Αποπροσανατολισμός, προσανατολισμός και επαναπροσδιορισμός σχέσεων

Υπάρχει αλληλεπίδραση με το παρελθόν;
Πώς αναπροσανατολίζονται στα δαιδαλώδη στενά της μεσαιωνικής πόλης;
Αν τα αγάλματα είχαν πνοή, ποια θα ήταν η επόμενη κίνησή τους;

Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του δεύτερου κύκλου του workshop DAS "Dance Architecture Spatiality" που διοργανώνεται από το πρόγραμμα Erasmus με συμμετέχοντες το Κολλέγιο Βακαλό Art & Design (Ελλάδα), το Πανεπιστήμιο του Derby (Μ. Βρετανία), την Ανωτάτη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Montpellier (Γαλλία), το Πανεπιστήμιο Paul-Valery - Montpellier III (Γαλλία) και το Πανεπιστήμιο IUAV της Βενετίας (Ιταλία). Έλαβε χώρα στην Vicenza της Ιταλίας τον περασμένο Ιούλιο ενώ το 2014 θα ολοκληρωθεί στο Monpellier της Γαλλίας.

Το εργαστήριο πραγματεύεται τη σχέση του ανθρώπινου σώματος με τον αρχιτεκτονικό χώρο, πώς κάθε αρχιτεκτόνημα βιώνεται μέσα από την κίνηση. Ένα επιπλέον θέμα προς διερεύνηση αυτήν τη φορά, ήταν η φωνητική-μουσική εμπειρία στους ίδιους χώρους. Δουλεύοντας για δεκαπέντε ημέρες υπό την καθοδήγηση του χορογράφου Patrice Barthès και της μουσικολόγου Els Janssens-Vanmunster σε πρακτικό επίπεδο και σε θεωρητικό υπό την εποπτεία των συνοδών καθηγητών, πραγματοποιήθηκε μια ομαδική performance στον κεντρικό δρόμο της πόλης (corso Palladio)και παρουσιάστηκαν ατομικές ή ομαδικές εργασίες από τους σπουδαστές.

Το σημαντικό έργο του Andrea Palladio στη Vicenza αποτέλεσε το έναυσμα για μια σειρά από άλλα ερεθίσματα που δόθηκαν από τους συντονιστές του workshop: ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή που ήταν το πρώτο έργο που ανέβηκε στο Τeatro Olimpico[1] το 1585, το μυθιστόρημα του Henry Bauchau «Œdipe sur la route» που βασίζεται στον μύθο του Οιδίποδα καθώς και η ταινία «Don Giovanni»[2] σε σκηνοθεσία του Joseph Losey της οποίας πολλές σκηνές διαδραματίζονται σε κτίρια του Palladio στην ευρύτερη περιοχή της Vicenza, είναι μερικά από τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν τόσο για την τελική performance όσο και για τα project των σπουδαστών.

Η επαρχία της Vicenza (Β.Ιταλία, Περιφέρεια Veneto) αριθμεί 23 έργα του Andrea Palladio ενώ η πόλη συγκαταλέγεται μεταξύ των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός του ιστορικού κέντρου είναι χαρακτηριστικός μεσαιωνικός: οχυρωμένη περιοχή με περιτείχισμα όπου έχουν διαμορφωθεί πλατείες με εκκλησίες ή δημόσια κτίρια και από τις οποίες ξεκινούν στενοί δρόμοι τεθλασμένης κατεύθυνσης συνθέτοντας ένα λαβυρινθώδη ιστό. Η μη ορθολογική ανάπτυξη αυτή επινοήθηκε με στόχο τον αποπροσανατολισμό του εκάστοτε εισβολέα.

Ο Palladio (1508-1580) έζησε στα χρόνια του μανιερισμού, την περίοδο που τα πρότυπα της Αναγέννησης (αρμονικές αναλογίες, ρεαλιστική απόδοση, απλές γεωμετρικές φόρμες κ.α) κλονίζονται και δοκιμάζονται υπερβολές και πολύπλοκες, αφύσικες συνθέσεις τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στις καλές τέχνες. Η οικονομική ύφεση επιτείνει την «σύγχυση» αυτή ενώ παράλληλα οι ανώτερες τάξεις στρέφονται από το εμπόριο στην αγροτική καλλιέργεια. Έτσι, γεννιέται η ανάγκη για κατασκευή επαύλεων στην ύπαιθρο. Ο Palladio σχεδίασε πολλές βίλες στην περιφέρειά του (Rotonda,Cornaro,Emo κ.α) καθώς και κτίρια δημόσιας χρήσης (εκκλησίες, διοικητήρια κ.λπ.) με σαφείς αναφορές τόσο στην αρχαιοελληνική όσο και στη ρωμαϊκή αρχιτεκτονική που είχε μελετήσει. Εισάγει επίσης την ενιαία αντίληψη οικοδομήματος και περιβάλλοντα χώρου αντιμετωπίζοντας το ένα ως συνέχεια του άλλου[3].

