Με ρεαλισμό και Τόλμη-Από τη μακρινή Ιρλανδία, στην ειδυλλιακή (ακόμα) Κηφισιά-Μέσω…Βενετίας! (1)

Η δέκατη Διεθνής Μπιεννάλε Αρχιτεκτονικής  2006 στη Βενετία έκλεισε τις πύλες της, αλλά ο απόηχός της θα μας ακολουθεί ακόμη για πολλά χρόνια. Το φετινό της θέμα, «Πόλεις, Αρχιτεκτονική και Κοινωνία», είχε πολύ γενικότερο ενδιαφέρον γιατί αφορά το σύνολο της ζωής μας σε βάθος χρόνου.

Πριν τριάντα χρόνια, αυτό ήταν, μπορώ να πω, το κυρίαρχο θέμα στις Αρχιτεκτονικές σχολές. Τότε, που τα προβλήματα των πόλεων ήταν πολύ ηπιότερα από σήμερα, είχαν παρ’ όλα αυτά προβλεφθεί και συζητηθεί  στο σύνολό τους με εντυπωσιακή ευστοχία.  Στην Αθήνα μας, άλλα ζητήματα τα παραμέρισαν στο περιθώριο. Σήμερα, τα ίδια θέματα επανέρχονται με μεγαλύτερη σφοδρότητα και απαιτούν την  προσοχή μας, σαν επείγουσα θεραπεία ασθενούς, που πάσχει από θανατηφόρα ασθένεια. Φαίνεται πως δεν έχουμε τα περιθώρια να αντέξουμε μια τόσο αλματώδη πρόοδο οικονομίας και τεχνολογίας, που μας κατακλύζει σαν τα νερά ορμητικού καταρράκτη. Πρέπει να ανοίξουμε κανάλια, για να μη μας πνίξουν.
Στην έκθεση συμμετείχαν 47 κράτη από 4 Ηπείρους, 13 Διεθνή  Ινστιτούτα, και 16 «Μεγαπόλεις», με πληθυσμό 10 και άνω εκατομμυρίων κατοίκων, είχαν την τιμητική τους, γιατί και τα προβλήματά τους είναι μεγάλα και σύνθετα…Η κατακλυσμική, επιθετική  «ανάπτυξη», απειλεί να φέρει και ανεξέλεγκτη δυστυχία, μόλυνση, καταστροφή. Το Τόκιο, έφτασε τα 35 εκατομμύρια, η Νέα Υόρκη, τα 18!

Τα παραπάνω δεν αφορούν εμάς, σκέφθηκα προς στιγμήν, εμείς είμαστε μια πολύ μικρή πόλη σ’ ένα  ήσυχο μέρος,  αν και οι δουλειές μας, ναι, είναι στο κέντρο της Αθήνας και το πηγαινέλα μια σχεδόν καθημερινή ταλαιπωρία. Κανείς κουράζεται και μόνο απ’ αυτό.. Όμως, να που και μικρά κράτη, αυτά που όλος κι όλος ο πληθυσμός της χώρας τους δεν φτιάχνει ούτε μισή Μεγάπολη, ούτε καν μία Αθήνα, είναι δηλαδή πάνω κάτω  πέντε εκατομμύρια κάτοικοι, ούτε αυτοί λοιπόν δεν εφησυχάζουν,  αλλά, εκθέτουν  προτάσεις σχεδιασμού , με βάσει  τα εντελώς νέα δεδομένα που διαμορφώνονται.  Ανάμεσά τους η Ελλάδα και η Κύπρος, όπως και Βέλγιο, Κροατία,  Τσεχία, Σλοβακία, Δανία, Φιλανδία, Εσθονία, Πρώην Γιουγκοσλαβική δημοκρατία της Μακεδονίας, για να περιοριστώ μόνο στην Ευρώπη.  Γιατί και τα μικρά  κράτη μπορεί να έχουν μεγάλα προβλήματα, και εκεί είναι που αναζητώ μήπως βρω κάτι πρωτότυπο, λειτουργικό, να ξανανιώσω εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη ευρηματικότητα.
 
 Η Αθήνα πιέζει τη μικρή μας Κηφισιά σαν οδοστρωτήρας, σε λίγο θα την κολλήσει σα χαλκομανία στα γύρω βουνά, κατατρώγοντας τα με κτίρια , σπίτια, δρόμους μαγαζιά, εξαφανίζοντας έτσι το πολύτιμο Κεφάλαιο της Φύσης. Προκύπτει μια απέραντη οριζόντια διάχυση προβλημάτων, χωρίς τη λειτουργικότητα της Πόλης, αλλά ούτε και της  Φύσης!

