Πύργος Πειραιά – ο κοιμώμενος γίγαντας

Μια φορά κι έναν καιρό ένας αρχιτέκτονας που στεκόταν πάνω στην Ακρόπολη κοιτάζοντας προς τη θάλασσα του σκυροδέματος που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της σύγχρονης Αθήνας, φημολογείται ότι είχε πει,:
"Αυτή η πόλη πάντα μου έδινε τη δυνατή εντύπωση ενός ανολοκλήρωτου έργου σε εξέλιξη», εννοώντας ότι ενώ η πόλη φαίνεται να πλησιάζει στην ολοκλήρωση ενός σταδίου ανάπτυξής της και σε ένα άλμα προς το επόμενο επίπεδο, αυτό ποτέ δεν έρχεται, και πάντα αναβάλλεται.

Πολύ λίγα κτίρια συνοψίζουν την ουσία της φράσης αυτής με τέτοιο έντονο συμβολισμό περισσότερο από τον ημιτελή Πύργο του Πειραιά, επίσης γνωστό ως "Πύργος Πειραιά", ή "Εμποροναυτιλιακό Κέντρο Πειραιά". Η τελευταία από αυτές τις ονομασίες αποδόθηκε με μια εκπληκτική αναλογία για τον επιδιωκόμενο  ρόλο του κτιρίου για το λιμάνι του Πειραιά, για το οποίο υπήρχε όραμα κατά τη στιγμή της κατασκευής του να είναι ο ίδιος με εκείνου του άτυχου δίδυμου των πολύ μεγαλύτερων κτιρίων που καταστράφηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης στα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001…

'Αποψη του Πύργου από μακριά

Πολλές δεκαετίες μετά την τελετή θεμελίωσης,  και ίσως σε μια ανάλογη αποστροφή της μοίρας, ο συγκεκριμένος πύργος των 25 ορόφων ύψους 84 μέτρων παραμένει ακόμα ένα μεγαλοπρεπές αστικό κουφάρι που στοιχειώνει τον ορίζοντα του λιμανιού του Πειραιά. Εκεί λοιπόν, μέσα στο λιμάνι που σφύζει από ζωή, χιλιάδες εμπορικά πλοία έρχονται και φεύγουν σαν τους δείκτες ενός  ρολογιού υπό την σιωπηλή παρουσία του ημιτελούς γίγαντα, μιας εικόνας που δικαιολογεί πραγματικά τον τίτλο ενός μισοτελειωμένου «έργου σε εξέλιξη». Μιας εικόνας που αποτελεί έναυσμα, σαν μια σιωπηλή πρόσκληση (αντι-)πραξης κατά της προοπτικής διαιώνισης μιας τέτοιας γιγαντιαίας υποβάθμισης.

Χρονολόγιο Γεγονότων

Οι λόγοι για αυτό που φαίνεται να αποτελεί την τέλεια ιστορία αστικής στασιμότητας, πράγματι είναι εντυπωσιακό ακόμη και για όσους γνωρίζουν τη λεγόμενη «Ελληνική πραγματικότητα», ξεκινά κατά τα χρόνια της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974). Εκείνη την εποχή (1968), και στο πλαίσιο ενός νέου νόμου, του «Αναπτυξιακού Νόμου Α.Ν. 395/68 Περί του Ύψους των Οικοδομών και της Ελευθέρας Δομήσεως», δόθηκαν άδειες κατασκευής για μερικές δεκάδες ψηλά κτίρια (12-28 κατοικήσιμων ορόφων), κάτι που για τους λάτρεις του «Αττικού Τοπίου» ήταν και εξακολουθεί να είναι «μια πράξη ιεροσυλίας» και παντελής έλλειψη σεβασμού για το μνημείο της Ακρόπολης το οποίο δεσπόζει στο ιστορικό τοπίο της πόλης των Αθηνών.

Από την άλλη, η κατασκευή του Πύργου του Πειραιά ήταν το αποτέλεσμα μιας πολιτικής απόφασης που ελήφθη κατά την ίδια περίοδο και αφότου στην Αθήνα είχε ήδη κατασκευάστει ο πρώτος (και για πολλούς, ο μόνος πραγματικός) ουρανοξύστης, ο Πύργος Αθηνών (28 όροφοι, ύψος 103m) . Το σκεπτικό για την κατασκευή του ήταν συνδεδεμένο με την επιθυμία του τότε πολιτικού καθεστώτος να προσφέρει στον Πειραιά ένα εικονικό τοπόσημο αντάξιο της οικονομικής και αστικής ανάπτυξής του, να  ενισχύσει την εικόνα της πόλης ως  ναυτιλιακού και εμπορικού κέντρου, καθώς και να ισχυροποιήσει την εικόνα των μελών του τότε καθεστώτος σαν μεταρρυθμιστών του ελληνικού πολιτικού και οικονομικού συστήματος.

