Μικρές πόλεις μέσα στην πόλη

Από την πρώτη κιόλας μέρα που εγκαταστάθηκε στην περιοχή, άρχισε να καθαρίζει και να φροντίζει με απίστευτη προσοχή ένα από τα παρτέρια του δήμου που βρίσκεται μπροστά από τα σκαλιά της μικρής του κατοικίας.

Σιγά σιγά, φυτεύοντας ένα σωρό πολύχρωμα λουλούδια, μετέτρεψε το μέχρι πρότινος γεμάτο σκουπίδια μικρό παρτέρι σ' έναν πανέμορφο κήπο, δίπλα στα παρκαρισμένα αυτοκίνητα και τις μοτοσικλέτες. Τι κι αν όλοι εμείς, δίπλα του, αντιμετωπίζουμε το δημόσιο χώρο της πόλης ως κάτι ξένο και εντελώς αδιάφορο, αυτός βλέπει στο μικρό παρτέρι την αυλή του σπιτιού του στη μακρινή του πατρίδα, διδάσκοντάς μας ταυτόχρονα -χωρίς φυσικά ο ίδιος να το γνωρίζει- κάτι που έχουμε λησμονήσει χρόνια τώρα: ότι ο χώρος της πόλης είναι και δικός μας χώρος.

Το ταξίδι για άλλες πατρίδες, για ένα καλύτερο αύριο, είναι σύμφυτο με την ιστορία του ανθρώπου μέσα στο χρόνο. Και ο Ελληνας το γνωρίζει καλά αυτό. Γενιές Ελλήνων έζησαν στο -όχι και τόσο μακρινό- παρελθόν το βίωμα του ξεριζωμού. Μετανάστης ήταν ο πατέρας, ο αδελφός, ο θείος... Αμερική, Αυστραλία, Γερμανία, στο εργοστάσιο, στο εστιατόριο, σε δουλειές του δρόμου. Στις μέρες μας, αντιθέτως, η Ελλάδα έγινε χώρα υποδοχής μεταναστών και προσφύγων, με αποτέλεσμα οι «ξένοι» να βρίσκονται πλέον δίπλα μας, να είναι συνεργάτες στις δουλειές μας, γείτονές μας. «Είμαστε όλοι μετανάστες», γράφει στον τοίχο ο νεαρός αναρχικός· τρεις λέξεις που τα λένε όλα. Χτες εγώ, σήμερα εσύ! Τι διαφορά έχει;

Οεικονικός κόσμος της τηλεόρασης και τα λαμπερά φώτα της Δύσης προσελκύουν σαν σύγχρονες σειρήνες τούς ταξιδιώτες της απελπισίας και της απόγνωσης, έτσι που το ταξίδι της ξενιτιάς να μην έχει τέλος. Πρέπει με κάθε τίμημα να διαβούν τα «σύγχρονα τείχη», που έχουν ορθωθεί παντού στην Ευρώπη για να αποτρέψουν την είσοδο στις χώρες της «επαγγελίας», της ευμάρειας και της υποτιθέμενης ευημερίας.

Στην άγνωστη και μερικές φορές αφιλόξενη χώρα μας, είναι φυσικό οι μετανάστες, ανάλογα με την εθνικότητά τους, να συγκεντρώνονται στις ίδιες περιοχές. Εκεί όπου μπορούν να μιλήσουν την ίδια γλώσσα, να μάθουν νέα από τη μακρινή πατρίδα, να στείλουν δέματα στην οικογένεια που έχει μείνει πίσω, ακόμη να γευτούν δικά τους φαγητά σε εστιατόρια που άνοιξαν ομοεθνείς τους, να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, τα ίδια βάσανα, τα ίδια όνειρα. Ο ένας βοηθά τον άλλο. Ο παλιός, τον νεοφερμένο να βρει στέγη, δουλειά, να κάνει μια καινούργια αρχή. Είναι μια αλληλεγγύη που αναπόφευκτα δημιουργείται στον άγνωστο κόσμο που τους περιβάλλει. Τη γλώσσα που είναι ακατάληπτη, τις αξεπέραστες γραφειοκρατικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν με τις εχθρικές και μερικές φορές ρατσιστικές δημόσιες υπηρεσίες, την καχυποψία και την ξενοφοβία μας, τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η αγωνία να επικοινωνήσουν, να καταλάβουν αλλά και ο φόβος της απέλασης, τους φέρνουν κοντά, για να δημιουργηθεί εδώ στην ξενιτιά μια νέα και ισχυρή συλλογικότητα.