Οι μελέτες για τη διεθνή έκθεση είχαν χρονικό ορίζοντα το 2030.
Αναρωτιέμαι λοιπόν κι εγώ με τη σειρά μου : Ποια θα είναι η εξέλιξη της Κηφισιάς, τα επόμενα 25 χρόνια;

Είμαι σίγουρη, ότι καθώς ψάχνω στον διαδικτυακό τόπο της έκθεσης (2), προσπερνώ και πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις,  όμως  ψάχνω για κάτι εφαρμόσιμο και αποδοτικό που να έχει σχέση και με μας, την κατάστασή μας, τη νοοτροπία μας, να μην απέχει και πολύ από τα μεγέθη μας. Και σίγουρα, δε θέλω  τίποτα που να θυμίζει  κι άλλα  οράματα και φαντασίες.

Με μεγάλη  έκπληξη σταματώ ξαφνικά στην…Ιρλανδία!(3)

«Από το Ύπο-αστικό,  στο Υπέρ-αγροτικό»,  είναι ο τίτλος της πρότασης τους, και δεν καταλαβαίνω τι εννοούν με αυτούς τους χαρακτηρισμούς, όλοι ξέρουμε ότι η αγροτική γη εγκαταλείπεται – τι θα φάμε στο στείρο περιβάλλον της πόλης δεν φαίνεται να απασχολεί κανέναν. Μήπως εννοεί εξοχικό? 

Εμείς εδώ,  προσπαθούμε  αμυντικά, να μη χάσουμε και τη λίγη εξοχή που μας απέμεινε, και αυτοί θέλουν να τη μεγιστοποιήσουν κιόλας; Πώς αυτό;  Αρχίζουν απ’ τα δεδομένα:
Τα κυριότερα στοιχεία στα οποία βασίζουν την πρότασή τους, είναι
α) η ελεύθερη, παγκοσμιοποιημένη οικονομία τους, που μόλις τα τελευταία χρόνια γιγαντώθηκε σε μια από τις πιο επιτυχημένες του κόσμου. 
β) ο εθνικός ψυχισμός τους,
γ) η έλλειψη υποδομών στη Χώρα τους.
Οι εντυπωσιακά λεπτομερείς στατιστικές για όλα τα θέματα, εικονοποιούν την εξέλιξη της χώρας μέσα στο χρόνο και υπαγορεύουν τα αναγκαία μέτρα στο παρόν, προς την κατεύθυνση του επιθυμητού μέλλοντος.
Καινούρια σπίτια χτίζονται συνεχώς, ο πληθυσμός αυξάνει εντυπωσιακά και αυτή η κατάσταση προβλέπεται να συνεχιστεί. Αποτέλεσμα είναι μια , προς το παρόν, χαοτική, σχεδόν άναρχη επέκταση των πόλεων και κυρίως της πρωτεύουσας, του Δουβλίνου, που βασίζεται στην έμμονη λατρεία του κόσμου για το ιδιωτικό  αυτοκίνητο!
 Όμως, ο επιμελητής της έκθεσης παρατηρεί στο εισηγητικό του σημείωμα, κανείς δεν κουβεντιάζει  για το μέλλον και ούτε βέβαια για το σχεδιασμό του. Συνοψίζοντας το κοινό σκεπτικό των εννέα γραφείων που συνθέτουν την Ιρλανδική πρόταση,  αναφέρει χαρακτηριστικά,  ότι είναι σημαντικό, οι λαοί να έχουν επίγνωση της κατάστασής τους και ότι εκλέγουμε πολιτικούς που μας λένε αυτά που θέλουμε να ακούσουμε (!)  ενώ μας αφήνουν να ενεργούμε με τους συνηθισμένους μας τρόπους, αν και όλοι ενδομύχως υποψιαζόμαστε, ότι αυτό μας οδηγεί στην καταστροφή!