Εκτός από όλα τα παραπάνω, ο Πύργος του Πειραιά μπορεί να είχε τότε εκληφθεί ως ο αντίθετος πόλος στον Πύργο των Αθηνών, πράγμα που αντικατοπτρίζει τη σχέση μεταξύ της Αθήνας και του Πειραιά, γεγονός που μπορεί να ενισχύεται και από τη μορφολογία και παρόμοια αρχιτεκτονική και των δύο κτιρίων (International Style  - Διεθνές Στυλ).

Ο "Κοιμώμενος Γίγαντας" 

Ομάδα Μελέτης:

Αρχιτέκτονες: Ι. Βικέλας, Γ. Μολφέσης, Α. Λοΐζος

Πολ. Μηχανικός: Αρ. Οικονόμου

Εν ολίγοις, το χρονοδιάγραμμα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στη ζωή του κτιρίου αυτού μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές έχουν ως εξής:

-1972 - 1974: Προκαταρκτικές εργασίες και αποπεράτωση του σκελετού του κτιρίου (Δήμαρχος: κ. Σκυλίτσης). Κατά τη διάρκεια αυτών των έργων, ένα ιστορικό κτίριο ορόσημο της περιοχής με ένα ρολόι στην κορυφή του είχε κατεδαφιστεί ως μέρος του σχεδίου ανακαίνισης. Όταν ο σκελετός ολοκληρώθηκε, το κτίριο έφθασε τους 25 ορόφους πάνω από το επίπεδο του εδάφους, και το ύψος των 84 μέτρων και είναι σαφώς ορατό από όλα τα σημεία του λιμανιού. Διάφορες φήμες σχετικά με τη στατική επάρκεια του κτιρίου απασχολούν τον τύπο και την Πειραϊκή κοινωνία παρά τις διαψεύσεις του τεχνικού κόσμου και άλλων επίσημων κρατικών αρχών και φορέων. 

-1983: Επένδυση των εξωτερικών επιφανειών του κτιρίου με γυάλινα και μεταλλικά ελάσματα (Δήμαρχος: κ. Παπασπύρου)

-Τέλη δεκαετίας 1980 μέχρι σήμερα: Οι τρεις πρώτοι όροφοι του κτηρίου φιλοξενούν διάφορες χρήσεις, συμπεριλαμβανομένων και ενός δευτεροβάθμιου εκπαιδευτηρίου, ενός  υπερκαταστήματος ηλεκτρονικών ειδών καθώς και διαφόρων δημόσιων και κρατικών αρχών. Οι υπερκείμενοι εκείνου του σημείου όροφοι του κτιρίου δεν κατοικήθηκαν ποτέ.

-1997-1998:Δημόσιος Διεθνής Πλειοδοτικός Διαγωνισμός για το έργο ‘Mελέτη – Kατασκευή αποπεράτωσης του  Εμποροναυτιλιακού Κέντρου Πειραιά με το σύστημα της αντιπαροχής’ από το Δήμο Πειραιά ο οποίος ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. (Δήμαρχος: κ. Λογοθέτης)
Ο προϋπολογισμός του έργου ανερχόταν σε 8 δισεκατομμύρια δρχ. και η χρηματοδότηση θα γινόταν αποκλειστικά και μόνο από τον ανάδοχο του έργου, με αντάλλαγμα την παροχή από τον εργοδότη στον ανάδοχο διηρημένων ιδιοκτησιών (οριζόντιων ή καθέτων).

Ο διαγωνισμός περιελάμβανε μεταξύ άλλων την μελέτη - κατασκευή ολοκλήρωσης όλων των μη ήδη αποπερατωθέντων χώρων, την μελέτη - κατασκευή διώροφου υπογείου γκαράζ στον ακάλυπτο χώρο του οικοπέδου του Εμποροναυτιλιακού Κέντρου και στον ευρύτερο κοινόχρηστο περιβάλλοντα χώρο, επιφάνειας 7.000 τ.μ. καθώς και στον ευρύτερο χώρο του ρολογιού (2.200 τ.μ.) και στο Δημοτικό ακίνητο επί των οδών Δημοσθένους και Λυκούργου (361 τ.μ.) και πλήθος άλλων μελετών (στατικών, ηλεκτρομηχανολογικών, κυκλοφοριακών κ.α.

