ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΡΜΟΝΙΑΣ (Β ΜΕΡΟΣ)

Δείτε το Α ΜΕΡΟΣ

Ριζική επανεξέταση
Οι οικουμενικές υποδείξεις και αρχές συστηματικοποίησης ή ταξιθέτησης διαφαίνονται ανεπαρκείς να ανταποκριθούν στη σύγχρονη αστική πολυπλοκότητα. Στη φιλοσοφία και τη θεωρία, αναπτύσσονται τάσεις που επανεξετάζουν ριζικά τις δομές και τις έννοιες της τάξης. Ανατρέποντας τις απόλυτες έννοιες, το θεμελιώδες ζήτημα επανέρχεται: ποιές μπορεί να είναι και πως ορίζονται οι σχέσεις μεταξύ διαφορετικών στοιχείων [monads, rhizomes] μιας δομής;
H γλωσσολογική προσέγγιση δίνει ποικιλία όρων που μπορούν να περιγράψουν ποιοτικά τη αρμογή στοιχείων: εγκαταλείποντας τις προθέσεις ομοιογένειας, ισορροπίας, ενότητας, συμμετρίας, συνεργίας, συνέχειας, συνοχής -ή τις ουδέτερες έννοιες όπως διάταξη, διαρρύθμιση, τοπο-θέτηση, σύν-θεση και λογική- ο διάλογος μεταφέρεται στο θέμα της αντί-θεσης, αντιβολής, διαφοράς και διαφοροποίησης. Η γενική έννοια του λόγου δεν γίνεται αντιληπτή πλέον μέσω της ανα-λογίας, αλλά ως αντι-λογία, κλασματικοποίηση, απόσπαση.

Αρμονία ως επιπλοκή
Στην αρχιτεκτονική αναγνώσματα όπως το βιβλίο Συνθετότητα και αντίφαση [Complexity and Contradiction] του Robert Venturi, και στην φιλοσοφία ιδέες όπως η διαφορά [la differance] του Derrida και του Deleuze δευτερευόντως, καθώς και η εισαγωγή της ευρύτερης θεώρησης της ευρύτερης έννοιας του νόμου [nomos], ως αντικατάσταση της έννοιας του λόγου [διαιρέτη], από τους Deleuze και  Guattari.

Η αντίστοιχη γενιά αρχιτεκτόνων/θεωρητικών όπως Tschumi, Eisenman, Hadid, Libeskind, σταδιακά διαμηνύουν το καθεστώς συνύπαρξης ετερόκλητων στοιχείων, και όροι όπως η υπέρ-επιβολή [superimposition], η αντιπαράθεση [juxtaposition] καθώς και καινοφανείς διεργασίες διαμόρφωσης, όπως συρραφή, συγκόλληση, αντιστροφή, απόσπαση, διαστρωμάτωση, παραλληλισμός, διακοπή, παραμόρφωση, διαστρέβλωση, διαχωρισμός, διάσχιση, διά-σταση, ένταση, μείωση, διάλυση, διάχυση, διάθλαση, διαδοχή, εναλλαγή, αλληλουχία, ανάμειξη δεν αναφέρονται σε γραφικές μεθόδους της ευκλείδειας γεωμετρίας αλλά σε νεωτερικές επιρροές από τα νεοσύστατα πεδία του κινηματογραφικού montage, της φωτογραφίας, της αναπαραγωγής και επεξεργασίας εικόνας.

Ποιοτικές έννοιες όπως η συχνότητα, πυκνότητα, συγκέντρωση, πολλαπλότητα, μεταβατικότητα, εξελικτικότητα, μετάλλαξη και ανάπτυξη εντάσσονται στο συνθετικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής ως ανταπόκριση στις σύγχρονες περιβαλλοντικές δομές. Ως απόρριψη της παραδοσιακής αντίληψης περί του οργανικού ανέρχεται η έννοια του αν-οργανικού, της μηχάνευσης άυλων δομών [abstract machines], του εικονικού ‘σώματος χωρίς όργανα’. Το ατελές και το υπό εξέλιξη εντάσσονται για πρώτη φορά στον αρχιτεκτονικό λόγο ως αποδεκτά και δημοφιλή θέματα.