Το ενδιαφέρον μου εδώ, μοιάζει να ηλεκτρίζεται και συνεχίζω να διαβάζω ανυπόμονα:

Καθώς η πρωτεύουσα μεγαλώνει και πλουτίζει, η οικοδομική δραστηριότητα παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Τα νέα ζευγάρια, θέλοντας να χαρούν , αλλά και να επιδείξουν τον νεοαποκτηθέντα πλούτο τους, θέλουν να φτιάχνουν τα καινούρια σπίτια τους κατά τον Ιρλανδικό τρόπο, δηλαδή, έξω από την πόλη, στην εξοχή, αραιά-αραιά για να εξασφαλίζεται η ακριβή τους ιδιωτικότητα, και το αγαπημένο τους αυτοκίνητο έξω απ’ την πόρτα τους. Γιατί, κάθε Ιρλανδός, λένε, αγαπάει πάνω απ’ όλα, την ατομική του ελευθερία, που την υπολογίζει περισσότερο από τη συλλογική. Και η ελευθερία του εξασφαλίζεται από τη γη του, τη μονοκατοικία του, και  το αυτοκίνητό του. Και απ’ όλα  πιο  πολύ αγαπάει τη Γη του, όχι γιατί μπορεί να την εκμεταλλευτεί οπωσδήποτε, αλλά γιατί έχει δικιά της εγγενή αξία και ομορφιά!
Ο εύκολος πλουτισμός, όμως, έκανε όλα αυτά να αλλάξουν γρήγορα. Η Γη τώρα κατακομματιάζεται και πουλιέται για οικόπεδα. Εκεί που άλλοτε ήταν «ύπαιθρος χώρα», και προσέφερε τον πλούτο της ύπαρξής της, απλώνονται τώρα οι νέες κατοικίες-υπνωτήρια της πρωτεύουσας, απλώνοντας συνακόλουθα και το οδικό δίκτυο, που και αυτό είναι μια  άλλη φυσική καταστροφή, απλώνονται και όλες οι άλλες υποδομές, με ζωτικό κόμβο το πλησιέστερο ..βενζινάδικο. Γιατί οι δημόσιες συγκοινωνίες, σιδηρόδρομοι και λεωφορεία, είναι ελάχιστα, καθόλου δημοφιλή, και  οριακά χρηματοδοτούμενα, μέχρι τώρα. Έτσι, το Δουβλίνο απλώνεται μέχρι και 100 χλμ. γύρω από το κέντρο του, ένα κέντρο που συναλλάσσεται με όλο τον πλανήτη σε 167 γλώσσες καθημερινά, διακινώντας γνώση και εμπορεύματα.

Από τα περίχωρα λοιπόν αυτά, κάθε πρωί  ξεκινούν οι Ιρλανδοί, γυναίκες, άντρες, παιδιά, για έναν δρόμο έως και δύο ωρών με το αυτοκίνητό τους, να αφήσουν τα παιδιά στο σχολείο, να συνεχίσουν  μετά για το γραφείο και το απόγευμα να ξανακάνουν τον ίδιο δρόμο αντίστροφα. Πολλές φορές αυτή η διαδρομή διαρκεί και περισσότερο, γιατί ξεκινούν από το σπίτι νωρίτερα να γλυτώσουν την πολλή κυκλοφορία και γυρνούν  αργότερα για τον ίδιο λόγο.. Αχ, πόσες φορές δεν έκανα κι εγώ τα ίδια, μαζί με τόσους άλλους, στο δρόμο Κηφισιά – Αθήνα και πίσω…, σκέφτομαι καθώς διαβάζω.
Την περισσότερη ώρα τη σπαταλούν στο Κέντρο της πόλης, όπου η κυκλοφοριακή συμφόρηση είναι ο κανόνας, ενώ το ίδιο το κέντρο δεν είναι πυκνοκατοικημένο. Οι μόνιμοι κάτοικοί του, μόλις τα οικονομικά τους αυξηθούν, το εγκαταλείπουν κι αυτοί, για μια νέα μονοκατοικία στα περίχωρα, σύμφωνα με το Ιρλανδικό όνειρο. Όμως το νέο χρήμα προσελκύει στη μικρή αυτή χώρα και  πολλούς μετανάστες, ώστε, «να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε», λένε, «τι σημαίνει ιρλανδικότητα».  Κάθε χρόνο, 70 000 αλλοεθνείς μετανάστες εισρέουν και κατ’ αρχήν γεμίζουν τα κενά του κέντρου, που εγκατέλειψαν οι ντόπιοι, αλλοιώνοντας έτσι τον μέχρι πρόσφατα μονοπολιτισμικό του χαρακτήρα.