Γενική άποψη του Πύργου

- 2001-2: Δημόσιος Διεθνής Μειοδοτικός Διαγωνισμός του Δήμου Πειραιά με τίτλο: ‘Αξιοποίηση κτιρίου ΕΚΠ (Μελέτη
– Κατασκευή αποπεράτωσης του Εμποροναυτιλιακού Κέντρου Πειραιά με το σύστημα που περιλαμβάνει άλλα ανταλλάγματα / παραχώρηση εκμετάλλευσης)’.

Ο προϋπολογισμός του έργου ανερχόταν σε 6 δισεκατομμύρια δρχ. με παραχώρηση ανταλλαγμάτων στον ανάδοχο σύμφωνα με την οικονομική προσφορά: α. Εκμετάλλευση όλου του έργου, πλην του καταστήματος του Τ.Π.Δ., β. καταβολή ετήσιας χρηματικής αποζημίωσης στο Δήμο Πειραιά και μέχρι της λήξεως της παραχώρησης του ποσού των πενήντα εκατομμυρίων δρχ. Η χρηματοδότηση του έργου θα γινόταν αποκλειστικά από τον ανάδοχο.

Το διαγωνισμό κέρδισε η εταιρεία ‘ΑΒΑΞ’, δεν προχώρησε όμως ποτέ η υλοποίηση του. (Δήμαρχος: κ. Αγραπίδης)

-2007: Μετά από μερικά χρόνια αδράνειας εκ μέρους όλων, ο νέος Δήμαρχος του Πειραιά Παναγιώτης Φασούλας και το δημοτικό συμβούλιο ανακοινώνει μια εκστρατεία για να ολοκληρώσει οριστικά τον Πύργο το συντομότερο δυνατό, εφόσον πολύ σωστά η περίπτωση θεωρείται ως μια "ανοικτή πληγή "στο πιο ζωτικό σημείο του κέντρου του  Πειραιά. Τα σχέδια περιλαμβάνουν τη στέγαση των δημοτικών υπηρεσιών του Πειραιά, το άνοιγμα ενός εστιατορίου με πανοραμική θέα στον τελευταίο όροφο, καθώς και την προσφορά άφθονων χώρων γραφείων σε ενδιαφερόμενους ενοικιαστές.

Σημερινή κατάσταση: Από το κτίριο έχει ολοκληρωθεί ο φέρων οργανισμός. Έχουν διαμορφωθεί και λειτουργούν τα ισόγεια καταστήματα και ο Β' όροφος στον οποίο και στεγάζονται και λειτουργούν γραφεία. Έχει κατασκευασθεί επίσης το υαλοπέτασμα των όψεων όλου τον κτιρίου καθώς και η μόνωση της οροφής του Β' ορόφου. Κάθε χώρος, από αυτούς που έχουν διαμορφωθεί και λειτουργούν, έχει δικές του ανεξάρτητες Η/Μ εγκαταστάσεις.
Η κατάσταση του κτιρίου δεν έχει αλλάξει παρά την καλή προαίρεση διαφόρων πλευρών να βοηθήσουν στην ολοκλήρωσή του. Αυτό που εκπλήσσει είναι το ότι ακόμη και οι Θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 δεν αποτέλεσαν επαρκή αιτία κινητοποίησης για την ολοκλήρωση του κτιρίου, παρά το γεγονός ότι το λιμάνι του Πειραιά ήταν γεμάτο με ελλιμενισμένα κρουαζιερόπλοια, πολλά από τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σαν πλωτές ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις εκείνη την περίοδο.

Σημείωση: Ένα από τα βασικότερα προβλήματα του κτιρίου, το οποίο εντοπίστηκε από το Δήμο Πειραιά και τέθηκε στις προδιαγραφές των περασμένων διαγωνισμών, είναι η πρόσβαση στο Εμποροναυτιλιακό Κέντρο και η στάθμευση των αυτοκινήτων. Το κτήριο αρχικά προέβλεπε ελάχιστες θέσεις στάθμευσης και το γεγονός αυτό ήταν και είναι αποτρεπτικό για την αξιοποίηση του, καθώς οι χώροι εργασίας που διαθέτει δεν είναι δυνατόν να εξυπηρετηθούν και θα δημιουργήσουν τρομερά προβλήματα στην ήδη επιβεβαρυμμένη ευρύτερη περιοχή. Θετικό στοιχείο σε αυτή την κατεύθυνση αποτελεί το γεγονός της άμεσης γειτνίασης με τον τερματικό σταθμό του ΗΣΑΠ (σύνδεση με το ΜΕΤΡΟ). 

