ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΥΠΟΓΡΑΦΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Β’ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Αν ο ‘διαμαρτυρόμενος’ Rem Koolhaas εμφανίστηκε ως μέντορας της δημόσιας εικόνας της υψηλής ραπτικής Prada, ο συντηρητικότερος Robert A.M. Stern διατέλεσε ολόκληρη την τελευταία δεκαετία ως μέλος του διοικητικού συμβουλίου της πολυεθνικής Disney Corporation, ενώ ο συμμαθητής του Lord Foster σχεδόν μονοπωλεί προοδευτικά έργα δημόσιας χρήσης στο Λονδίνο και πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Η φύση των επιχειρηματικών επιλογών τους αντανακλά τις ριζικά διαφορετικές κάστες των αρχιτεκτονικών αστέρων.

Αρχιτεκτονική ονοματολογία
Οι φυλές των αρχιτεκτονικών γραφείων αντανακλώνται στις ονομασίες που προσδίδουν οι ίδιοι. Οι παρακάτω διεθνείς τυπολογίες είναι χαρακτηριστικές:

ΌΝΟΜΑ-ΕΠΩΝΥΜΟ ARCHITECTS: τίτλος που σηματοδοτεί ενυπόγραφα αρχιτεκτονικά γραφεία - design offices - κατά κόσμο γνωστά μόνο με το όνομα του δημιουργού τους. Σε εξώφυλλα μονογραφιών, αναγράφεται μόνο το όνομα του ιδρυτή, το κτιριακό έργο δεν παρουσιάζεται ως προϊόν ενός γραφείου, αλλά ως προσωπική καλλιτεχνική δραστηριότητα. Επικεντρώνονται στο ‘ενδιαφέρον’ σκέλος του έργου, ενώ τα συμπράττοντα γραφεία διεκπεραιώνουν το μη-θρυλικό τμήμα των εργασιών, στρατηγική που συχνά ‘κοστίζει’ σαφείς ανακολουθίες στο τελικό κτιριακό προϊόν.

ΕΠΩΝΥΜΟ ΑSSOCIATES: τυπική αμερικανική ονομασία αρχιτεκτονικών γραφείων με ουδέτερη συνθετική προσωπικότητα, αλλά σαφή επαγγελματική επίγνωση των ευθυνών εκπόνησης μελετών. Ο ρόλος τους είναι επίσημα αυτός του εξειδικευμένου συμπράττοντα αρχιτέκτονα –associate architect – που υποστηρίζει τα έργα ενυπόγραφου σχεδιασμού.

Ας σημειωθεί ότι η εγχώρια ορολογία ‘συνεργάτες’  εκφράζει πρότιστα το εργασιακό καθεστώς των απασχολούμενων σε αρχιτεκτονικά γραφεία, αλλά διαφέρει επί της ουσίας από τον όρο associates, ο οποίος αποτελεί βαθμό υπαλληλικής ιεραρχίας – ένα βήμα τυπικά πριν τον εταίρο (partner). Στην περίπτωση όμως της ονομασίας της εταιρίας, ο τίτλος –associates δηλώνει το ρόλο που ξεκάθαρα το γραφείο προτίθεται να αναλάβει, ότι δηλαδή ο ρόλος δεν είναι –architects, δεν υπογράφουν το έργο συνθετικά, αντίθετα, δηλώνουν επίσημα ότι απαρνούνται τον τίτλο αυτό και επωμίζονται το ρόλο της παραγωγής και διεκπεραίωσης.

EΠΩΝΥΜΟ & PARTNERS (παλαιότερα  & ASSOCIATES): βρετανική κατά κύριο λόγο ‘ορολογία’ που δηλώνει ανώτατης κάστας αρχιτεκτονικό γραφείο. Χαρακτηριστική είναι η μετονομασία πολλών γραφείων του Λονδίνου από –associates σε –partners προς αποφυγήν της παρεξήγησης του ρόλου τους με την αμερικάνική έννοια του associate architect. Η αρχιτεκτονική ποιότητα του έργου τους είναι υψηλή και συνήθως αναλαμβάνουν όλα τα στάδια της μελέτης ελέγχοντας πλήρως τις παράμετρους υλοποίησης του έργου.

