Το μανιφέστο του Λε Κορμπιζιέ

Le Corbusier

Για μια αρχιτεκτονική

μετ. Παναγιώτης Τουρνικιώτης

εκδ. Εκκρεμές, σελ. 273

Iσως δεν συνιστά απλή σύμπτωση, η ελληνική έκδοση του σημαντικού αυτού βιβλίου, ογδόντα ένα χρόνια από την εμφάνιση του γαλλικού πρωτοτύπου, το 1923, γεγονός το οποίο είχε ως φυσική συνέπεια την ανατροπή των κατεστημένων αντιλήψεων περί αρχιτεκτονικής σε όλον τον κόσμο. Πέραν από κάθε είδους υπόνοια περί αρχαιολογίας του μοντέρνου, την οποία ίσως ορισμένοι θα διασυνδέσουν άστοχα με την υποχρέωση της έκδοσης να ακολουθήσει πιστά τη σελιδοποίηση του 1923, σχεδιασμένη από τον Λε Κορμπιζιέ, το παρόν κείμενο μας αφορά άμεσα, είναι υπεράνω των καιρών και παραμένει τόσο καίριο όσο και ο ίδιος ο μοντερνισμός.

Aέναος εκμοντερνισμός

Μετά το τέλος των μεταμοντέρνων παλινδρομήσεων, των ιστορικιστικών και τοπικιστικών αγκυλώσεων, αλλά και την αποτελμάτωση των ψηφιακών μορφοποιήσεων, ο μοντερνισμός τίθεται στο προσκήνιο με την πιο ριζοσπαστική του προοπτική: εφεξής η ανανέωση εναπόκειται στην αέναη διαδικασία εκμοντερνισμού υπό τον όρο ότι η αρχιτεκτονική ενέχει πρωτίστως μια «ηθική υπόσταση», όπως διατυπώνεται από τον Λε Κορμπιζιέ. Δηλαδή, ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι ένα ακαδημαϊκό πρόβλημα της μορφής και του στυλ. Θα ήταν βέβαια λάθος να αποδώσουμε την κρίση αυτή μόνο στο λεκορμπιζιανό εγχείρημα, καθότι ένα πλήθος από ελευσόμενες αρχιτεκτονικές με ιδιώματα και ενικότητες που απορρέουν από ένα άλλο φάσμα του μοντερνισμού, εγγράφονται πλέον σε αυτήν τη μελλοντική προοπτική.

Αυτό όμως που διακρίνει τον Λε Κορμπιζιέ είναι η χαρισματική του ικανότητα να διατυπώνει με σαφήνεια, με δεινότητα τόσο την αρχιτεκτονική όσο και τη «λογοτεχνική» του γραφή, να τις συνταυτίζει και να τις παρουσιάζει, όπως σε τούτο το βιβλίο, αξεδιάλυτα. Το γεγονός αυτό έχει ως συνέπεια να αποκτήσει ο ίδιος πρόσβαση σε ένα χωρικό πεδίο της σκέψης που ορίζει την αρχιτεκτονική ως σκέψη του μοντέρνου χώρου. Διερωτάται διακαώς περί του ορισμού της, δίνοντας έμφαση στην «καθαρή δημιουργία του πνεύματος»: «η αρχιτεκτονική είναι πλαστική επινόηση, διανοητική σύλληψη, ανώτερα μαθηματικά» (σελ. 115). Αντιστρέφει το αξίωμα του δασκάλου του Oγκίστ Περέ, ο οποίος έδινε προτεραιότητα στην κατασκευή, με το άρθρο του 1933 που φέρει τον τίτλο, «πρώτα επινοούμε, εν συνεχεία κατασκευάζουμε».