Με την ευκαιρία αυτή πρέπει να τονιστεί η άμεση σύνδεση της πιθανής χωροθέτησης των ψηλών κτιριών στον αστικό ιστό με την ύπαρξη επαρκών υποδομών μέσων μαζικής μεταφοράς και γενικότερα πρόσβασης από και προς τα κτήρια αυτά. Δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως αυτόνομες κτιριακές μονάδες αλλά ως μέρος του ευρύτερου αστικού περιβάλλοντος, διότι μόνο με αυτό τον τρόπο μπορούν να αποτελέσουν λύση στα εντεινόμενα αδιέξοδα της αστικοποίησης αντί να τα εντείνουν.

'Αποψη από τον Πύργο

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ

Ιδιοκτησιακό: Σύμφωνα με την προκήρυξη του διαγωνισμού από το Δήμο Πειραιά το 2001 το κτίριο αποτελεί ιδιοκτησία του Δήμου Πειραιά εκτός από ένα ισόγειο κατάστημα επιφάνειας 334.80 τ.μ. και ποσοστού συνιδιοκτησίας 42 τοις χιλίοις (4296ο), το οποίο ανήκει στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων.

Οικόπεδο: το οικόπεδο επί του οποίου έχει ανεγερθεί το κτίριο είναι συνολικής επιφάνειας 3840,30 τ.μ. επί των οδών Ακτή Ποσειδώνος, Δημοσθένους, Τσαμαδού, Ιπποκράτους, Μακράς Στοάς, Ανώνυμος.

Συντεταγμένες: 37°56'41"N 23°38'38"E

Το κτίριο αποτελείται από:
α. Δύο υπόγειους ορόφους.
β. Τον χαμηλό όγκο - ισόγεια καταστήματα, Α' και Β' όροφος.
γ. Τον υψηλό όγκο - 3ος έως 22ος όροφος και
δ. Το δώμα.

Οι επιφάνειες των ανωτέρω χώρων είναι:

Α.Υπάρχον κτίριο

Υπόγειο β: 1386 τ.μ.
Υπόγειο α: 2125 τ.μ.
Ισόγειο: 2125 τ.μ.
Α' και Β' όροφος: 3147 τ.μ. έκαστος
Τυπικοί όροφοι (3ος - 22ος): 1034 τ.μ. (εκτός από τον 20ο)
20ος όροφος: 648 τ.μ.
Δώμα: 154 τ.μ.
και ο συνολικός όγκος του κτιρίου ανέρχεται σε 91,942 κ.μ.

Το αρχικό κτιριολογικό πρόγραμμα με το οποίο είχε μελετηθεί το κτίριο προέβλεπε τα κάτωθι:

1. Υπόγειο β: Μηχανοστάσιο
2. Υπόγειο α: Γκαράζ προς εξυπηρέτηση των ενοίκων
3. Ισόγειο: Καταστήματα
4. Α' και Β' όροφος: Καταστήματα
5. 3ος: Καφετέρια
6. 19ος και μερικώς ο 20ος όροφος: Αίθουσα διαλέξεων
7. 20ος και 21ος όροφος: Εστιατόριο
8. 22ος: Μηχανολογικές εγκαταστάσεις
9. Υπόλοιποι όροφοι ως χώροι γραφείων για δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Από το εσωτερικό του Πύργου

Γεωμετρικά χαρακτηριστικά του κτιρίου:

1.1.1. Χαρακτηριστικά κτιρίου.                                                                        
1.1.2. Διαστάσεις κτιρίου 
2.1. Μέγιστες εξωτερικές διαστάσεις (περιλαμβάνονται & 58 χ 54 μ.πεζοδρόμια) 
2.2. Εξωτερικές διαστάσεις (α' και β' όροφος), εμβ.: 3.147 τ.μ.
2.3. Διαστάσεις τυπικού ορόφου: εμβ. 1.034 τ.μ.
2.4. Ολικό ύψος: 85.02 μ.
2.5. Ύψος κτιρίου: 84.00.μ.
2.6. Ύψος κτιρίου άνευ δώματος: 80.20 μ

1.1.3. Χαρακτηριστικά τυπικού ορόφου 
3.1. Διαστάσεις τυπικού ορόφου, εμβαδόν: 25 χ 40 = 1.034 τ.μ.
3.2. Ύψος τυπικού ορόφου: 3,26 μ.

1.1.4. Χαρακτηριστικά Α' και Β' ορόφου 
4.1. Διαστάσεις α' και β' ορόφου: 3.147 τ.μ.
4.2. Ύψος α', β', γ' ορόφου: 4.10 μ.