Αν αναφέρομαι τόσο διεξοδικά στα προβλήματα αυτά, είναι γιατί τα νιώθω τόσο πολύ δικά μας, τόσο γνωστά μας, σχεδόν συγγενικά. Αλλά και γιατί, ακριβώς αυτά θα γίνουν η βάση  των καινοτόμων προτάσεων που ακολουθούν. Οι άνθρωποι αυτοί, αγαπούν τόσο πολύ τη χώρα τους, γι’ αυτούς είναι ο παράδεισος πάνω στη γη, γι’ αυτό και τη θέλουν πρωτοπόρα στους καιρούς που έρχονται.

Η σχεδόν αποκλειστική χρήση του αυτοκινήτου για τις μεταφορές, κάνει τη χώρα απολύτως εξαρτημένη από το πετρέλαιο. Παρόλο που η βιομηχανία της είναι περιορισμένη, όπως και ο ορυκτός της πλούτος, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα είναι μεγάλες, και όλες προέρχονται από τη χρήση του αυτοκινήτου! Κι όμως, η γεωγραφική της θέση της δίνει θαυμάσιες δυνατότητες ενεργειακής εκμετάλλευσης των  κυμάτων του ατλαντικού, της παλίρροιας, των ανέμων, ενώ ο μεγάλες πεδινές και ακαλλιέργητες εκτάσεις της προσφέρονται για παραγωγή βιομάζας. Η χώρα που τώρα είναι  απολύτως εξαρτημένη από το εισαγόμενο πετρέλαιο, θα μπορούσε να είναι ανεξάρτητη και από αυτό και τους ρύπους του.

Η διάχυση της κατοικίας στα περίχωρα, από ειδυλλιακό όνειρο έγινε εχθρός, τόσο της πόλης, όσο και των περιχώρων, γιατί αποστέρησε και τα δύο από τα βασικά τους χαρακτηριστικά: Το Κέντρο έχασε την αστικότητά του και  έγινε γραφικός τόπος παραδοσιακού λιανεμπορίου για τουρίστες. Τα περίχωρα, από άλλοτε όμορφη και παραγωγική  φύση, έγιναν τώρα  αραιοχτισμένα υπνωτήρια, αφού μόνο το βράδυ συγκεντρώνεται η οικογένεια στο σπίτι. Και η καταστροφή προχωρεί προς τις ακτές. Η χώρα θέλει να επενδύσει στον τουρισμό της και στην ανεπανάληπτη ομορφιά του ιρλανδικού τοπίου. Όμως, οι Ιρλανδοί, με το περίσσευμα των χρημάτων τους, χτίζουν εξοχικές κατοικίες στις ακτές για νοίκιασμα σε επισκέπτες ή και για δική τους χρήση, τους λίγους καλοκαιρινούς μήνες. Τον υπόλοιπο χρόνο, μένουν άδεια κι έρημα.

Οι Ιρλανδοί αρχιτέκτονες, παίρνοντας υπ’ όψη τους όλο το φάσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας, που  και βέβαια πρέπει να καταλήξει στην οικονομική ευημερία, προειδοποιούν, ότι το να χτίζεις τις παραλίες είναι σα να σφάζεις την κότα που κάνει τα χρυσά αυγά(!), γιατί καταστρέφεις το πιο πολύτιμο προϊόν, που είναι η φυσική ομορφιά…

Μπορεί, λοιπόν, αναρωτιέμαι, να μπει σ’ όλο αυτό το χάος μια τάξη;  Με ριζική αλλαγή, απαντούν, των μέχρι τώρα πρακτικών μας, γιατί αυτές καταστρέφουν ακριβώς αυτά που θέλουμε να διατηρήσουμε: το χαρακτήρα μας, την κληρονομιά μας, την ευημερία μας, την ελευθερία μας! Με μια λέξη, χρειαζόμαστε μια «υπέρ-αγροτική» οργάνωση. Συνεπαρμένη συνεχίζω..

