ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΥΠΟΓΡΑΦΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Γ’ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Αν ο ‘διαμαρτυρόμενος’ Rem Koolhaas εμφανίστηκε ως μέντορας της δημόσιας εικόνας της υψηλής ραπτικής Prada, ο συντηρητικότερος Robert A.M. Stern διατέλεσε ολόκληρη την τελευταία δεκαετία ως μέλος του διοικητικού συμβουλίου της πολυεθνικής Disney Corporation, ενώ ο συμμαθητής του Lord Foster σχεδόν μονοπωλεί προοδευτικά έργα δημόσιας χρήσης στο Λονδίνο και πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Η φύση των επιχειρηματικών επιλογών τους αντανακλά τις ριζικά διαφορετικές κάστες των αρχιτεκτονικών αστέρων.

Απαρχή του Μοντέρνου
Το μονοπάτι του ελιτισμού έχει μερικώς ριχθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της ραγδαίας επαναφοράς του μοντέρνου  οράματος μέσα από το πρίσμα της ηλεκτρονικής εποχής. Η αλλαγή της χιλιετηρίδας συμπίπτει με μια περίοδο ριζικής επανεξέτασης της αρχιτεκτονικής φόρμας, αντίστοιχης με όσων συνέβησαν έναν αιώνα πριν όταν μεταστράφηκε ο αρχιτεκτονικός κόσμος προς τα νέα υλικά, τη βιομηχανική παραγωγή και τη συνεπαγόμενη νέα μορφολογία: τα ανώτερα μαθηματικά, οι παραμετρικές ηλεκτρονικές εφαρμογές μοντελισμού, η έρευνα στη δημιουργία νέων προγραμμάτων Η/Υ και νέες αυτοματοποιημένες μεθόδους παραγωγής σε συνδυασμό με νέα υλικά, δημιουργούν διάλογο σχεδόν ακατάληπτο για τις μεγαλύτερες γεννιές, με εξαίρεση κάποιους ακαδημαϊκούς κύκλους.
Το μορφολογικό avant garde στην παρούσα φάση διαφεύγει του ασφυκτικού ελέγχου από εγκαθιδρυμένους αστέρες, και ο διάλογος επικεντρώνεται σχεδόν εξαναγκαστικά στη νέα γεννιά που μυείται στα νεοσύστατα πεδία συνθετικής έρευνας, εστιάζοντας το ενδιαφέρον των σχετικά πρόσφατων αποφοίτων αρχιτεκτονικών σχολών. Προφανώς, σε ακριβή αντιστοιχία με μοντερνιστικά σενάρια του 1903, τα απτά και υλοποιημένα παραδείγματα της νέας μορφολογίας είναι σήμερα ελάχιστα, γεγονός που κάθιστά τις νέες τάσεις ακόμη πιο αφανείς.

Κάστες ηγετών
Οι κάστες των αρχιτεκτονικών αστέρων θα μπορούσαν να καταταχθούν σε τρεις κατηγορίες, οι οποίες δρουν σε σχεδόν στεγανά μεταξύ τους αναπτυξιακά κατεστημένα που με τη σειρά τους διέπονται από αντίστοιχα διαφέρουσες οικονομικο-πολιτικές νομοτέλειες. Η ισχυροποιούμενη και συχνά εξαναγκαστική ενοποίηση των αγορών κάνει ολοένα και δυσκολότερη τη σαφή οριοθέτηση της κάθε επικράτειας.