1.1.5. Χαρακτηριστικά υπογείων 
5.1. Εμβαδόν β' υπογείου: 1.386.14 τ.μ.
5.2. Εμβαδόν α' υπογείου: 2.124.94 τ.μ.
5.3. Ύψος α' υπογείου: 3.00 μ.
5.4. Ύψος β' υπογείου: 4.30 μ.
5.5. Ύψος γ' υπογείου: 5.50 μ.

1.1.6. Άλλα στοιχεία 
6.1. Διαστάσεις δώματος: 11.5 χ 36 μ.
6.2. Ύψος ημιώροφου: 3.50 μ., εμβ.: 2.125 τ.μ
6.3. Ύψος ισογείου: 3.50 μ.


Σαν Συμπέρασμα ... 

Για πολλούς, η παρατεταμένη ύπαρξη του ημιτελούς πύργου είναι μια ακόμη απόδειξη της αμηχανίας ως προς το τι θα γίνει με το συγκεκριμένο θέμα η οποία προέρχεται από διάφορες πλευρές, συμπεριλαμβανομένων του ελληνικού κράτους, της Ελληνικής τεχνικής, κατασκευαστικής και  αρχιτεκτονικής κοινότητας και της κοινής γνώμης.
Το ζήτημα ξεφεύγει από τα στενά όρια της διαλεκτικής περί της ανέγερσης ή μη ψηλών κτιρίων και ουρανοξυστών στις Ελληνικές πόλεις και ιδιαίτερα στην Αθήνα. Στη σχετική μόνιμη στήλη του GreekArchitects (http://www.greekarchitects.gr/index.php?maincat=22) υπάρχει πλούσια κειμενογράφηση γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα, το παράδοξο του οποίου δεν είναι τόσο η αποδοχή ή μη των ψηλών κτιρίων αλλά κυρίως η παντελής απουσία κάθε είδους διαλόγου γύρω από αυτό.

Με βάση τα ανωτέρω, καθίσταται προφανές ότι σε αυτή την περίπτωση το κύριο πρόβλημα δεν είναι η ολοκλήρωση ενός ακόμη μεγάλου κτιρίου η κατασκευή του οποίου παραμένει σε αναμονή εδώ και χρόνια, όπως στην περίπτωση του νέου Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, αλλά εκτείνεται πολύ πέρα από αυτό, ακόμα και σε σχέση με την αποδοχή της επαναφοράς των ψηλών κτιρίων, ακόμη και των ουρανοξυστών, στο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο του Πειραιά, της Αθήνας, ενδεχομένως και επιπλέον σε μια ή δυο μεγάλες πόλεις.

Αυτή η προοπτική της κατασκευής νέων ψηλών κτιρίων ή ακόμη και κατά συνέπεια ουρανοξυστών διεθνούς κλάσης (δηλαδή, πολύ πάνω από 100 μέτρα ύψος) τροφοδοτεί ακόμη μια ατέρμονη αντιπαράθεση και αυτό το γεγονός θα πρέπει να θεωρηθεί σαν ένας επιπλέον αποτρεπτικός παράγοντας στο εκ νέου άνοιγμα της συζήτησης σχετικά με το παμπάλαιο άδειο κέλυφος των 25 ορόφων που δεσπόζει ακόμα στο λιμάνι μέσα στην φαινομενικά αέναη αδράνεια του..

Αλέξιος Βανδώρος, αρχισυντάκτης e-περιοδικού GreekArchitects.gr
Γρηγόρης Μαλούκος, BSc, MBA / Emporis.com, Συντάκτης - Αντιπρόσωπος για την Αθήνα και Ελλάδα

Πηγές:

- άρθρο με τίτλο: ‘Ζωντανεύουν τον Πύργο Φάντασμα’, εφημερίδα ‘ΤΑ ΝΕΑ’, 20-02-2007, σελ. 14

- άρθρο με τίτλο: ‘Ζωντανεύουν τον Πύργο Φάντασμα’, εφημερίδα ‘ΝΕΑ Πειραιά και Σαρωνικού’, 10-04-2008, σελ.10-12

- προκήρυξη Δημόσιου Διεθνή Μειοδοτικού Διαγωνισμού του Δήμου Πειραιά (22-01-2001, ημ. Λήξης 26-03-2001)

- Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Πειραιά / Διεύθυνση Αρχιτεκτονικού

- συζήτηση με Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Πειραιά

http://www.cityofpiraeus.gr/index.php?view=article&catid=3%3Apiraeus&id=50%3A2009-08-09-21-50-54&option=com_content&Itemid=12