Προσωπική ανθρωπολογία του προσωπικού χώρου-του σπιτιού μας

Συχνά αναφέρεται ότι το σπίτι αντιπροσωπεύει τον χαρακτήρα και τη διάθεση του ιδιοκτήτη. Τι εννοούμε όταν λέμε σπίτι; Σπίτι είναι ο προσωπικός μας χώρος, ο χώρος που κινούμαστε χωρίς κοινωνικούς και ηθικούς περιορισμούς, είναι ένας χώρος οικείος, είναι ο δικός μας χώρος, το καταφύγιό μας. Είναι ο χώρος που μπορούμε να κινηθούμε μέσα σε αυτόν, ακόμη και στο σκοτάδι, χωρίς να σκοντάφτουμε πάνω σε πετάσματα και έπιπλα, εφόσον γνωρίζουμε την ακριβή θέση των αντικειμένων.

Πώς τοποθετούνται όμως τα αντικείμενα μέσα στο χώρο; Είναι επιλογή του ενοίκου ή επιλογή του ατόμου που τον σχεδιάζει; Συχνά ο αρχιτέκτονας διαμορφώνει και τους εσωτερικούς χώρους ενός σπιτιού, από τα διαχωριστικά στοιχεία μέχρι τα έπιπλα. Κατά πόσο όμως παραμένουν τα αντικείμενα αυτά στη θέση που έχει ορίσει ο σχεδιαστής; Και ακόμη και αν είναι στην ίδια θέση, κατά πόσο έχει αλλάξει η όψη αυτών των αντικειμένων; Ο Le Corbusier για παράδειγμα συνήθιζε να ορίζει ο ίδιος όχι μόνο την θέση των σταθερών στοιχείων (τοίχοι) αλλά και των κινητών (πετάσματα, έπιπλα, ακόμη και θέση πινάκων). Η Villa La Roche του Le Corbusier είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της απόλυτα προσωπικής διαμόρφωσης του αρχιτέκτονα από την μεγάλη μέχρι και την μικρή κλίμακα. Η κατοικία που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας δεν ανταποκρινόταν όμως τελικά στις ανάγκες και τις διαθέσεις του ιδιοκτήτη (παρά την αρχική πρόθεση) με αποτέλεσμα να αποτελέσει η Villa La Roche ένα παράδειγμα μοντέρνας αρχιτεκτονικής, αλλά ταυτόχρονα και μια κατοικία μη βιώσιμη για τον ιδιοκτήτη του, ο οποίος τελικά την πούλησε.

Κατά πόσο όμως εγκαταλείπουμε τον προσωπικό μας χώρο; Ο ιδιοκτήτης της Villa La Roche μπορεί να το έκανε, αλλά οι περισσότεροι από μας συνηθίζουμε να αλλάζουμε τον χώρο μας παρά να τον εγκαταλείπουμε. Ο αρχιτέκτονας μπορεί να διαμορφώνει ένα χώρο αλλά, καλώς ή κακώς, ο ιδιοκτήτης (ή ένοικος) θα το διαμορφώσει τελικά, σύμφωνα με την προσωπική του κουλτούρα και τις δικές του ανάγκες. Για παράδειγμα, μπορεί ο αρχιτέκτονας να επιλέξει μια λιτή εσωτερική διαμόρφωση με τα πιο μοντέρνα έπιπλα και την πιο high-tech κουζίνα, αλλά ο ένοικος τελικά δεν είναι αυτός που δίνει στο χώρο την τελική εικόνα; Πόσο ριζικά θα αλλάξει η παραπάνω εικόνα όταν η νοικοκυρά τοποθετήσει, για παράδειγμα, τα γνωστά «σεμεδάκια» πάνω στα στιλιστικά μοντέρνα έπιπλα; Ακόμη δηλαδή και αν ο αρχιτέκτονας έχει κάνει την πρόταση, τελικά ο χώρος δεν είναι του αρχιτέκτονα, αλλά εκείνου που θα κατοικήσει και θα βιώσει το χώρο. Και είναι λογικό. Ο χώρος πρέπει να ανταποκρίνεται στα «θέλω» αυτού που τον κατοικεί, όχι εκείνου που τον σχεδιάζει. Άλλωστε ο αρχιτέκτονας-σχεδιαστής μπορεί  να γνωρίζει μόνο τον πρώτο ένοικο της κατοικίας που διαμορφώνει όχι εκείνους που έπονται.

Πώς σχετίζεται όμως η διαμόρφωση του προσωπικού μας χώρου με τον χαρακτήρα μας; Αναφέραμε τον προσωπικό μας χώρο ως καταφύγιο. Καταφύγιο από ποιόν; Από την στιγμή που μπαίνουμε στο σπίτι μας και κλείνουμε την πόρτα, μπορούμε να «αφήσουμε τα μαλλιά μας κάτω» και να είμαστε ο εαυτός μας. Άλλο το πρόσωπο που δείχνουμε στον έξω κόσμο και άλλο αυτό που υιοθετούμε στο σπίτι μας. Όπως άλλωστε άλλο είναι και το πρόσωπο που υιοθετούμε στην δουλειά. Ένα άτομο με δύο και τρεις διαφορετικές όψεις της προσωπικότητάς του. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, συνίσταται ίσως και ο διαχωρισμός του χώρου κατοικίας από τον χώρο εργασίας. Ακριβώς  επειδή  συμβάλλει στην αποφυγή διαπληκτισμού ανάμεσα στις διαφορετικές όψεις της προσωπικότητας του ατόμου.

