YΠΕΡΒΟΛΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ (Μέρος Α)

Ίσως η σύμπτωση να μην είναι τόσο απλή. Πέρα από τις πρακτικές ιδιότητες των μορφών ως προς τη στατική συμπεριφορά, είναι σαφές ότι πρώτιστη λειτουργία της αρχιτεκτονικής συνθέσης στην περίπτωση των κεντρικών ολυμπιακών έργων είναι η προβολή μιας εικονογραφικής ταυτότητας, η δημιουργία συμβόλων για την πόλη και τους Αγώνες. Πρόκειται λοιπόν για αστικά μνημεία τα οποία καλούνται να αποδώσουν την ιδέα του Ολυμπισμού. Η μορφή επομένως έμμεσα ή άμεσα λειτουργεί ως φορέας του μηνύματος, και αν ισχύουν οι ρήσεις του προφητικού Marshall McLuhan, τότε, «το μέσο αποτελεί το μήνυμα». (2)

Oλυμπιακά εμπορεία και θεματικοποίηση  (3)

Γενικότερα, η εξαγγελία εκδηλώσεων υιοθετείται συστηματικά ανά την Ευρώπη –βλέπε τους θεσμούς της πολιτιστικής πρωτεύουσας, τους εορτασμούς της νέας χιλιετηρίδας και μια σειρά από θεσμοθετημένες ή μη εκδηλώσεις- γεννώντας αφορμές έμμεσου εξαναγκασμού για την ανάπτυξη και την προβολή της πόλης ως πολιτισμικό πεδίο. Οι ‘ευρωπαϊκοί’ Ολυμπιακοί της Βαρκελώνης λειτούργησαν ως έναυσμα για την συνολική επανοργάνωση της πόλης, σε ένα πλάνο που συνεχίζει με αντίστοιχες εκδηλώσεις να αναπτύσσεται και να επεκτείνεται. Ας μην ξεχνάμε πως ουσιαστικά χωρίς την αφορμή οιασδήποτε εκδήλωσης η γειτονική πόλη του Bilbao αναπλάστηκε ριζικά με έργα υποδομής και πολιτισμικού ενδιαφέροντος ώστε όχι μόνο να χαρτογραφείται στον παγκόσμιο πολιτισμικό άτλαντα, αλλά να αναχθεί σε δημοφιλή αναφορά, ως φαινόμενο αστικής μεταμόρφωσης.

Με ελαφρά διαστροφή των αναπτυξιακών παραμέτρων, διαφαίνεται πως είναι εύκολο να διολισθήσουν τέτοια υπερ-γεγονότα και να εξελιχθούν  ως εφήμερα θεματικά πεδία διασκέδασης και άμετρου καταναλωτισμού, ως άλλες περιοδεύουσες Disneyland.

Στα πλαίσια της στρατηγικής των «μεγα-εκδηλώσεων» με επίκεντρο την προβολή στα media και την καταναλωτική δραστηριότητα, γίνονται δύσληπτα τα όρια μεταξύ Ολυμπιακών Αγώνων και συνήθων αποκλειστικών ιδιωτικών πάρκων καταναλωτισμού και διασκέδασης. Η περίπτωση των ολυμπιακών αγώνων του Los Angeles και κατά δεύτερο λόγο της Atlanta εδραίωσαν την εκδοχή του καπιταλιστικού ολυμπιακού προτύπου, με κύρια αρχή την οικονομική διαχείρηση - κατά μέγιστο ποσοστό μέσω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας - και την εξισορρόπηση μεταξύ ανταγωνιζόμενων προτεραιοτήτων - όπως η επενδυτική αποτελεσματικότητα, η κερδοφορία, το θέαμα και η προβολή - αντιτάσσοντας μια μάλλον ανύπαρκτη κοινωνική ατζέντα και συρρικνώνοντας τα πεδία συνεργασίας με κοινωνικούς φορείς. (4)

Ως προφανής συνέπεια της υπερεντατικής προ-ολυμπιακής φάσης, εδραιώνεται η ηγεμονία αυτόκλητων καθεστώτων γκρίζας διακυβέρνησης υπεράνω οιουδήποτε θεσμού και δημοκρατικής διαδικασίας, τα οποία λειτουργώντας στα πλαίσια ενός νεφελώδους πολιτικού  μυστικισμού, επιβάλλουν την έμμεση αστική στρατιωτικοποίηση με ουσιαστικό στόχο την εκποίηση του πολεοδομικού περιβάλλοντος. Η πορεία και η φύση του κύριου όγκου των επενδύσεων καταμαρτυρεί τις αναπτυξιακές προθέσεις στο όνομα του Ολυμπισμού: πρώτιστα αυτοκινητόδρομοι και κυκλοφοριακοί κόμβοι, κατά δεύτερο λόγο ιδιωτικά ξενοδοχεία και σκάφη αναψυχής, και στη συνέχεια αθλητικά κτιριακά έργα ειδικής χρήσεως.

