Αποστολή της φιλοσοφίας, Karl Jaspers

Σεντούκι>>

Η ιστορία των τελευταίων αιώνων μοιάζει να μας παρέχει μιαν ενεργητική διδαχή: η απώλεια της θρησκείας μετασχηματίζει τα πάντα. Εξαλείφει, τόσο την αυθεντία, όσο και την εξαίρεση. Τα πάντα μοιάζει να τίθενται υπό αμφιβολία και να γίνονται εύθραυστα.  Παύει να υπάρχει κάθε απολυτότητα, όταν καταλήγει  κανείς στο συμπέρασμα πως τίποτε δεν είναι αληθινό και πως όλα επιτρέπονται. Με τον αποπροσανατολισμό που δεν παύει να ρέει, γεννιέται συγχρόνως ο φανατισμός που συγκλείνεται σε στενά όρια και δεν επιθυμεί να στοχάζεται. Με την θρησκεία ως παρουσία της υπερβατικότητας διαλύεται η αυθεντική πραγματικότητα. Η θρησκεία έχει γίνει κάτι που δεν διαθέτει δύναμη. Είναι ωσάν μια μορφή παρουσίας ακόμη λαμπρής αλλά εσωτερικά ερειπωμένης. Ένα πλήγμα και σωριάζεται δίχως αντίσταση, αλλά, - ωσάν δια μαγείας-  πέφτει πάνω στη σκόνη εκείνου ακριβώς που την έπληξε.

Όλες οι δυνάμεις που απειλούν την θρησκεία θεωρούνται από τους ανθρώπους ως ερειπωμένες. Από αυτή την άποψη κρίνονται και η φιλοσοφία, και οι επιστήμες. Στους σύγχρονους καιρούς, με τη χυδαιοποίηση της φιλοσοφίας, μια ορισμένη ποσότητα στοχασμών αδειανών από φωτισμό έγιναν κοινόκτημα στη δογματική της νόησης. Με την συμμετοχή όλων στις επιστήμες, διαδόθηκε μια πρόληψη βασισμένη σε ακατανόητα επιστημονικά περιεχόμενα.

Συγχρόνως επισυνέβη μια απώλεια συνείδησης του ανθρώπου, ειδικά μια αναπόφευκτη σβέση ακόμη και της δυνατότητας κατανόησης για τα περιεχόμενα, τις μοίρες και τις ευδαιμονίες των ανθρώπων που ακόμη και ως τον 19ο αιώνα διέθεταν μιαν έκφραση στην ποίηση και στην πραγματικότητα των ζωντανών ανθρώπων. Όταν ο Όμηρος, ο Σοφοκλής, ο Ντάντε, ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε εκτιμώνται όλο και λιγότερο, ανακύπτει η δικαιολογία: το φταίξιμο το έχουν η επιστήμη και η φιλοσοφία. Αυτές εδίδαξαν στον άνθρωπο να αμφιβάλλει για όλα χρησιμοποιώντας μια σκέψη  επιφανειακή και κατόπι, έθαψαν με την λογικότητά τους την βαθύτερη ουσία των πραγμάτων. Κάθε τι που  υπάρχει δεν είναι τίποτα περισσότερο από κείνο που η φυσική γνώση μας δηλώνει γι’ αυτό, δηλαδή, τελικά, μια τρέχουσα αντικειμενικότητα.

Το ζήτημα είναι: δεν οφείλει να αναιρεθεί η φιλοσοφία ως τρόπος σκέψης καταστρεπτικός και ολέθριος;

Σ’ αυτό ανταποκρινόμαστε: τέτοιες διακηρύξεις που με γενικό τρόπο κατηγορούν στις σχέσεις αιτιοτήτων είναι προβληματικές. Υπαινίσσονται αλλά δεν αντιτίθενται. Αισθάνεται κανείς ανιαρά εμπρός σε τέτοιες γενικές απαισιόδοξες ή αισιόδοξες κρίσεις για την παγκόσμια ιστορία και το μέλλον. Επιθυμεί ακριβώς να γνωρίζει δυνατότητες, να διερευνήσει το απέραντο. Αλλά πάνω απ’ όλα επιθυμεί να φέρει στην επιφάνεια εκείνο που μπορεί να πραγματοποιηθεί είναι τώρα πραγματοποιήσιμο, και δεν εξαρτάται από μια γνώση ολοκληρωτική της παγκόσμιας ιστορίας.

