Η πόλη των μεγάλων αντιθέσεων

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, όμως, «υπόσχεται» άνετη διαβίωση και κατανάλωση κάθε είδους προϊόντος και μαγνητίζει τους ανθρώπους της υπαίθρου, που εγκαταλείπουν τους μικρούς αγροτικούς οικισμούς και την προαιώνια ασχολία τους με τη γη και την κτηνοτροφία και συσσωρεύονται κατά χιλιάδες στις πόλεις. Η ταχύτατη διάδοση των πληροφοριών λειτουργεί, εκτός των άλλων, ως «λαμπερός κράχτης» και δίαυλος επικοινωνίας, που ευνοεί και ενδυναμώνει τη μετακίνηση μεγάλων μαζών ανθρώπων αλλά και την ανεξέλεγκτη μετανάστευση από τις χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου.

Σήμερα, ολοένα και περισσότερο οι άνθρωποι συγκεντρώνονται σε τεράστιες μεγα-πόλεις με πληθυσμό κατά πολύ μεγαλύτερο αρκετών κρατών, όπως για παράδειγμα, η Πόλη του Μεξικού, με περίπου 25 εκατομμύρια κατοίκους να ζουν στην ευρύτερη περιοχή της! Η επέκτασή της συνεχίζεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, η πόλη γιγαντώνεται και καταπίνει στην κυριολεξία παλιές γειτονιές και χωριά που βρίσκονταν τριγύρω της, ενώ το φαινόμενο έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις, επιτείνοντας τη χαώδη κατάσταση που επικρατεί σε όλους τους τομείς που αφορούν την εύρυθμη λειτουργία της και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της.

Κυκλοφοριακό και ρύπανση

Τεράστια προβλήματα, όπως η εξεύρεση στέγης και εργασίας, η μετακίνηση και η τροφοδοσία μέσα από συνεχώς αυξανόμενα οδικά δίκτυα, που αδυνατούν όμως να αποτρέψουν την καθημερινή κυκλοφοριακή συμφόρηση, η έλλειψη ύδατος και διαχείρισης τεράστιων ποσοτήτων απορριμμάτων και λυμάτων αναδεικνύονται σε πραγματικούς εφιάλτες, με αβέβαιη τη δυνατότητα επίλυσής τους. Η μόλυνση της ατμόσφαιρας επιδεινώνεται χρόνο με το χρόνο, η εγκληματικότητα οργιάζει και η πόλη μοιάζει να έχει εγκλωβιστεί μέσα στο ίδιο της το συμπιεσμένο και ασφυκτικό περιβάλλον.

Οι κοινωνικές και ταξικές αντιθέσεις είναι συγκλονιστικές! Απίστευτος πλούτος συγκεντρωμένος σε πολύ λίγους και, από την άλλη, εκατομμύρια άνθρωποι να ζουν σε άθλιες συνθήκες ανέχειας και δυστυχίας, σε μια χώρα πλούσια σε πρώτες ύλες και πετρέλαιο. Τεράστια τμήματα πληθυσμού ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, παλεύοντας απεγνωσμένα για την επόμενη μέρα. Οι άνθρωποι αυτοί στοιβάζονται ολοένα και περισσότερο ο ένας πάνω στον άλλο σε αχανείς περιοχές κατοικιών, τις γνωστές παραγκουπόλεις, που είναι κατασκευασμένες με πενιχρά μέσα και ευτελή υλικά, ενώ οι περισσότερες δεν έχουν ηλεκτρικό ρεύμα και παροχή νερού. Εδώ κάνουν αρχιτεκτονική με ό,τι βρουν τριγύρω... τούβλα, λαμαρίνες, ξύλα, τσιμεντόλιθους και λίγο μπετόν να τους συγκρατεί για να μην καταρρεύσουν.

Η προσθετική διαδικασία κατασκευής, μία πανάρχαια και διαχρονική μέθοδος, χρησιμοποιείται για να καλύψει τις εκάστοτε ανάγκες της οικογένειας μέσα στο χρόνο κι έτσι η συνολική μορφή της κατοικίας προκύπτει ως άθροισμα μικρότερων όγκων που αντιστοιχούν στα διαφορετικά δωμάτια και στις επί μέρους λειτουργίες της. Η κυβιστική συγκρότηση της κτιριακής μάζας είναι η μόνη δυνατή διέξοδος στη μελλοντική προσθήκη νέων χώρων, τόσο καθ' ύψος όσο και κατ' επέκταση, ενώ παράλληλα επιτρέπει την επαφή της μιας κατοικίας με την άλλη, διευκολύνοντας την απρόσκοπτη επεκτασιμότητα του αστικού ιστού. Το ίδιο συμβαίνει και στη μεγακλίμακα ολόκληρων περιοχών, οι οποίες εμφανίζονται ως ένα συνονθύλευμα άπειρων κυβιστικών διατάξεων, που ανεβοκατεβαίνουν τις υψομετρικές καμπύλες ακολουθώντας πιστά τη μορφολογία του εδάφους, καλύπτοντας ακόμη και τους λόφους που περιβάλλουν την πόλη.