Mαθηματικά και επαν-οργάνωση
Παράλληλα με την ιδεολογική επανεξέταση, η ανάπτυξη του ηλεκτρονικού σχεδιασμού  αποδεσμεύει από τα στεγανά της παραδοσιακής γεωμετρικοποίησης. H αυξημένη υπολογιστική ισχύς των εξελισσόμενων λογισμικών συστημάτων καθιστά άμεσα εφικτή τη γραφική απεικόνιση ιδιαίτερα πολύπλοκων αλγεβρικών εξισώσεων που ως τώρα απλά παρέμεναν απρόσιτες, πυροδοτώντας την επανεξερεύνηση του κόσμου των μαθηματικών.

Ο μηχανικός των Arup & Partners Cecil Balmond ιδεολογικοποιεί τις αλγοριθμικές αναζητήσεις του εικονικού χώρου της οθόνης. Με το βιβλίο ‘ το νούμερο 9’ και αντίστοιχο studio σχεδιασμού στο πανεπιστήμιο Yale με θέμα μια βίλα, γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ των δημιουργιών του Palladio, μοντερνιστών του ’60 και ’70 και των δυνατοτήτων των σύγχρονων υπολογιστών, μελετώντας αλγοριθμικά την κοινή τους συνθετική αφετηρία/μοτίβο αρμονικής δημιουργίας: ένα τετράγωνο που διασπάται σε εννέα ίσα τετράγωνα, ως τρίλιζα. Αργότερα, με το βιβλίο του informal [άμορφο, ανεπίσημο, μη-γνώριμο] παρουσιάζει κατασκευαστικές αναζητήσεις με βάση τα fractals, όπως η πρόταση Libeskind για το μουσείο Victoria & Albert στο Λονδίνο.

Επιστημολογική ανάκαμψη
Ο Greg Lynn, συγγραφέας του Animate Form, αναφερόμενος στις ηλεκτρονικές συνθετικές αναζητήσεις του Karl Chu, αναφέρει: ‘σαν μηχανικός γενετικής που πειραματίζεται με κάποιον κώδικα ο οποίος μετά εκτυλίσσεται και επεκτείνεται σταδιακά μέσω διεργασιών ανάπτυξης και ωρίμανσης, ο Chu λειτουργεί στα περισσότερα επίπεδα του σχεδιασμού ως ένας μηχανικός μαθηματικών διερευνήσεων οι οποίες ελέγχουν το σχεδιασμό’. Η περιγραφή αποκρυσταλλώνει το νέο ρόλο του αρχιτέκτονα αλχημιστή: επιρροή δεν είναι πια η κλασσική σκέψη ούτε η εκβιομηχάνιση που εξήρε ο μοντερνισμός. Οι παραστάσεις αυτές θεωρούνται πλέον τετριμμένες καθώς το σύγχρονο ερευνητικό πεδίο είναι η βιοτεχνολογία, η γενετική, η νανοκλίμακα που δύναται να καθορίσει το όλο μακροπρόθεσμα, να προγραμματίσει εξ αρχής τις εξελίξεις, να ορίσει χρόνο, χώρο και λειτουργίες.

Η δημιουργία υβριδίων, η μετάλλαξη, η κλωνοποίηση και η μεταμόσχευση πλέον ανασυστήνονται ως αρχιτεκτονικοί όροι, αντικατοπτρίζοντας τις εικονικές επιστημολογικές αλχημείες των καιρών.  Τα τρισδιάστατα προγράμματα σχεδιασμού αποβάλλουν τους περιορισμούς του καρτεσιανού χώρου, λειτουργούν με αλγόριθμους και σχέσεις δυναμικής μεταξύ επιμέρους σημείων, τα γεωμετρικά στοιχεία πλέον δεν αφορούν την ευκλείδειο γεωμετρία, είναι splines, nurbs γραμμές, κελύφη, θυμίζουν προσομοιώσεις ηλεκτρομαγνητικών πεδίων παρά συμβατική γεωμετρία, αντιδρούν σε επιδράσεις έλξης και απώθησης παρά σε τομή και διπλασιασμό.

