ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ (Β'ΜΕΡΟΣ)

Αντίθετα όμως, οι απτοί τόποι που εξυπηρετούν την εμπορική κίνηση, είναι για την υψηλή αρχιτεκτονική τα λιγότερο αποδεκτά θέματα και πεδία σχεδιασμού. Το σχίσμα αυτό αποτελεί κρίσιμο γεγονός που καταμαρτυρεί τη σχιζοειδή σχέση μεταξύ καθημερινής πρακτικής και ιδεολογικοποιημένης δόμησης.

<< Δείτε το ΜΕΡΟΣ Α' & Γ' ΜΕΡΟΣ

Στην ελληνική πόλη, η ανάδειξη και αποδοχή των ιδιωτικών χώρων δημόσιας χρήσης έχει τελεστεί ομαλά, χωρίς σχεδόν να γίνει αντιληπτή.
Ο περίπατος στα προαστιακά κέντρα περιλαμβάνει αβίαστα την περιδιάβαση εμπορικών κέντρων με μαρμάρινα αίθρια, πολυτελή σιντριβάνια, εξωπραγματική φύτευση, διάφανους ανελκυστήρες και κυρίως, κυλιόμενες σκάλες.
Η κατ’ εξοχήν ιδιωτική αγορά καλοδέχεται τον πεζό με σαφείς παροχές, ενώ ο πραγματικά δημόσιος χώρος πτωχεύει. Το μέσα και το έξω διαχωρίζονται σαφώς.

Πεζοδρόμηση και αγορά

Είναι αδιάσειστο γεγονός ότι οι καταναλωτές προτιμούν να ψωνίζουν πεζοί.
Κατά συνέπεια, αφού λυθεί το σημαντικό τεχνικό ζήτημα της μέγιστης διευκόλυνσης της μεταφοράς πελατών στο πεζοδρομημένο πεδίο αγοράς,
το επόμενο βήμα είναι να παρουσιαστεί μια εκθαμβωτική συλλογή από καταναλωτικά προϊόντα και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, ώστε σε συνδυασμό με μεθόδους μεγιστοποίησης της κινητικότητας των απερίσπαστων αγοραστών να επιτυγχάνεται η επιμήκυνση της συνολικής χρονικής παραμονής αυτών.
Η ευρωπαϊκές πόλεις διατυπώνουν εδώ και δεκαετίες σαφή πρόθεση κατά το δυνατόν πεζοδρόμησης του αστικού πυρήνα και των κύριων οδών.
Μέτρο που αρχικά διαφαίνεται ανθρωπιστικό και ποιοτικό, αποθεώνεται στους περιπάτους ωνίων (shopping malls) που κατακυρίευσαν αστικές, προαστιακές και απόλυτα μη-αστικές ζώνες στην αμερικανική ήπειρο. Οι θεμελιώδεις τυπολογικές διαφορές και τα αντίστοιχα σενάρια χωροθέτησης των κτιριακών συγκροτημάτων εμπορικής χρήσης διαμορφώνονται ως άμεση ανταπόκριση στο είδος των μεταφορικών μέσων που τα εξυπηρετούν. Χαρακτηριστικά, η απόρριψη των μέσων μαζικής μεταφοράς και η παροχή ικανού χώρου στάθμευσης ιδιωτικών οχημάτων αποτελούν συντριπτικές μορφοπλαστικές παραμέτρους με ιδιαίτερες ιδεολογικές εκφάνσεις: καταμαρτυρούν το είδος, την κουλτούρα, την προέλευση και τον τόπο διαμονής των επιθυμητών πελατών.

Εντόπια απροσδιοριστία

Η συλλογιστική προσέγγισης του σχεδιασμού εμπορικών χώρων όπως αυτή αναπτύσσεται στις αγκάλες της επισήμως αποδεκτής νεοελληνικής αρχιτεκτονικής - η οποία φέρεται ως πολιτιστικά έγκυρη - χαρακτηρίζεται μάλλον ως παθολογική. 
Πρόκειται μάλλον για μορφολογικό καλλωπισμό και «αισθητικοποίηση» του εγκαθιδρυμένου καθεστώτος - της κυλιόμενης ανέχειας και αμηχανίας σχεδιασμού κατ’ εξοχήν εμπορικών χώρων. Χαρακτηριστικά, μέχρι πρόσφατα, είναι αμφίβολο αν είχε δοθεί ποτέ ως συνθετικό θέμα σε εγχώρια αρχιτεκτονική σχολή το ζήτημα
του σχεδιασμού εμπορικών χώρων ευρείας κλίμακας και κυρίως, της προβληματικής αυτών σε επίπεδο αστικής οργάνωσης και λειτουργίας.
Ο ενσυνείδητος προβληματισμός για τυπολογικό προσδιορισμό των χώρων εμπορικής χρήσης απουσιάζει, αντανακλώντας εν μέρει τους χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της ιδιωτικής οικονομικής δραστηριότητας.
Όταν κάποια στιγμή συνέβη το προφανές, η αυτόματη εισαγωγή “αλλότριων” τυπολογιών εμπορικών χώρων από μη-αρχιτεκτονικούς κύκλους, εταιρίες και επενδυτές, κάνοντας σαφή την έλλειψη εναλλακτικών επιλογών, oι εγχώριοι αυτόκλητοι και αυτόδικοι αρχιτεκτονικοί δημηγόροι αντέδρασαν αμυντικά και το σχίσμα μεταξύ μεγαλομανούς αρχιτεκτονικής υπο-κουλτούρας και οικοδομικής πραγματικότητας μεγιστοποιήθηκε.
Ο νεοελληνικός αρχιτεκτονικός μοντερνισμός, προϊόν προηγούμενης εισαγωγής, προσπάθησε να καταπνίξει τη νέα γενιά εισαγόμενων πολιτιστικών προϊόντων. Τα ημι-αστικά και προαστιακά εμπορικά κέντρα αποτέλεσαν την αχίλλειο πτέρνα της εγχώριας αρχιτεκτονικής, αντικατοπτρίζοντας εν μέρει τη διεθνή “δυσκαμψία” στο πεδίο του σχεδιασμού καταναλωτικών χώρων.