Η εξαθλίωση, η απόγνωση και η απελπισία των ανθρώπων αυτών, σε συνδυασμό με τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση, πολλαπλασιάζουν την εγκληματικότητα και μετατρέπουν σε άβατα και εξαιρετικά επικίνδυνα γκέτο τις περιοχές αυτές, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις περιστοιχίζονται με ψηλούς τοίχους και συρματοπλέγματα και φρουρούνται από πάνοπλους αστυνομικούς. Οι υπερτοπικοί άξονες κυκλοφορίας είτε τις διασχίζουν αποκόπτοντας τη συνέχεια του πολεοδομικού ιστού είτε «ίπτανται» από πάνω τους, χωρίς να επιτρέπουν καμία πρόσβαση, επιτείνοντας ακόμη περισσότερο την απομόνωσή τους.

Αυτές είναι οι περιοχές που αιχμαλωτίζουν το βλέμμα όταν πρωτοαντικρίζεις την πόλη του Μεξικού. Τίποτε δεν μοιάζει ικανό να αποτρέψει την πρώτη εντύπωση που δημιουργείται από τα αμέτρητα σπίτια που πλημμυρίζουν κάθε σημείο της αχανούς πόλης ή τη νυκτερινή της όψη με τα αμέτρητα φώτα, που μοιάζει να έχει βγει από ταινία επιστημονικής φαντασίας. Η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία μόνο χρήσιμα συμπεράσματα μπορούν να βγάλουν από τις αυτοσχέδιες αυτές κατασκευές, που προκύπτουν από την πρωτογενή ανάγκη των ανθρώπων να στεγαστούν. Η χαμηλή και πυκνή δόμηση, τα στενά δρομάκια με τα αδιέξοδα που δεν επιτρέπουν την κυκλοφορία οχημάτων (θυμίζοντάς μας τους παραδοσιακούς οικισμούς των Κυκλάδων) θεωρούνται από πολλούς σύγχρονους πολεοδόμους οικολογικά ορθολογικότερα από το μοντέλο συγκρότησης των κεντρικών περιοχών των σύγχρονων μεγαλουπόλεων και, ίσως, η λύση που μπορεί να δώσει διέξοδο στην ιλιγγιώδη αστικοποίηση πολλών περιοχών του πλανήτη.

Αντίθετα, στο κέντρο, αντικρίζει κανείς μια πόλη που οργανώνεται με βάση τα πρότυπα των οικονομικά αναπτυγμένων χωρών, με ουρανοξύστες, πολυτελή ξενοδοχεία, μουσεία, πάρκα και ακριβές κατοικίες. Η σύγχρονη μεξικάνικη αρχιτεκτονική έχει να επιδείξει άλλωστε πλήθος κτιρίων εξαιρετικής αρχιτεκτονικής ποιότητας (δημόσια κτήρια και κατοικίες), ενώ το έργο πολλών αρχιτεκτόνων είναι διεθνώς γνωστό και καταξιωμένο.

Ο κόσμος των χρωμάτων

Αυτό όμως που χαρακτηρίζει ως ανεξίτηλη σφραγίδα το Μεξικό, αλλά και πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, είναι η απίστευτη ελευθερία και τόλμη στη χρήση των χρωμάτων. Βγαλμένα μέσα από την παράδοσή τους, τα χρώματα υπάρχουν παντού, έντονα, άλλες φορές εκτυφλωτικά, απροσδόκητα. Η εικόνα τής πόλης απαρτίζεται από τονικές διαβαθμίσεις ολόκληρου του χρωματικού φάσματος, ένα απίθανο και εντυπωσιακό μωσαϊκό έγχρωμων επιφανειών που ξετυλίγεται πάνω στις καταπράσινες πλαγιές των λόφων και διαμορφώνει την κορυφογραμμή της πόλης. Κόκκινα, κίτρινα, δίπλα σε βαθιά μπλε και τιρκουάζ, φούξια, μενεξεδιά και ώχρες κάνουν την πόλη να φαντάζει σαν τεράστιος πίνακας ζωγραφικής που χρωματίζει και διασκεδάζει, έστω και προσωρινά, τα μεγάλα καθημερινά προβλήματα της γιγάντιας αυτής πόλης.

Του ΤΑΣΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Καθηγ. Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 25/10/2006