ΧΨΖ: Οι τριψήφιες εταιρικές επωνυμίες – αντιστοιχούν στα αρχικά των επωνύμων των ιδρυτών τους - χαρακτηρίζουν μια πρώτη γεννιά πολυεθνικών επιχειρηματικών –corporate- γραφείων με βάσεις ανά την υφήλιο και αναρίθμητα έργα, ακροβατώντας μεταξύ εμπορικοποίησης, ανωνυμίας και ποιότητας (Skidmore Owings & Merrill, Helmuth Obata Kassabaum, Kohn Pedersen Fox, κ.α.). Λόγω τεράστιου όγκου εργασιών, δύνανται να προβάλλουν επιλεκτικά τα ‘εικονογραφικότερα’ κτιριακά τους έργα. Τυπικά αναλαμβάνουν την πλήρη διεκπεραίωση ενός έργου με πλήρη γκάμα υπηρεσιών.

Χ’Ψ’Ζ’:Τα τελευταία χρόνια, ακολουθώντας το παράδειγμα του Οffice of Metropolitan Architecture OMA και του εμπορικότερου AMO του Rem Koolhaas, το μοτίβο των τριών γραμμάτων επανήλθε εκφράζοντας κυρίως αρχικά λογότυπων/φράσεων (Foreign Office Architects, NOX, FAT, MVRDV, κ.α.) σηματοδοτώντας γραφεία που αναζητούν πρότιστα την εφαρμογή προωθημένων ακαδημαϊκών τάσεων και απευθύνονται σε κοινό μέσα από την αρχιτεκτονική κοινότητα.

ΕΠΩΝΥΜΟ Α + ΕΠΩΝΥΜΟ Β: Εκπροσωπεί μικρού μεγέθους ‘υποσχόμενα’ γραφεία, με έντονα ανεπτυγμένο ενδιαφέρον για ακαδημαϊκή και πειραματική θεώρηση της αρχιτεκτονικής και συγκριτικά μειωμένο το επιχειρηματικό σκέλος.

ΈΝΝΟΙΑ: Πολλά νεοσύστατα αρχιτεκτονικά studios προτιμούν να αποσιωπήσουν τα ονόματά των μελών τους υιοθετώντας ως όνομα μια αφηρημένη έννοια (objectile, morphosis, asymptote, κ.α.), λειτουργώντας αντίστροφα από τα πολυπληθή επιχειρηματικά γραφεία: τουλάχιστον στην αρχή πρόκειται για προσωποπαγή αρχιτεκτονικά start ups και όχι συγκροτημένες επιχειρήσεις, οπότε το ‘αισθησιακό’ του ονόματος προσφέρει δεοντολογική και ιδεολογική αύρα, χαράζεται στη μνήμη, ενώ όταν επέλθει αναγνώριση, αντίστοιχα με rock μουσικές μπάντες, ανασύρονται τα μεμονωμένα πρωταγωνιστικά ονόματα (βλέπε Μorphosis και Thom Mayne, Asymptote και Hani Rashid, κ.α.) Αντίστροφα, στις πολυπληθείς επιχειρήσεις, τα ονόματα των διευθύνοντων γίνονται άμεσα διακριτά από το όνομα, ώστε να μην αμφισβητείται η ιεραρχία και να αναγνωρίζεται η ταυτότητα του ιδρυτή.

Συνθετικοί αστέρες
Η αρχιτεκτονική κατά κύριο λόγο έχει εξελιχθεί ως ελιτίστικη και πολυέξοδη ενασχόληση, ενώ τάσεις επαγγελματισμού –corporatism- συνήθως κατακρίνονται από τους κριτικούς αφού παραδίδουν τον αρχιτέκτονα στις ορέξεις της εμπορικότητας. Ανά την υφήλιο τα ισχυρά πολυπληθή γραφεία θέτοντας ως προτεραιότητα την επιχειρηματική τους ανάπτυξη, αποφεύγουν να συμμετάσχουν σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς - αναζητούν νέες αναθέσεις με οικονομικά πιο ασφαλείς μεθόδους. Ο ασύμφορος ηρωϊσμός των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών αφορά κατά κύριο λόγο τα μικρότερα, περιπετειώδους θεώρησης γραφεία, και βασίζεται στην παρουσία ικανού κεφαλαίου για τη στήριξη των εξόδων των ομάδων εργασίας.

Κατά κανόνα, το αρχιτεκτονικό star system απαρτίζεται από ικανότατους συνθέτες που προέρχονται από την ανώτατη οικονομική κάστα. Νέα ταλέντα, οικονομικά ασθενέστερα, εντάσσονται στο δυναμικό ομάδων που παρουσιάζονται διεθνώς με την ηχηρή επωνυμία του καθοδηγητή. Το γεγονός ανακυκλώνεται ισχυροποιώντας το κύρος του ηγέτη, αυξάνοντας τις επιτυχίες, τη φήμη και τον αριθμό των ικανών νέων designers που πασχίζουν να μαθητεύσουν.