Στην παρούσα εργασία επιχειρούμε να διερευνήσουμε τη σχέση ανάμεσα στα σημαντικά αρχιτεκτονικά μνημεία της πόλης και στο παρόν. Πρόκειται για μια προσπάθεια να συνδέσουμε «απόηχους» του παρελθόντος με τους ήχους της σύγχρονης πόλης. Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν η ακινησία των αγαλμάτων στα ψηλότερα σημεία των κτιρίων καθώς και το αίσθημα του αποπροσανατολισμού.

Η στατικότητα των αγαλμάτων, που χρονολογούνται από την ύστερη Αναγέννηση, δηλώνει ακινησία αλλά η μανιεριστική πόζα τους εγκυμονεί τη δυναμική της κίνησης. Μοιάζουν κατά κάποιο τρόπο να παρακολουθούν από ψηλά κάθε δράση στην πόλη και να ετοιμάζονται για την επόμενη κίνηση. Αυτή η διαπίστωση τους προσδίδει χαρακτήρα διαχρονικό, ενσωματώνοντάς τα στο παρόν.

Η λέξη αποπροσανατολισμός νοηματικά συνδέεται στενά με το συγκεκριμένο workshop. Τα δαιδαλώδη και πολλές φορές αδιέξοδα στενά του μεσαιωνικού κέντρου της Vicenza, εξαναγκάζουν κατοίκους και επισκέπτες σε διαρκή ανασχεδιασμό της πορείας. Παρόμοια ενεργεί και ο Don Giovanni στην ταινία, ο οποίος ως γοητευτικός και νέος ευγενής αρέσκεται στο να σκανδαλίζει και να αποπλανεί γυναίκες τις οποίες μετά εγκαταλείπει. Εκείνες με τη σειρά τους, προσπαθούν να ανασυγκροτήσουν τις δυνάμεις τους και να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους τόσο με το οικείο περιβάλλον τους όσο και με τον πρωταγωνιστή. Ο Οιδίποδας είναι άλλος ένας ήρωας-θύμα του αποπροσανατολισμού ο οποίος όταν ανακαλύπτει την αλήθεια για τη ζωή του, τυφλώνεται για να αυτοτιμωρηθεί. Χρησιμοποιεί έκτοτε τις υπόλοιπες αισθήσεις του προκειμένου να κατευθύνει τον εαυτό του στον χώρο αλλά πολλές φορές χρειάζεται την καθοδήγηση των υπηκόων του για να προσανατολιστεί. Τέλος, ο μανιερισμός ενθαρρύνει το επιτηδευμένο κι αφύσικο, τη διαστρέβλωση και υπερβολή, με στόχο τη συναισθηματική φόρτιση και την μετατόπιση του ενδιαφέροντος από το ουσιώδες στο επουσιώδες, από το πρώτο πλάνο στο παρασκήνιο. Ο Palladio μέσω της σχεδιαστικής του απλότητας, αλλάζει την πορεία της ιστορίας της αρχιτεκτονικής, θέτοντας τις βάσεις για τον νεοκλασικισμό.

