Η βρώμικη πόλη

Ανάμεσά τους ήταν και μία οδοκαθαρίστρια του Δήμου Αθηναίων. Καθώς περνούσα δίπλα τους, άκουσα να ρωτούν τη γυναίκα με το χαρακτηριστικό κίτρινο γιλέκο: «γιατί εργάζεσαι ως οδοκαθαρίστρια;» και αυτή με απόλυτη φυσικότητα να απαντά: «γιατί μ' αρέσει να τα βλέπω καθαρά!»

Μου προξένησε μεγάλη εντύπωση η απάντηση εκείνης της άγνωστης γυναίκας, ενώ την ίδια στιγμή μού μετέδωσε ένα παράξενο αίσθημα αισιοδοξίας και ελπίδας. Σε αντίθεση μ' όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, τη νοσηρή κατάσταση της διαφθοράς, της ανομίας, της απόλυτης ανευθυνότητας που διαμορφώνουν το σκοτεινό, δύσοσμο και δυσοίωνο περιβάλλον μας, τα αφοπλιστικά λόγια μιας συμπολίτη μας, μου φάνηκαν εκείνη τη στιγμή ως κάτι εξαιρετικά παρήγορο και ελπιδοφόρο! Οχι, δεν έχουν όλα καταρρεύσει! Απέναντι στην πρωτοφανή απάθεια μιας κοινωνίας που διολισθαίνει στο τίποτα, το «μ' αρέσει να τα βλέπω όλα καθαρά», που διατυπώνεται ακριβώς από έναν άνθρωπο που καθαρίζει κάθε μέρα την πόλη, στα μάτια μου αποκτούσε εκτός των άλλων συμβολικό περιεχόμενο.

Δεν ξέρω, αλλά εκείνη η γυναίκα ενσάρκωνε κάτι πολύ απλό και ταυτόχρονα δυσεύρετο στις μέρες μας. Την αυτονόητη έγνοια που οφείλουμε όλοι μας να έχουμε για τον δημόσιο χώρο της πόλης. Τον υπαίθριο χώρο (πεζοδρόμια, πλατείες, δρόμους...) που τον έχουμε μετατρέψει σ' έναν απέραντο σκουπιδότοπο, αλλά και τα δημόσια κτήρια που τα αντιμετωπίζουμε ως κάτι ξένο που δεν μας ανήκει, δεν αποτελούν, δηλαδή, αυτό που λέμε ιδιοκτησία μας και, ως εκ τούτου, μπορούμε να τα βρωμίζουμε, να τα καταστρέφουμε, να τα βανδαλίζουμε. Θαρρείς και μισούμε την ύπαρξή τους. Δημόσιοι οργανισμοί, νοσοκομεία, σχολεία, πανεπιστήμια θυμίζουν περισσότερο χωματερές ελπίδων, τόπους ανοίκειους και μελαγχολικούς, εκφράζοντας τις μεγάλες μας απώλειες και τις διασκορπισμένες ενοχές μας, όταν θα έπρεπε αντιθέτως να αποτελούν τα κοσμήματα του κτιριακού δυναμικού των πόλεών μας.

Κάθε φορά που περνάω μπροστά από το μνημείο του Ελ. Βενιζέλου στη λεωφόρο Β. Σοφίας, μελαγχολώ! Πώς έχουμε καταντήσει έτσι αυτόν τον υπέροχο τόπο; Ενα μεγάλο έργο του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Βοκοτόπουλου, από τα καλύτερα παραδείγματα υπαίθριας διαμόρφωσης στον ελληνικό και διεθνή χώρο, με τα επάλληλα επίπεδα και τη σταδιακή άνοδο προς το άγαλμα, έργο του γλύπτη Γιάννη Παππά που τονίζεται και προβάλλεται μέσα στην εξαιρετική διαμόρφωση του ανάγλυφου του εδάφους και τις φυτεύσεις. Ενα αρχιτεκτονικό έργο που δυστυχώς σήμερα, από τη μια ρημάζει και βανδαλίζεται στο όνομα της απίστευτης αδιαφορίας μας και από την άλλη συνθλίβεται και ασφυκτιά από τα γειτονικά ά-σχήμα μεγαθήρια του πολιτιστικού μας παρόντος. Εκεί, στο κέντρο της Αθήνας, μπορούμε να αντιληφθούμε το μέγεθος της υποκρισίας μας, του ρηχού εν τέλει πολιτισμού μας.

Ζούμε σε μια βρώμικη πόλη. Μια πόλη που παράγει απίστευτες ποσότητες άχρηστων πραγμάτων, χιλιάδες τόνους σκουπιδιών. Εχουμε δημιουργήσει ένα εφιαλτικό και ανοίκειο αστικό τοπίο. Η αλματώδης και δραματική αύξηση του πληθυσμού των μέγα-πόλεων, δημιουργεί ήδη ένα χαώδες περιβάλλον. Ενα περιβάλλον που πνίγεται μέσα στο ίδιο του το «άρρωστο» σώμα. Οι πόλεις πλέον πνίγονται από τα σκουπίδια τους. Με τα χρόνια έχουμε εθιστεί στη βρωμιά και στην παρουσία των σκουπιδιών. «Σκουπίδια» κατακλύζουν την τηλεόραση, «σκουπίδια» επιπλέουν στην κοινωνική μας ζωή, «σκουπίδια» αποτελούν τα πρότυπα ζωής και της καθημερινότητάς μας. Δεν μας αρέσει να βλέπουμε, αλλά και να κρατάμε -όπως εκείνη η γυναίκα- την πόλη μας, καθαρή. Φαίνεται πως είμαστε ανίκανοι να κρατήσουμε ακόμη και το δημόσιο βίο μας καθαρό.