Στο σπίτι μας είμαστε ο εαυτός μας, στο σπίτι μας φοράμε το αληθινό μας πρόσωπο. Ούτε το κοινωνικό, ούτε το επαγγελματικό. Στο σπίτι μας δείχνουμε τον αληθινό μας εαυτό. Στον έξω κόσμο πρέπει να ακολουθούμε κάποιες συγκεκριμένες συμπεριφορές. Δεν μπορούμε να είμαστε άναρχοι και χαοτικοί, για παράδειγμα. Στον προσωπικό μας χώρο όμως έχουμε το δικαίωμα και την επιλογή να το κάνουμε.

Μπορεί το σπίτι μας να είναι καλά-οργανωμένο, μπορεί όμως και να επικρατεί το χάος. Μπορεί να είμαστε γενικά οργανωτικά άτομα και το σπίτι μας να είναι πάντα «άψογο» αλλά να υπάρχουν περίοδοι κακής προσωπικής διάθεσης, η οποία εκδηλώνεται με μια γενική αναστάτωση στην τοποθέτηση των αντικειμένων στον προσωπικό μας χώρο (πεταμένα ρούχα στο πάτωμα, ανακατεμένα παπλώματα, γεμάτα τασάκια….), ή και αντίστροφα. Η διευθέτηση των αντικειμένων μπορεί να μην αντιπροσωπεύει μια μόνιμη κατάσταση, και συνεπώς ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό του εαυτού μας, αλλά μπορεί να είναι μια προσωρινή κατάσταση δηλωτική της εκάστοτε διάθεσής μας. Κάθε στιγμή όμως, ο τρόπος οργάνωσης, ή μη οργάνωσης, του προσωπικού μας χώρου εκφράζει τον εαυτό μας, ή τον «εκτός εαυτού» χαρακτήρα μας.

Πώς η εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια του χαρακτήρα μας προβάλλεται στο  σπίτι μας; Κατά πόσο το «κλείσιμο της πόρτας πίσω μας» δηλώνει και την διαφυγή μας ή όχι από την πόλη; Κατά πόσο κοιτάμε την πόλη μέσα από τα παράθυρα του σπιτιού μας; Και κατά πόσο ανοίγουμε αυτά τα παράθυρα; Όταν μπαίνουμε στον προσωπικό χώρο κατοικίας απομονωνόμαστε ή συνεχίζουμε να συνδιαλεγόμαστε με τον έξω κόσμο; Ανοίγουμε τα παράθυρα προς τον έξω κόσμο ή όχι; Και ίσως τα ανοίγουμε. Μήπως όμως κρυβόμαστε τελικά πίσω από τις βαριές κουρτίνες των παραθύρων; Και αν υιοθετούμε μια τέτοια συμπεριφορά είναι επειδή απεχθανόμαστε την πόλη μας και ό,τι αυτή αντιπροσωπεύει; Ή μήπως εκφράζει μια εσωτερική ανάγκη απομόνωσης; Μια ανάγκη να κρυφτούμε; Από την πόλη, από εμάς; Μόνο οι ίδιοι ξέρουμε. Ξέρουμε;

Συνειδητά ή όχι, λοιπόν, το σπίτι μας, σαν χώρος, σαν διαμόρφωση αντικειμένων, σαν οργάνωση αντικειμένων και σαν νοητό όριο ή φράγμα προς την πόλη, είναι ο καθρέπτης του αληθινού χαρακτήρα μας, του αληθινού προσώπου μας, της μόνιμης στάσης μας προς την ζωή και τον έξω κόσμο, ή της προσωρινής , καλής ή κακής, διάθεσης που εκάστοτε μας καταβάλλει. Συχνά λέμε: Δεν μ’ αρέσει το σπίτι μου. Εγώ θα ήθελα το σπίτι μου να είναι… Αποκλείεται να με αντιπροσωπεύει εμένα αυτό το σπίτι. Και αν δεν μας αρέσει ο χώρος που κατοικούμε, σημαίνει ότι δεν μας αρέσει αυτό που βλέπουμε στον καθρέφτη μας; Σημαίνει ότι δεν αγαπάμε τον εαυτό μας; Μήπως η φράση Εγώ θα ήθελα το σπίτι μου να είναι…δηλώνει μια επιθυμία να αλλάξουμε κάτι στον εαυτό μας ή μια προσωπική ανασφάλεια και μια μη καλή σχέση με τον εαυτό μας; Ή όντως δεν υπάρχει μια πιο βαθιά ανθρωπολογική ερμηνεία και πολύ απλά θα θέλαμε αλλιώς το σπίτι μας;

Μαρία Παπαδημητρίου, αρχιτέκτων μηχανικός