Xρυσές αρμονίες

Θαυμάζει τη μηχανική, προασπίζεται την αισθητική των μηχανικών έναντι αυτής των αρχιτεκτόνων, εξίσταται από τα επιτεύγματα της αεροδυναμικής, των αυτοκινήτων, των υπερωκεανίων, των μηχανών. Σε τρία θεμελιώδη κεφάλαια, με την επισήμανση «μάτια που δεν βλέπουν» απευθύνεται προς τους αρχιτέκτονες για να τους κατευθύνει από αυτό που βλέπουν και δεν είναι ορατό προς εκείνο που οφείλουν να επινοήσουν. Τούτη η αρχιτεκτονική διεργασία συγκροτεί ένα είδος «μετάβασης» από το «θαυμάζειν» προς το «επινοείν». Μέσα σε αυτό το πνεύμα θέτει στην ίδια σελίδα (107) τον Παρθενώνα με το αυτοκίνητο Delage, εικονογραφώντας παραδείγματα απολύτως ετερογενή. Παρότι το αυτοκίνητο παραπέμπει στην έννοια της εν σειρά δόμησης και της βιομηχανικής κατασκευαστικής τελειότητας, το αεροπλάνο αναφέρεται στην έννοια της αυτονομίας των συνθετικών στοιχείων, και το υπερωκεάνιο θέτει το ζήτημα της ελαχίστης κατοικίας σε σχέση με το οικιστικό συγκρότημα, ο Λε Κορμπιζιέ ουδέποτε σχεδίασε κτίρια που έμοιαζαν με αεροπλάνα και αυτοκίνητα ή συνιστούσαν απομιμήσεις πλοίων. Η αρχιτεκτονική συγκροτείται μέσω της κάτοψης και της τομής, οι οποίες δημιουργούν χώρους και γεωμετρικούς όγκους. Η μορφή θα προκύψει ως συνέπεια αυτής της διαδικασίας, εφόσον οι όψεις τεθούν υπό τον έλεγχο των «ρυθμιστικών χαράξεων», επιβεβαιώνοντας το αρχιτεκτόνημα μέσα στις «χρυσές αρμονίες» του σύμπαντος.

Μελετώντας την «Ιστορία της αρχιτεκτονικής» (1899) του Oγκίστ Σουαζί στρέφεται προς τον Παρθενώνα και την αρχαία Ρώμη όχι για να ερμηνεύσει τα κλασικά ιδεώδη, ούτε να μεταφέρει τα ιδανικά του παρελθόντος στο νεωτερικό παρόν, αλλά για να εκμαιεύσει το προσίδιο «μάθημα», να απαντήσει στο ερώτημα του κατοικείν με ένα έγκυρο, κοινωνικό και «ηθικό» τρόπο. Η ανάγνωση του Παρθενώνα δεν τον οδηγεί μόνο στην περίφημη διατύπωση ότι «η αρχιτεκτονική είναι το επιδέξιο, σωστό και θαυμαστό παίξιμο των όγκων κάτω από το φως» (σελ. 178), αλλά επιβεβαιώνει ορισμένες σημαντικές κατευθύνσεις: την επινόηση κτιρίων σε σχέση με τον περίγυρο, την τοποθεσία και την ένταξή τους σε μια φυσική διάσταση του χώρου που αποκλείει κάθε μυθολογικό ή υπερβατικό συμβολισμό. Με σκοπό να σχεδιάσει τις περίφημες βίλες του, ορίζει το σπίτι ως «μια μηχανή για να κατοικείς» και «για να συγκινεί» – όπως διορθώνει εμφατικά στο άρθρο του για τον «άφατο χώρο» (1946). Ωστόσο, αυτό δεν συνιστά αυτοσκοπό αλλά ένα μέσο προσδιορισμού της κατοίκησης. Πέραν από κάθε είδους παρερμηνείες περί μηχανοκρατικής αντίληψης, ο Λε Κορμπιζιέ αντιμετωπίζει το ερώτημα του κατοικείν με έναν σχεδόν οντολογικό τρόπο, ανάλογο με εκείνο του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Υποστηρίζει ότι το ζήτημα της μεταπολεμικής κρίσης της κατοικίας δεν μπορεί να λυθεί με τεχνικά και οικονομικά μέσα, χωρίς δηλαδή να επανακαθορίσουμε την ουσία της κατοίκησης.

Ο τρόπος με τον οποίο κατοίκησε την καλύβα του Cap Martiστο τέλος της ζωής του, συνιστά ίσως την τελευταία «υπόμνηση στους κυρίους αρχιτέκτονες»: εφεξής, ο μοντερνισμός δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την «ηθική υπόσταση» του κατοικείν.

* Ο Τάκης Κουμπής διδάσκει στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ.

--------------------------------------------------------------------------------

Hμερομηνία : 13-02-05
πηγή: kathimerini.gr