Αλλ’ αυτό είναι και μένει ένα έργο του φιλοσοφείν. Ανοιγόμαστε στην απεραντοσύνη του κατανοητού - αποτολμώντας την κοινωνία στην ερωτική μάχη διαμέσου καθενός αισθητηρίου της αλήθειας – να διατηρήσουμε υπομονετική και συνεχώς άγρυπνη την λογική αντίκρυ σε ό,τι της είναι παράξενο και αντίκρυ σε ό,τι της αντιστέκεται -  να ξαναβρούμε την πραγματικότητα-. Είναι δυνατή αυτή η αποστολή;

Αρχαίο ρήμα βεβαιώνει πως, στις επιστήμες, το να γνωρίζεις τα μισά, σε απομακρύνει από την πίστη και πως η αληθινή γνώση ξαναοδηγεί στην πίστη. Πραγματικά, το να γνωρίζεις επιστημονικά σημαίνει να γνωρίζεις κριτικά και μεθοδικά. Σημαίνει να γνωρίζεις  εκείνο που γνωρίζεται και να το ξεχωρίζεις από κείνο που δεν γνωρίζεται. Σημαίνει να γνωρίζεις το όριο της γνώσης γενικά. Σημαίνει να βρίσκεσαι φιλοσοφικά μαζί με την επιστήμη. Χωρίς αυτό, τα αποτελέσματα της επιστήμης είναι, ως αποφάνσεις και λέξεις, το περιεχόμενο της δεισιδαιμονίας.

Μπορεί εκείνο το ρήμα να τροποποιηθεί σχετικά με τις επιστήμες, προσαρμοσμένο στην φιλοσοφία: η φιλοσοφία η μέτρια απομακρύνει από την πραγματικότητα. Η αυθεντική φιλοσοφία επανοδηγεί στην  πραγματικότητα. Ίσως η ημιφιλοσοφία να έχει συνέπειες που της αποδίδει η κατηγορούσα άποψη της εποχής. Μπορεί και να δαπανάται σε προβλήματα κάθε είδους, σε μια γνώση ιστορική διαφόρων δογμάτων, σε συμπτώσεις, σε τύπους, σε ένα συνεχή διαστοχασμό του νου για διάφορα θέματα, και μπορεί έτσι να χάσει την πραγματικότητα. Η αληθινή φιλοσοφία, κυρίαρχη αυτών των δυνατοτήτων, είναι θεμελιακά κάτι συγκεντρωτικό, όπου ο άνθρωπος γίνεται άνθρωπος κατά το μέτρο που γίνεται μέτοχος της πραγματικότητας.

Αν, λοιπόν, η αυθεντική φιλοσοφία μπορεί να επιδράσει σε όλους τους ανθρώπους, ακόμη και στο παιδί, με μορφές διαλογισμού απλές και αποτελεσματικές, η επεξεργασία της παραμένει μια αποστολή ποτέ ολοκληρωμένη, που οφείλει να επαναλαμβάνεται πάντοτε και που είναι πάντα πλήρως παρούσα.  Η συνείδηση αυτής της αποστολής, με τέτοια μορφή, θα μένει πάντα άγρυπνη, όσο οι άνθρωποι θα είναι άνθρωποι. Ο δρόμος της φιλοσοφίας είναι μακρός και επίπονος. Λίγοι, ίσως, τον διανύουν αλλά οφείλουν να τον αρχίζουν.

ΝΟΥΜΑΣ