Υποβαθμισμένες και εγκαταλειμμένες περιοχές τής πόλης ξανακατοικούνται. Λες και, ακολουθώντας τους νόμους μιας προαιώνιας οικολογίας, το κενό της πόλης συμπληρώνεται, ακριβώς όπως συμβαίνει και στη φύση. Ο,τι κέλυφος αφήσαμε χτες εμείς αδειανό και ακατοίκητο, έρχεται κάποιος άλλος με μεγαλύτερη ανάγκη σήμερα να το οικειοποιηθεί και να του δώσει ζωή. Το ανήλιο και εγκαταλειμμένο εδώ και χρόνια ημιυπόγειο τού θυρωρού της πολυκατοικίας ξανακατοικείται, το μικρό διαμέρισμα που βλέπει στον υγρό ακάλυπτο, και κανείς δεν πλησίαζε, στεγάζει ολόκληρες πολυμελείς οικογένειες αλλοδαπών, ο δρόμος ζωντανεύει ξανά από τις φωνές των μικρών παιδιών τους που παίζουν ανάμεσα στα αυτοκίνητα, παρέες μαζεύονται και δίνουν ζωή στον αφιλόξενο δρόμο.

Σιγά σιγά μέσα στο σώμα της πόλης συγκροτούνται μικρές γειτονιές, εστίες ανθρώπων από άλλες χώρες. Κι όσο το ταξίδι της ξενιτιάς συνεχίζεται, οι περιοχές αυτές μεγαλώνουν και με τα χρόνια αποκτούν τη δική τους φυσιογνωμία και γίνονται οικείες για τους μετανάστες, Αλβανούς, Πολωνούς, Πακιστανούς, Φιλιππινέζους, Κούρδους... Οι ταμπέλες στην πρόσοψη των μαγαζιών μαρτυρούν τη χώρα προέλευσης. Στα μικρά αυτά εμπορικά μπορεί να προμηθευτεί κανείς προϊόντα και τρόφιμα που έρχονται από μακριά και είναι άγνωστα εδώ. Ετσι, μέσα στην πόλη δημιουργούνται σιγά σιγά νέες «πόλεις» με τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η μορφή των κτιρίων παραμένει ίδια, πανομοιότυπη με άλλες περιοχές, αλλά αυτό που καθορίζει την ταυτότητα του αυτόνομου και ετερογενή αυτού πυρήνα είναι οι άνθρωποι, οι συνήθειές τους, τα ήθη και τα έθιμα που κουβαλούν μαζί τους όπου Γης. Σαν τη little Italy, την Chinatown ή τη «δική μας» Αστόρια στη Νέα Υόρκη.

Οι μικρές καθημερινές ιστορίες των μεταναστών αποτυπώνονται θαρρείς πάνω στα κτίρια, αφήνοντας σημάδια και ίχνη αναγνωρίσιμα. Μια αφίσα από ένα τοπίο, μια περιοχή, ένα χαρακτηριστικό μνημείο που κρέμεται στον τοίχο τους υπενθυμίζουν χώρους γνώριμους, οικείους και προσφιλείς. Ο χώρος αποκτά μνήμη. Μια μνήμη άγνωστη έως και αδιάφορη σε όλους εμάς, αλλά που στα μάτια των μεταναστών αποκτά τεράστια σημασία και συμβολικό περιεχόμενο. Αρκεί μια φωτογραφία ή ένα τραγούδι για να τους μεταφέρει νοερά στον τόπο τους, στα αγαπημένα τους πρόσωπα. Ο νόστος, από την εποχή του Οδυσσέα, πάντοτε συνδεόταν με το όνειρο της επιστροφής στα πάτρια εδάφη. Η νοσταλγία γι' αυτά που άφησαν πίσω θα τους ακολουθεί σε κάθε τους βήμα στη νέα τους πατρίδα.

Τι να 'ναι άραγε αυτό που εμπεριέχει μνήμες από έναν συγκεκριμένο τόπο; Τότε που τα σύμβολα αποκτούν το πραγματικό τους περιεχόμενο, πολύ μακριά από γελοίες γραφικότητες και επικίνδυνους εθνικισμούς; Μην τυχόν, μ' άλλα λόγια, ο μετανάστης κουβαλάει μαζί του, σαν άλλος πρεσβευτής, ένα κομμάτι της χώρας του, πολύ προσωπικό και για το λόγο αυτόν ανεκτίμητο; Σαν τον σπόρο που τον παίρνει ο αέρας μακριά και φυτρώνει σ' ένα άλλο έδαφος και εξαρτάται πια από αυτό το νέο έδαφος, αν είναι γόνιμο ή άγονο, για να αναπτυχθεί, να ανθίσει και να καρπίσει. Το ίδιο και η αρχιτεκτονική, η μουσική, η ζωγραφική, οι πολιτισμοί γενικότερα, μεταλαμπαδεύονται μέσω των μεταναστών από τόπο σε τόπο. Για να γίνονται οι πολιτισμοί μέσα στο πέρασμα του χρόνου συνέχειες και συγκοινωνούντα δοχεία, όπως αναφέρει ο Fernand Braudel, που τροφοδοτούν ο ένας τον άλλο με νέα στοιχεία και αναζωογονούνται όχι μόνον από τις μεγάλες και εμφανείς επιρροές αλλά επίσης και από τις μικρές ανθρώπινες και προσωπικές ιστορίες.

Του ΤΑΣΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ - Καθ. Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 29/12/2006