Εγχώρια γενεαλογία

Η κατ’ εξοχήν τριτογενής φύση της ελληνικής οικονομίας (μεταπώληση προϊόντων και παροχή υπηρεσιών), καταμαρτυρεί τη βαρύτητα της λειτουργικότητας και ικανής απόδοσης των κτιρίων εμπορικής χρήσης. Στη σύγχρονη ελληνική πόλη η τυπολογία του εμπορικού χώρου παρουσιάζει ιδιαίτερα σαφή στάδια εξέλιξης και μετάλλαξης.
Κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, η οργάνωση της αστικής εμπορικής δραστηριότητας συσχετίζεται μάλλον με τις υπάρχουσες παραστάσεις και τυπολογίες προερχόμενες από τον τόπο καταγωγής: το “χωριό”. Ο εμπορικός χώρος αντιμετωπίζεται ως δευτερεύουσα λειτουργία, η οποία εντάσσεται και υπακούει στους κτιριολογικούς όρους της συνήθους αστικής πολυ-κατοικίας.
Σε σχέση με τη χωροθέτηση του κτιρίου στον πολεοδομικό ιστό, οι ισόγειες στάθμες φιλοξενούν μικρές προσωποπαγείς επιχειρήσεις εμπορίας ετοίμων αγαθών ή παροχής υπηρεσιών. Ο κατακερματισμός της ιδιοκτησίας και η εννοιολογική βαρύτητα της βιτρίνας, του ικανού “προσώπου” προς την οδό - το δημόσιο χώρο - αποτελούν κύριες παραμέτρους, που ταυτόχρονα προδιαγράφουν και αντανακλούν την επιχειρηματική δομή της
νεο-αστικής επιχειρηματικότητας.

Επαναπροσδιορισμός

Όπως ήταν αναμενόμενο, κατά μήκος των κύριων οδικών αρτηριών, η επαγγελματική χρήση διογκώθηκε δυσανάλογα. Σε άμεση αναζήτηση λειτουργικής επιφάνειας ο εμπορικός χώρος επεκτάθηκε κατακόρυφα, κατατρώγοντας σταδιακά τα διαμερίσματα των άνω ορόφων.
Η  πρόχειρη άμεση μετατροπή της κατοικίας σε κατάστημα δημιούργησε αμηχανία και ανάγκη για μορφολογικό επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας του κτιρίου, ως ανταπόκριση στην εταιρική και επαγγελματική χρήση. Ταχύτατη και σαφής λύση ήταν η ένδυση του κτιρίου συνολικά
με νέο φλοιό. Το περίβλημα καλείται να μεταφέρει αισθήσεις επαγγελματικότητας, οφείλει όμως ταυτόχρονα να μην παρουσιάζεται σε νομικό και κτιριολογικό επίπεδο ως μη-αναστρέψιμη παρέμβαση.
Υποκείμενα στη συλλογιστική αυτή, συνήθη κτίρια, κατά μήκος των προαστιακών λεωφόρων, μεταμορφώθηκαν σε επιχειρηματικούς οίκους,
“τυλιγμένα” τυπικά με πλαστική ανοιχτόχρωμη σήτα που αποκρύπτει εξώστες, ανοίγματα, εσοχές, κάθε ένδειξη που καταμαρτυρεί την αρχική χρήση - την κατοικία. Προσεγγίζεται έτσι ημι-αυθαίρετα και έμμεσα η αντίθετη τυπολογία που εμφανίζεται διεθνώς ως αρχέτυπο επιχειρηματικού κτιρίου: το ομοιογενές και απρόσωπο κτίριο-κουτί. Η αυτοσχέδια εγχώρια τυπολογία, περιφερειακό υβρίδιο ενστικτωδώς παραγμένο, γίνεται φορέας της κρίσης στο αστικό περιβάλλον καταδεικνύοντας την απουσία ενδογενούς αρχιτεκτονικής θεώρησης των χώρων εμπορικής δραστηριότητας.

Του Αριστοτέλη Δημητρακόπουλου

Τέλος B΄ συνέχειας

<< Δείτε το ΜΕΡΟΣ Α' & Γ' ΜΕΡΟΣ