Η ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΚΗ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ…..

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ  ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ  «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ»  ΤΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ WORLDWATCH.
ΤΕΥΧΟΣ 2007 ΜΕ ΤΙΤΛΟ : «ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΜΑΣ ΜΕΛΛΟΝ»

(δείτε λεπτομέρειες για το βιβλίο εδώ)

       Τον 19ο και 20ο αιώνα υπήρχαν «αγροτιστές»  που  αντιμάχονταν  την αστικοποίηση ή προανήγγειλαν δεινά λόγω της επέλευσής της.Η ουτοπική σκέψη  των Όουεν και Φουριέ ήταν γενικά  αρνητική απέναντι στα μεγάλα πληθυσμιακά σύνολα, οι «απολεοδομιστές» στη  Σοβιετική Ένωση της δεκαετίας του 1920 υποστήριζαν τη διάλυση και διάχυση των πόλεων κατά μήκος των μεγάλων οδικών αξόνων, στην Ελλάδα ο πολιτικός λόγος κατά του αθηναϊκού  «υδροκεφαλισμού»  είχε ευρύτατη απήχηση επί δεκαετίες.  Όμως η εξέλιξη των πραγμάτων ήταν διαφορετική.Στον 21ο αιώνα  η αστικοποίηση  ως πλειοψηφική κατάσταση στον πλανήτη μας , είναι «προ των πυλών». Του λόγου  το αληθές στηρίζουν  τα ίδια τα  Ηνωμένα Έθνη, εκτιμώντας ότι το 2008 θα είναι η πρώτη χρονιά υπεροχής των αστικών πληθυσμών στην παγκόσμια ιστορία.

        Βεβαίως τα Ηνωμένα Έθνη δεν απαντούν σε ένα μεγάλο, θεωρητικό και στατιστικό πρόβλημα,  που είναι τα κριτήρια χαρακτηρισμού μιας περιοχής ως αστικής, επαφιέμενα εν μέρει σε εθνικούς ορισμούς της  «αστικότητας»   ή  σε άλλους εμπειρικούς υπολογισμούς περί της ταυτότητας των πόλεων. . Έτσι όμως ή αλλοιώς ,η επέκταση της  αστικοποίησης δεν αμφισβητείται.

       Στο εγχείρημα της «Παγκόσμιας Κατάστασης» του 2007 ο  Kai N.Lee σκιαγραφεί τον νέο αστικό κόσμο  στην διαφορετική  πληθυσμιακή εξέλιξή του στις διάφορες ηπείρους, κι ακόμη στην «εσωτερική διαφοροποίησή» του σε μεγαπόλεις και κοινές αστικές περιοχές. Το 1972 ο Ribas I  Piera   έλεγε ότι   μια πόλη ενός εκατομμυρίου κατοίκων δεν είναι μια πόλη 50.000 κατοίκων που μεγεθύνθηκε όπως μια φωτογραφία !  Και πράγματι, η   μεγέθυνση  των αστικών περιοχών έδειξε  ότι δεν είναι  μια απλή πληθυσμιακή αύξηση και  μια επανάληψη των προβλημάτων  σε μεγαλύτερη κλίμακα. Η  «διαπλοκή» της  ποσότητας  με την ποιότητα,  κοντολογίς  η διαλεκτική του  αστικού χώρου, έφερε  στην επιφάνεια  νέα προβλήματα αλλά και  δυνατότητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα  ήταν   η υπερσυγκέντρωση  στερεών  και υγρών αποβλήτων στους νέους αστικούς σχηματισμούς , που  δημιούργησε  μεν «σκουπιδοτοπία» απείρου ακαλαισθησίας,  πλην όμως    έκανε εφικτή την διαχείριση και επεξεργασία των «άχρηστων» υλικών σε μεγαλύτερη,  κατά τεκμήριο πιο οικονομική  κλίμακα.

       Η «όδευση» των πρώτων υλών προς τις πόλεις   στην απαραίτητη ποιότητα και ποσότητα,  ήταν ανέκαθεν  το μεγάλο ζητούμενο της πολιτικής  σε τοπική ή εθνική κλίμακα. Η σχέση των πόλεων με τον περίγυρό τους, οι «εισροές» αφενός και αφετέρου οι «εκροές» του αστικού συστήματος, έθεταν   επιτακτικά την ανάγκη μιας «ολιστικής» διαχείρισης. Το 2007 μπορούμε πλέον  να μιλάμε για αστικές περιοχές που αποτελούν  υποδείγματα  του νέου οικολογικού πνεύματος – όπως είναι αυτή του Hammarby Sjostad  στη Στοκχόλμη....