Μεγα-εκδηλώσεις και λειτουργικά πρότυπα

Η εμμονή προβολής και επίδειξης εντείνει την προώθηση μιας αστικής εικόνας ιδεαλιστικής, επίπλαστης, αναλώσιμης. Οι αγώνες έχουν συνδεθεί με μια σειρά αμφιλεγόμενων περιβαλλοντικών εννοιών όπως η μέγιστη εμπορευματοποίηση, η ιδιοποίηση από επώνυμους επιχειρηματικούς κολοσσούς, η πολυδιάσπαση του αστικού τοπίου σε ανεπτυγμένες και υπανάπτυκτες - ή επιθυμητές και αποκρουστικές ζώνες - ο αστικός ελιτισμός, η ανταγωνιστική ωραιοποίηση, η αφορμή ιδιωτικοποιήσεων ακίνητης περιουσίας, η επιβάρυνση του δημόσιου τοπίου πρόσκαιρα ή μακρόχρονα, η αποκλειστική οικειοποίηση αστικών ζωνών, η επιθετική επιβολή αντι-τρομοκρατικών μέτρων ασφαλείας και η γενικότερη καχυποψία προς τους πολίτες και τους φορείς τους.
Σε ιδεολογικό επίπεδο, η δυτικότροπη εκδοχή της αθλητικής εκδήλωσης ως το κατ’εξοχήν σύμβολο ανταγωνιστικής προσωποκρατίας και ατομικισμού, ως έκφραση ψευδο-ηθικιστικής αυτοπειθαρχίας με πρότυπο τον επαγγελματία-επιχειρηματία αθλητή-μηχανή, καθώς και η ανάδειξη ενός αθέμιτου εθνικισμού, έχουν υπερσκιάσει τα ουσιαστικά ολυμπιακά ιδεώδη της διεθνούς συνεργασίας, της κοινότητας και του δημόσιου πνεύματος.

Τα ιστορικά γεγονότα είναι σαφή: οι Ολυμπιακοί του Los Angeles καταγράφηκαν ιστορικά ως αποτέλεσμα τάχιστης, ολιγοδάπανης, αποτελεσματικής ιδιωτικής επιχειρηματικότητας, οι Αγώνες της Atlanta αναδείχτηκαν ως προϊόν κερδοφόρας ιδιωτικής πρωτοβουλίας που προώθησε την εικόνα της πόλης ως το υπερτοπικό συνεδριακό κέντρο par excellence συνδράμοντας ελάχιστα στην ανασύνταξη των τοπικών κοινοτήτων. Αν αντίστοιχα οι χειμερινοί ολυμπιακοί του Salt Lake City ερμηνεύθηκαν ως μέσο τουριστικής προώθησης χιονοδρομικών εγκαταστάσεων, της Βαρκελώνη ως αφορμή ευρύτερης πολεοδομικής ανάπλασης και του Sydney ως οι «πράσινοι» (οικολογικοί) αγώνες, θα ήταν αναμενόμενο οι Ολυμπιακοί της Αθήνας να εμφανιστούν ως οι κατ’εξοχήν ανθρωποκεντρικοί αγώνες δίνοντας βαρύτητα στις αξίες που πρεσβεύει η ολυμπιακή ιδέα.

Τέλος Α’ συνέχειας

Του Αριστοτέλη Δημητρακόπουλου

Δείτε το Β Μέρος>>

1.Η παρατήρηση αναφέρεται στους δύο κυριότερους τόπους οι οποίοι αναπτύχθηκαν συνολικά ώστε να επανενταχθούν στην πόλη: το συγκρότημα του Ολυμπιακού σταδίου στην Καλογρέζα αφενός και η ανάπλαση του Φαληρικού Όρμου αφετέρου. Συγκεκριμένα  πρόκειται για το στέγαστρο του Ολυμπιακού Σταδίου της Αθήνας, του νέου Ποδηλατοδρομίου, τα γραμμικά στέγαστρα –διαδρόμους που συνδέουν με τον κόμβο της Νερατζιώτισσας, το γήπεδο Beach Volley στο φαληρικό όρμο και κατά δεύτερο λόγο το κλειστό επιτραπέζιας αντισφαίρησης και ρυθμικής γυμναστικής στο Γαλάτσι. Yπερβολικά παραβολοειδή κελύφη - επιφάνειες διπλής καμπυλότητας που παρουσιάζουν μέγιστη ακαμψία – χρησιμοποιούνται στο στέγαστρο του κεντρικού Ολυμπιακού σταδίου, στο νέο γήπεδο Handball – Tae Κwon Do, και στο παλαιότερο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας.

2.Marshall Mc Luhan, Understanding Media: The Extensions of Man, ΜΙΤ Press, 1964, κεφάλαιο The Medium is the Message.

3.Ο όρος διεθνώς είναι theming, περιγράφοντας το φαινόμενο των επιτηδευμένων θεματικών πάρκων [theme parks] καταναλωτισμού και διασκέδασης.

4.Greg Andranovich, Matthew J. Burbank, Charles H. Heying, Olympic Cities: Lessons Learned from Mega-Event Politics, Journal of Urban Affairs, Urban Affairs Association, Volume 23, Number 2, 2001, σ. 113-131.