Με δεδομένα τα παραπάνω, προσπαθήσαμε να αναγνωρίσουμε την ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στους σύγχρονους ανθρώπους και την ιστορική πόλη. Με αφορμή τα αγάλματα δημιουργήθηκε μια σειρά φωτογραφιών στις οποίες αναπαράγεται η στάση τους από τα σώματά μας. Επίσης έγιναν μερικές σύντομες λήψεις σε δημόσιους χώρους του κέντρου με σκοπό να διερευνηθεί ο τρόπος που οι σύγχρονοι άνθρωποι βιώνουν τα ιστορικά κτίρια. Τέλος, πραγματοποιήθηκε μια performance σ' ένα προσεκτικά επιλεγμένο σημείο, ανάμεσα στη Βασιλική του Palladio και σ' ένα μεσαιωνικό κτίριο, ένα μέρος μη ορθογωνικής κάτοψης όπου τα δύο ψηλά κτίρια είναι πολύ κοντά και φαίνονται να συγκλίνουν ενώ οι οπτικές φυγές παρουσιάζουν ποικιλία ως προς τις στάθμες της θέασης. Παρατηρήθηκε επιπλέον ότι η γεωμετρία αυτή δημιουργεί ιδιαίτερη ηχητική στον χώρο. Στο βίντεο της performance δεν υπάρχει πρόθεση η μουσική να λειτουργήσει ως «υπόκρουση», αλλά ως ένα δυναμικό στοιχείο, ένα αυτόνομο συνθετικό εργαλείο το οποίο σε συνδυασμό με την εικόνα, δίνει μια άλλη αίσθηση στην κινητική δράση. Η παράλληλη ροή εικόνας και ήχου, ως δύο φαινομενικά ετερόκλητων συστατικών, δίνει μια άλλη διάσταση τόσο στη μουσική όσο και στην performance. Πρόκειται για τη μουσική σύνθεση «Sonne», του συγκροτήματος Rammstein. Οι στίχοι αναφέρονται στην ιδιότητα του ήλιου τόσο να φωτίζει και να καθοδηγεί όσο και να τυφλώνει.

Η δράση λαμβάνει χώρα μπροστά από ένα σύγχρονο μικρό καφέ τα υποστυλώματα του οποίου συνδέθηκαν με κορδόνια με αυτά της Βασιλικής, δημιουργώντας ένα πολύπλοκο τρισδιάστατο σύμπλεγμα ως αναφορά στον δαιδαλώδη χάρτη της γύρω περιοχής. Η χορογραφία ξεκινά με την «αφύπνιση» δύο αγαλμάτων από την παρουσία μιας γυναίκας. Αρχίζουν να κινούνται νωθρά, σε αντίθεση με τη γυναίκα που ακολουθεί τους σύγχρονους ρυθμούς της καθημερινότητας. Καθώς ο χρόνος κυλάει, τα αγάλματα αποκτούν συναίσθηση της ανθρώπινης φύσης τους, η κίνησή τους εξομαλύνεται, γίνεται φυσική, ενώ παράλληλα εκτονώνεται και η ένταση από την κίνηση της γυναίκας. Δημιουργείται σταδιακά μια νέα σχέση ανάμεσα στις τρεις φιγούρες οι οποίες πλέον αλληλεπιδρούν σε κοινό χωροχρόνο.

Ομαδικό project των Gaia Ceresi (IUAV), Nikki Dretaki (Vakalo)& Eirini Cacari(Vakalo) στο πλαίσιο του workshop DAS-"Dance,Architecture,Spatiality" στην πόλη της Vicenza
Επιβλέποντες καθηγητές: Μανώλης Ηλιάκης (Vakalo), Monique Arnaud (IUAV)

Παραπομπές
[1] Το Teatro Olimpico σχεδιάστηκε από τον A.Palladio το 1579. Ο αρχιτέκτονας πρότεινε ένα σταθερό ξύλινο σκηνικό στα πρότυπα των ρωμαϊκών θεάτρων του οποίου ο σχεδιασμός και η κατασκευή ολοκληρώθηκε υπό την επίβλεψη του Vicenzo Scamozzi μετά τον θάνατο του πρώτου. Το σκηνικό αναπαριστά τους δρόμους της Θήβας, της πόλης του Οιδίποδα.
[2] Πρόκειται για την κινηματογραφική διασκευή της ομώνυμης όπερας σε μουσική του Mozart και κείμενο (libretto) του Lorenzo Da Ponte. Η πλοκή είναι εμπνευσμένη από τους θρύλους του Δον Ζουάν, ενός έκφυλου ευγενή που αποπλανεί γυναίκες κάθε κοινωνικής τάξης και εξιστορείται με κωμικό-δραματικό ύφος (drama giocoso).
[3] Παπούλια, Ε. (Φεβρουάριος 2009). Ο υπέροχος κόσμος του Αντρέα Παλλάντιο. Η Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: Ο υπέροχος κόσμος του Αντρέα Παλλάντιο (10/07/2013).