      Οι Satterthwaite και   McGranaham  υπογραμμίζουν   την ανάγκη μιας  κοινωνικής, ελάχιστα θεαματικής αλλά απολύτως απαραίτητης  επανάστασης.  Είναι αυτή   που αναφέρεται στον τομέα της  υγιεινής , στο  πόσιμο νερό και στις  υδραυλικές διευκολύνσεις  της καθημερινής ζωής.  Που  τελεί σε κατάσταση   «χρόνιας   επικαιρότητας» στην Αφρική και στην Ασία, με  το μισό και πλέον  του  αστικού πληθυσμού  να διάγει  βίο πραγματικά «αβίωτο», χωρίς καθαρό νερό και αποχέτευση....

     Οι Halweil  και  Nierenberg  αγγίζουν ένα  ζήτημα εξαιρετικά πρωτότυπο  στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και των διακινούμενων  σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα αγροτικών προϊόντων. Η αναφορά τους σε συγκεκριμένες γεωργικές δραστηριότητες σε διάφορες πόλεις ,  ανόμοιες  μάλιστα από εισοδηματική και γεωγραφική άποψη,   δεν υπογραμμίζει   μόνο τη σημασία της «εγγύτητας» και οικονομίας όσον αφορά τον   εφοδιασμό των κατοίκων με τρόφιμα. Επί πλέον   σημειώνει  τις θετικές επιδράσεις της αστικής και περιαστικής γεωργίας στον πλουραλισμό του αστικού τοπίου,  στην αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων, στην υποδοχή και αφομοίωση στερεών αποβλήτων , στην διαμόρφωση του μικροκλίματος. Παραπέμποντας στο καινοτόμο έργο που άφησε ο  Ebenezer Howard  στη δεκαετία του 1880 , οι  δύο συγγραφείς   υπενθυμίζουν την εμμονή του Άγγλου λόγιου στη σύζευξη υπαίθρου  και πόλης. Στην ουσία κηρύσσουν την επαναπροσέγγιση   πόλεων και διατροφικών πηγών -  σε αντίθεση με το μοντέλο  της  άκρας εξειδίκευσης των χώρων και των λειτουργιών τους - αναφέρονται στην  διατροφική ασφάλεια που παρέχει η ενδοαστική ή περιαστική γεωργία αλλά και στην ασφάλεια  στην περίπτωση σεισμού ,   ακόμη προτείνουν ως «κορυφαία» και  «αιθέρια» αποστολή των ταρατσόκηπων   την  παραγωγή  κάποιων τροφίμων........

       Οι  Peter Newman  και  Jeff Kenworthy   είναι γνωστοί για τις επιδόσεις τους  στα ζητήματα των συγκοινωνιών και για τη προβληματική τους για τη σχέση  μεταξύ  χώρου, κυκλοφοριακών αγωγών και κυκλοφοριακών μέσων -   μια  σχέση  περίπου «συγκοινωνούντων δοχείων».  Εδώ   επανέρχονται  με τον «συνήθη»  μεθοδικό τους λόγο, θυμίζοντας  τα 200 εκατομύρια αυτοκινήτων  στις πόλεις του 1970 που «προήχθησαν» σε 850 εκατ. το 2006 και που προβλέπεται να εκτιναχθούν σε 1,7 δις το 2030..Και ενώ  η ανάπτυξη αυτή εγκυμονεί κινδύνους και παράγει φόβο, οι συγγραφείς  αντιδιαστέλουν  τόν βαθμό κατοχής αυτοκινήτων από το βαθμό της επικυριαρχίας τους στον αστικό χώρο :  Μικρότερη  χρήση  του ιδιωτικού  συγκοινωνιακού μέσου,  «ζώνωση» αυτής της χρήσης σε  ειδικές περιοχές  και εν γένει μια  λογική  “slow road” -  που θυμίζει το “slow food” κίνημα  αλλά εδώ  αναφέρεται  στην «εξημέρωση»  του οδικού χώρου με γνώμονα την εξυπηρέτηση του πεζού -   όλα αυτά  επιτρέπουν την  άμβλυνση του προβλήματος. Μια άλλη κυκλοφορία εντός των πόλεων είναι εφικτή - θα λέγαμε συμμεριζόμενοι την μάλλον αισιόδοξη ματιά των δύο συγγραφέων!  Όσον αφορά την  απειλητική «αυτοκινητοποίηση» των Κινεζικών πόλεων , οι   Newman και Kenworthy  παραθέτουν    την   καθ’ ύψος ανάπτυξη των κινεζικών πόλεων, με τους  ουρανοξύστες και τους 150-200 κατοίκους  ανά εκτάριο,   προς την διάσπαρτη ανάπτυξη  αμερικανικών πόλεων  όπως  της Ατλάντα, με τους 6 κατοίκους ανά εκτάριο :   Σε μια  πυκνοκατοικημένη χώρα  που όμως εξοικονομεί επιφανειακό χώρο,  τα πράγματα   δεν προβλέπεται να γίνουν πιο άσχημα , έστω  κι αν κάποτε  οι δήμαρχοί της  καταργούν παραδοσιακές  ποδηλατικές ρυθμίσεις προς όφελος των αυτοκινήτων ....