Ομοιομορφία>δυσαρμογή>μετάλλαξη
Παρατηρώντας τη ζωγραφική και την ιδεολογική της βάση ανά εποχή, γίνεται σαφής η εξελικτική πορεία των αντιλήψεων περί αρμονίας και μορφοπλαστικής [βλέπε φωτο 1,2,3,4]. Ο ρεαλισμός, ο νατουραλισμός και η ορθολογική αναπαράσταση του νεοκλασικισμού, που με αφύσικη ακρίβεια και υπερβάλλουσα λεπτομέρεια διασαφηνίζει την ομοιογένεια της εικόνας, στις αρχές του 20ου αιώνα παραγκωνίζεται από τον κυβισμό, την λύση της λογικής ανατρεπτικό dada, οπότε το έργο τέχνης ανάγεται σε παράθεση σαφώς ετερόκλητων στοιχείων με έντονη τη διάθεση της σύγκρουσης και ασυνέχειας [βλέπε αφηρημένη τέχνη, Picasso, γλυπτά dada με ready-made υλικά/ευρήματα, ή το γνωστό τίτλο βιβλίου του Tschumi ‘αρχιτεκτονική και δυσαρμογή’]. Σε επόμενο στάδιο, σήμερα, τα πλέον σύγχρονα έργα τέχνης αποτελούν όλο και περισσότερο προϊόντα ηλεκτρονικών διεργασιών. Οι αντιθέσεις μεταξύ ετερόκλητων στοιχείων πλέον εξομαλύνονται, η θέαση της πλαστικής μορφικής μετάλλαξης έρχεται στο επίκεντρο. Αντίστοιχα διαμορφώνεται η γενικότερη εικονογραφία των σύγχρονων media, από τα αισθητικώς διαστρεβλωμένα σώματα και πρόσωπα των δημοσίων προσώπων ως τα γενετικά αλλοιωμένα μοσχεύματα ή προϊόντα καλλιέργειας, τις εικόνες πλασματικών ζωικών ειδών του μέλλοντος και τους μεταλλαγμένους υπερδύναμους ήρωες ταινιών και ηλεκτρονικών παιχνιδιών.

Από ετερογένεια σε επιμειξία
Ο Greg Lynn αναπτύσσει εικονική σειρά πειραματικών αναζητήσεων με τίτλο ‘εμβρυολογικός χώρος’, ο Koolhaas εκδίδει το βιβλίο ‘μεταλλάξεις’ [mutations] με διαφορετική προσέγγιση αλλά αντίστοιχη θέση, οι UN Studio παρουσιάζουν την εικονογράφηση του ‘ζωανθρώπου’ [manimal], η Zaha Hadid προσφέρει θέμα αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο πανεπιστήμιο Yale την έμμεση βιομίμηση, ενώ το πρόθεμα γεν- πρωτοστατεί στον ακαδημαϊκό διάλογο: γενικευμένο [generic], γενότυπο [genotype] αντί του ιστορικού αρχέτυπο ή πρωτότυπο, γενεσιουργία [generation], γενεαλογία [geneology].
Πλέον η άθροιση ετεροειδών πραγμάτων δεν είναι άτοπη, η συγχώνευση είναι αποδεκτή, αμφότερα σε απλά μεταφορικό επίπεδο, αλλά και ουσιαστικά μέσω της άμεσης ηλεκτρονικής παραγωγής. Η διατύπωση της νέας διαδικασίας γίνεται πλήρως αντιληπτή με την επιβολή νέας διεθνούς ορολογίας: το forming [φορμάρω, καλουπώνω –σε δεδομένα σχήματα] ξεπεράστηκε, πλέον η συζήτηση αφορά το morphing [μορφώνω, διαπλάθω, σχηματίζω άμεσα]... Αν οι συμβατικές φόρμες κούρασαν, η νέα υπόσχεση είναι οι μορφές.

Αριστοτέλης Δημητρακόπουλος - Αρχιτέκτων μηχανικός

Τέλος Β ΜΕΡΟΥΣ (Δείτε το Α ΜΕΡΟΣ)

Αναφορές:
Henry G. Liddell & Robert Scott, Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης, Μετάφραση Ξεν. Μόσχου, Ι. Σιδέρη, Αθήνα
Christopher Alexander, A City is not a Tree, άρθρο στο βιβλίο Humanscape: environments for people, ed Stephen, Rachel, Rachael. Kaplan, Ulrich books, Ann Arbor, Michigan, 1982.
Benoit Mandelbrot, The Fractal Geometry of Nature, 2nd edition, W. H. Freeman and Co., San Francisco, California, 1982.
David Pearson, New organic architecture, the breaking wave, Gaia Books, UK 2001.
Colin Rowe, The Mathematics of the Ideal Villa and other essays, ΜΙΤ Press, 1977.
Bernard Tschumi, Architecture and Disjunction, MIT Press, 1996.
Lionel March, Architectonics of Humanism: essays on number in architecture, Academy Editions, John Wiley & Son, London, 1998.
Greg Lynn, Animate Form, Princeton Architectural Press, 1998.
Cecil Balmond, The Number 9: the Search for Sigma Code, Prestel, Munich 1999.
Blurred Zones: Investigations of the Interstitial: Eisenman Architects 1988-1998, the Monacelli Press, 2003.