Θυμάμαι τα λόγια του φίλου αρχιτέκτονα, Κυριάκου Κρόκου: «Ενα κτήριο πρέπει να είναι καθαρό και να λάμπει, όπως ένα βότσαλο μετά τη βροχή». Πόσο δίκιο είχε! Το κτίσμα πρέπει να παραμένει καθαρό, να λάμπει. Ετσι και το σύνολο των κτισμάτων που συγκροτούν την πόλη πρέπει να είναι καθαρά, φροντισμένα, καλοδιατηρημένα. Από εκεί μπορεί κανείς να διαπιστώσει και το πολιτισμικό επίπεδο μιας κοινωνίας. Κυρίως όμως, ο πολιτισμός μας αποδεικνύεται από το πώς αντιμετωπίζουμε τον δημόσιο χώρο. Ο δρόμος έξω από το σπίτι μας πρέπει να είναι καθαρός όχι μόνον επειδή θα τον φροντίζει ο οδοκαθαριστής, αλλά κυρίως επειδή δεν θα τον βρωμίζουμε εμείς! Ο σεβασμός και η έγνοια, δηλαδή, όχι μόνον των δικών μας πραγμάτων, αλλά και όλων αυτών που αποτελούν την κοινή μας ιδιοκτησία, το περιβάλλον (φυσικό και τεχνητό), μέσα στο οποίο καθημερινά ζούμε.

Οι μεγαλύτεροι μπορεί να θυμηθούν τα παιδικά τους χρόνια, τότε που κάθε οικογένεια ελάχιστα πράγματα είχε για πέταμα. Το φαγητό ήταν «ιερό» και ό,τι περίσσευε το έδιναν στα οικόσιτα ζώα που τριγύριζαν στις αυλές ή στις κότες. Το νερό ήταν πολύτιμο, κατανάλωναν ελάχιστες ποσότητες, τις απολύτως απαραίτητες και ό,τι έμενε από τη λάντζα του σπιτιού πότιζαν τον κήπο και τις γλάστρες. Ρούχα, παπούτσια τα επιδιόρθωναν, το ίδιο και τα οικιακά σκεύη, τα έπιπλα... Η ανακύκλωση ήταν εγγενές χαρακτηριστικό της καθημερινότητάς τους.

Αναμφίβολα, η ζωή μας σήμερα είναι πολύ πιο άνετη και κανείς βέβαια δεν υποστηρίζει τη ρομαντική επιστροφή στο χτες. Χρειάζεται όμως να γνωρίζουμε καλά το χτες, προκειμένου να φανταστούμε και να οραματιστούμε το αύριο. Κι αυτό, γιατί σήμερα δεν έχουμε οικολογική συνείδηση, ενώ στην πράξη αχρηστεύουμε κάθε προσπάθεια ανακύκλωσης και διαχείρισης των απορριμμάτων. Η οικονομία ως έννοια, αλλά και ως γενικότερη αντίληψη ζωής, έχει σχεδόν εξαφανιστεί από το καθημερινό μας λεξιλόγιο. Ο αχαλίνωτος καταναλωτισμός είναι άμεσα συσχετισμένος με τις συνθήκες ζωής στα μεγάλα αστικά κέντρα και γενικότερα θα έλεγε κανείς με το μέλλον που επιφυλάσσουμε στον πλανήτη. Ακόμη και η περιβόητη διεθνής οικονομική κρίση δε φαίνεται ικανή να τιθασσεύσει την καταναλωτική μας βουλιμία. Τίποτε δεν αλλάζει τις συμπεριφορές και τις προτεραιότητές μας, τίποτε δεν μπορεί να μας κάνει να αναρωτηθούμε, να αντιδράσουμε, να ξεσηκωθούμε.

Γιατί τα οικολογικά προβλήματα είναι στην ουσία τους βαθύτατα πολιτικά προβλήματα. Αχρωμη και α-πολιτική οικολογία δεν υπάρχει! Οικολογία χωρίς ανατροπές των κυρίαρχων δομών, χωρίς συγκεκριμένες δράσεις, αλλαγές και συγκρούσεις δεν υφίσταται. Αντιθέτως η επίκληση αφηρημένων και ασαφών διακηρύξεων συσκοτίζει το ήδη θολό τοπίο και αναβάλλει την ουσιαστική αντιμετώπιση των τεράστιων και μερικές φορές μη αναστρέψιμων οικολογικών καταστροφών. Οι πόλεις θα αλλάξουν μόνον, όταν αλλάξει ο τρόπος ζωής και συμπεριφοράς των πολιτών τους. Οταν η πλειονότητα των πολιτών ευαισθητοποιηθεί και αντιληφθεί ότι η γενιά μας έχει προξενήσει μεγάλες ζημιές, ρημάζοντας και καταστρέφοντας καθημερινά έναν υπέροχο τόπο. Οταν συνειδητοποιήσει, δηλαδή, ότι παραδίδει στα παιδιά της ένα εχθρικό και αβίωτο αστικό τοπίο!

Του ΤΑΣΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ - Καθ. Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

(με την ευγενική παραχώρηση του συγγραφέα)