Αστικές αναμορφώσεις
Η πρώτη κατηγορία αφορά τις χώρες με ισχυρή εθνική και πολιτισμική κράση, στις οποίες η ανταγωνιστική οικονομική ανάπτυξη δεν έρχεται σε άμεση ρήξη με τις κοινωνικές προτεραιότητες και την αντίστοιχη πολιτική βούληση: την Ιαπωνία και προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, καθώς και γεωγραφικούς τομείς που βρίσκονται υπό την άμεση επιρροή τους, με χαρακτηριστική τη βρετανική κουλτούρα του Hong Kong.
Στο συγκριτικά προοδευτικό περιβάλλον αυτό προωθούνται έργα με ηρωϊκή τεχνολογική έκφραση, εκγυμνάσεις στη διατύπωση στιλπνών κατασκευαστικών συστημάτων μνημειακής κλίμακας, διειλύζοντας αφηρημένες αρχιτεκτονικές έννοιες, όπως ο ομοιογενής ανώτερος χώρος -universal space- του Mies van der Rohe, μέσα από την κρυστάλλινη αισθητική των ελαφρών κατασκευών. Συνθέτες όπως οι Piano, Foster, Rogers, Calatrava, Nouvel έχουν μεταλλάξει πόλεις όπως το Χονγκ Κονγκ, Κανσάι, Σεούλ, Βερολίνο, Μπιλμπάο, Χάγη, Βαλένθια, Βαρκελώνη, Λονδίνο, Λιέγη, κατ’εξοχήν με έργα δημόσιου χαρακτήρα – πολλά αφορούν κύριους κόμβους δικτύων μαζικής μεταφοράς (αεροδρόμια, σταθμοί σιδηροδρόμου, αναπλάσεις αστικών ζωνών, πεζογέφυρες, πάρκα, κ.α.) - επανεξετάζοντας τις εδραιωμένες αντιλήψεις τυπολογικής προσέγγισης, με έντονα εικονογραφικά έργα που συνεχίζουν την παράδοση του μοντερνισμού.

Αναπτυξιακή φρενίτιδα
Η δεύτερη επικράτεια ορίζεται από τις γεωπολιτικές ζώνες στις οποίες τα ελεύθερα ανταγωνιστικά συμφέροντα ιδιωτικών επιχειρηματικών κολοσσών παραλληρούν σε ένα καθεστώς ανεξέλεγκτου τυχοδιωκτισμού και καιροσκοπίας: ελεύθερες εμπορικές ζώνες της Κίνας και του Τέξας, η Ταϋλάνδη, η Μαλαισία, Ινδονησία, κ.α.
Οι αρχιτεκτονικές μεταφυτεύσεις δυτικότροπων μοντέλων στους βίαια αναπτυσσόμενους τόπους ανάγονται σε προπαγανδιστικό ντουμπλάρισμα ενός νεο-ποπ συμβολισμού, μιας αυθάδους ψευδοπολυτελούς μεγαλομανίας. Τα τοτεμιστικά τρόπαια της ραγδαίας αλλά εφήμερης οικονομικής άνθησης, ατέρμονοι ιδιωτικοί ουρανοξύστες, έργα των ιδίων επιδερμικών ποστμοντέρνων δυτικών ηρώων, όπως Graves, Pelli, Johnson, Rossi, αποσπούν τα ηνία της εγωπαθούς επιδειξιομανίας από το δυτικό κόσμο. Αντίστοιχα με ιταλικές ταινίες ‘άγριας δύσης’ -macaroni westerns, οι ασιατικές μεγα-δημιουργίες αναδεικνύουν ένα noodle western αρχιτεκτονικό ιδίωμα: εταιρικά εμπορικά κέντρα, ιδιωτικές οικιστικές ζώνες, γιγαντιαία επιχειρηματικά συγκροτήματα, υπερδιογκωμένοι αυτοκινητόδρομοι, λατρεύονται άκριτα.
Τα έργα της κατηγορίας αυτής είναι σε συντριπτικό βαθμό ιδιωτικά, σε αντίθεση με τον κυρίαρχα δημόσιο χαρακτήρα των έργων της προηγούμενης κατηγορίας, καταδεικνύοντας τις αντίστοιχες προτεραιότητες της αναπτυξιακής στρατηγικής.
Αντίστοιχο χάσμα εμφανίζεται και στη μορφολογική και τυπολογική επινοητικότητα: το αεροδρόμιο Sendai των ΗΟΚ, μάλλον θυμίζει φθηνή απομίμηση του στεγάστρου του αεροδρομίου Kansai από το Renzo Piano Building Workshop, ενώ πύργοι γραφείων όπως της HSBC Hong Kong ή της CommerzBank Frankfurt των Foster & Partners είναι σαφώς πιο καινοτόμες προσπάθειες σε αντίθεση με τον αποστειρωμένο μνημειακό μοντερνισμό των Pei Cobb Freed ή τη νεο-ιστορικίζουσα καλλιτεχνική επιμέλεια εμπορικών κτιρίων-κουτιών του Michael Graves. Αντανακλώνται έτσι οι διακυμάνσεις επένδυσης σε αρχιτεκτονική ποιότητα, αποκαλύπτοντας συχνά τασεις προβολής ποιοτικά αδιάφορων πλην επώνυμων έργων.