       Η  δομή της διάσπαρτης πόλης   εκφράστηκε   ως «Losangelization»,  με βάση  το κορυφαίο υπόδειγμά της, την πόλη «των αγγέλων» (Λος Άντζελες) της Καλλιφόρνιας. Η ιστορία όμως ουδέποτε απέκλεισε τις εκπλήξεις, γι αυτό και  η   πόλη «των Αγγέλων» με τις διαβολικές  αποστάσεις απέδειξε ότι μπορεί να αλλάξει  τροχιά,  σύμφωνα με την  ανάλυση της Dana Cuff . Η «άλλη τροχιά» είναι  η αρχή της επαναπροσέγγισης των χρήσεων του χώρου, ή γενικά  το ξεκίνημα μιας νέας  πολεοδομικής λογικής με στόχο την εξυπηρέτηση της κοινοτικής ζωής. To  ερώτημα που τίθεται  είναι το κατά πόσο αυτή η «μετα-προαστιοποίηση»  του Λος Άντζελες μπορεί να μετατραπεί σε μάθημα σε πολλές χώρες και περιοχές . Μπορούν τα αμερικανικά παθήματα να γίνουν  μαθήματα  εκεί  όπου οι ευκατάστατοι  συνεχίζουν να ερωτοτροπούν με τη δομή της «μη μου άπτου» κατοίκησης , στο «πουθενά» κάποιων απόμακρων περιαστικών περιοχών;

      Σε αυτή τη μεγάλη «οικολογική συμφωνία» της παγκόσμιας κατάστασης του 2007  υπάρχουν  «νότες» και «συγχορδίες»   που μπορούν να γίνουν αφετηρίες ολόκληρων αναλύσεων .    Οι Janer Sawin και Kristen Hughes δράττονται της αφορμής που τους παρέχει ο  ενεργειακός εφοδιασμός των πόλεων για να  θυμίσουν τις «αρνητικές οικονομίες» που δημιουργεί η αποστασιοποίηση της ενεργειακής παραγωγής, κι ακόμη για να πουν ότι το  «μεγαλύτερο» δεν είναι πάντα και το «καλύτερο».Οι Mark Roseland και Lena Soots υψώνουν τη σημαία του εναλλακτικού ακτιβιστή   και προτείνουν να  αγοράζουμε τοπικά προϊόντα μέσα από δίκαιες εμπορικές σχέσεις, οι Janice Perlman  και Molly O’ Meara Sheehan μιλάνε για ένα «αστικό μεταβολισμό» με κυκλικό και όχι γραμμικό χαρακτήρα, αν και πραγματεύονται ως κύριο θέμα τους την χωροταξική δημοκρατία  και τη βία - που αντίστοιχα απουσιάζει  ή πλεονάζει σε πολλές πόλεις ....

        Ο νέος αστικός κόσμος, ως έκταση περίπου το 0,4% του πλανήτη,  μικρός από χωρική  άποψη αλλά μεγάλος από την άποψη των επιπτώσεων στη βιόσφαιρα, βάζει νέα προβλήματα στις τεχνικές διαχείρισης του περιβάλλοντος και της  ποιότητας ζωής. Πρόκειται για ένα τεράστιο «μέτωπο» σκέψης, που ορθώνεται απέναντι σε κάθε ιδεολογικό σχηματισμό και αξιώνει νέες απαντήσεις...

Γιάννης Σχίζας
Απρίλιος 2007