμός είναι διογκωμένος, αντίστοιχος του να προσδοκεί κανείς με την ανακάλυψη της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου να διαβιώνει και να επικοινωνεί με το περιβάλλον του απλώς κάνοντας zapping. Η αλήθεια μάλλον κείται σε ένα μετριοπαθέστερο συγκερασμό των δύο άκρων.

Μια σειρά δημοσιεύσεων κάνουν σαφή τον επανορισμό της συζήτησης: την τεχνολογική μετάβαση από τα δίκτυα φυσικής μεταφοράς απτών σωμάτων -ανθρώπων και προϊόντων- στη μη-απτή μεταφορά πληροφοριών. Ενδεικτικά, στο πνεύμα του Βeing Digital του Nicholas Negroponte εμφανίστηκαν οι τρείς τόμοι του William Mitchell με τίτλους City of Bits: Space, Place, and the Infobahn, E-topia: "Urban Life, Jim, But Not As We Know It" και Me++: The Cyborg Self And The Networked City, το βιβλίο Cities in Our Future του Robert Geddes, το Splintering Urbanism: Networked Infrastructures, Technological Mobilites and the Urban Condition των Graham, Stephen, Marvin, Simon, και το Smart Μobs: The Νext Social Revolution του Howard Rheingold. Πρόκειται για αντιπροσωπευτικές προσεγγίσεις της αλληλεπίδρασης νέων τεχνολογιών της πληροφορικής με το απτό αστικό περιβάλλον και την άνοδο υβριδικών κοινωνικο-πολιτισμικών δομών.

Οργανωτική Μετάλλαξη
Η έννοια του άστεως, απομακρυνόμενη από το στερεότυπο της μονοπυρηνικής ανθρώπινης κοινότητας, έχει διευρυνθεί, εναγγαλίζοντας νέα είδη δομών και χώρων που αντανακλούν θεσμούς όπως ο αυτοκινητισμός και τα νέα μέσα μεταφοράς. Με αντίστοιχο τρόπο καλείται τα τελευταία χρόνια να εντάξει τα εικονικά, ηλεκτρονικά πεδία συνύπαρξης, εργασίας, συναλλαγής και διασκέδασης. Όπως ακριβώς οι ρωμαϊκές οδοί, η ναυτιλία, τα ατμοκίνητα οχήματα, ο σιδηρόδρομος και η αεροπλοΐα δημιούργησαν δίκτυα υποδομών στα οποία προσαρμόστηκε η λειτουργία της πόλης, αντίστοιχα, τα υπερτεχνολογικά δίκτυα διακίνησης πληροφοριών –όχι πια φυσικών μαζών- επαναπροσδιορίζουν την έννοια του αστικού. Ο απτός χώρος αποκτά νέες ιδιότητες, νέους συσχετισμούς μέσα από μια σειρά αυτοματισμών.

Αν η έννοια του ‘αστικού’ αφορά τόπους τους οποίους αποικεί και στους οποίους εγκαθίσταται ο άνθρωπος, τότε αναμφίβολα, σήμερα το ισχυρότερο πεδίο υπερεντατικής αστικοποίησης είναι ο κυβερνοχώρος.
Ο Marshall McLuhan στο περίφημο βιβλίο του Understanding Media την δεκαετία του ’60 διαμηνύει την αποδυνάμωση του απτού αστικισμού διατυπώνοντας την πρωτοπόρα άποψη πως «η πόλη δεν υφίσταται πλέον παρά μόνο ως ένα πολιτισμικό φάντασμα για τους τουρίστες».

Ασυμβατότητα εποχών
Η ρήξη μεταξύ της απτής πόλης και του κυβερνοχώρου είναι σαφής: τα νέα τοπία συνεύρεσης είναι ασύμβατα με τις παραδοσιακές χωρικές δομές. Το γεγονός όμως δεν είναι πρωτοφανές. Συνέβη κάθε φορά που η τεχνολογία αποδυνάμωνε τους υφιστάμενους χώρους συνύπαρξης και συνάντησης. Από την φωτιά των πρωτόγονων, στο υδραγωγείο, την αγορά, την καφετέρια ή τη λέσχη, οι χώροι αυτοί διαμορφώνονταν ανέκαθεν μέσα από την αφορμή μιας υλικής ανάγκης. Πλέον παρουσιάζονται ως εξαϋλωμένα πεδία της τηλεφωνίας και του διαδικτύου. Πλέον, κάθε τόπος και θεσμός οφείλει να χαρτογραφηθεί ηλεκτρονικά, να αποκτήσει εικονική υπόσταση και συμμετοχή στα κυρίαρχα δίκτυα. Το ηλεκτρονικό «είναι» πλέον θεωρείται τόσο προφανές όσο και η φυσική γεωγραφική διεύθυνση.

Του Αριστοτέλη Δημητρακόπουλου

Δείτε το Α ΜΕΡΟΣ'