Πρέπει, λένε, να εγκαταλειφθεί εντελώς ο σημερινός τρόπος επέκτασης των πόλεων, που είναι κάτι ανάμεσα σε εξοχή και πόλη και τίποτα απ’ τα δύο και μας αποστερεί τα οφέλη και της Φύσεως και του  Άστεως. Φύση και Άστυ διακριτά μεταξύ τους, λένε, σε ενιαίο σύνολο όμως, δίνει ένα υβρίδιο με τα ωφέλει  και των διό, με άμεση, εύκολη πρόσβαση και στα δύο. Αυτή τη σχετική λέξη «εύκολη», δεν την αφήνουν αόριστη. Το ενεργοβόρο  και ρυπαίνον ιδιωτικό αυτοκίνητο, να περιοριστεί, και οι πέντε κύριες πόλεις της χώρας να συνδεθούν με τραίνο υψηλής ταχύτητας. Οι πόλεις αυτές να αναπτυχτούν σε πλήρη, πυκνά, πολυεπίπεδα αστικά κέντρα με συγκεντρωμένες υποδομές, δίκτυα, υπηρεσίες και συναλλαγές  παγκοσμίου εμβέλειας. Έτσι, τα περίχωρα  των πόλεων θα μείνουν ελεύθερες φυσικές εκτάσεις με ποικίλες χρήσεις: Θα περιλαμβάνουν, την άγρια, ακαλλιέργητη φύση, τα βοσκοτόπια, τις όποιες καλλιέργειες, τα δημιουργημένα δασώδη πάρκα, τα καλλωπιστικά πάρκα, πάρκα άθλησης και αναψυχής, και όλα αυτά, σε κοντινή, άμεση   πρόσβαση από τον καθένα. Ο καλοδεχούμενος τουρίστας θα μπορεί έτσι να κάνει το φυσιολατρικό-πολιτιστικό του γύρω, να μπει στις πόλεις και να βγει από αυτές συνεχίζοντας για την επόμενη, τόσο εύκολα, όσο και ένας ντόπιος.  Πόλεις τεχνολογικά προηγμένες, λοιπόν, μέσα σε μητροπολιτικά πάρκα και ταχεία μεταξύ τους σιδηροδρομική σύνδεση.

Όσο για τις  μικρότερες, επαρχιακές πόλεις, αυτές έχουν κάθε δυνατότητα πλήρους ενεργειακής  αλλά και τροφικής αυτάρκειας, -ναι, θα πεινάσουμε αν δε βάλουμε μυαλό, προειδοποιούν, η έλλειψη τροφής μπαίνει στο προσκήνιο για το 2030, από αυτούς τους αισιόδοξους και καθόλου κινδυνολόγους ανθρώπους. Οι κάτοικοι των επαρχιώτικων πόλεων μπορούν να ζήσουν στο ίδιο μέρος, συνδυάζοντας σπίτι, εργασία, οικογένεια, κοινωνική ζωή, παγκοσμιοποιημένη δράση (μέσω των ηλεκτρονικών  επικοινωνιών), μαζεμένοι σε πλήρως εξοπλισμένα αστικά διαμερίσματα, με συλλογικά οργανωμένες παροχές, και ταυτόχρονα να βλέπουν τα πρόβατά τους να βόσκουν σχεδόν κάτω απ’ το μπαλκόνι τους, ενώ το ταχύτατο τραίνο να τους μεταφέρει, όπου αλλού θέλουν.

Με παρόμοια φιλοσοφία θέλουν να αναπτύξουν και τις ακτές. Το συγκριτικό τους πλεονέκτημα, λένε, είναι η ομορφιά τους.  Αν τις καταστρέψουμε  γεμίζοντας τες εξοχικά, πώς  θα τις χαίρονται οι επισκέπτες και ο λαός της χώρας μας; Μόνο σε επιλεγμένα μέρη να γίνεται ανοικοδόμηση, με όλες τις απαιτήσεις και διαβαθμίσεις της τουριστικής επιστήμης. Όλος ο υπόλοιπος τόπος, να μείνει, αξιοθέατο και ενεργειακά παραγωγικός!

 Τον τρόπο επέκτασης των πόλεων, αυτόν τον βλέπουν περισσότερο επιμήκη, κατά μήκος αξόνων και όχι με τον παραδοσιακό ακτινωτό  τρόπο γύρω από ένα κέντρο, που άλλοτε ασφυκτιά και άλλοτε ερημώνεται.

Ο άξονες αυτοί είναι αυτονόητα, οι μεγάλες οδικές και σιδηροδρομικές  αρτηρίες, αλλά  και άλλοι που όρισε η Φύση, όπως οι ποτάμιοι, ή και  άλλοι,  που όρισε η ανθρώπινη Ιστορία, όπως τα όρια των παλαιών  αγροτικών ιδιοκτησιών.
Ας δούμε λίγο από πιο κοντά αυτούς τους άξονες:

Η γραμμική επέκταση για το Δουβλίνο, θεωρείται ως η μόνη δυνατή.  Αν η πόλις επεκταθεί κατά μήκος της θαλάσσιας ακτογραμμής, όλοι θα έχουν εύκολη πρόσβαση από τη μια μεριά στις εξοχές της ενδοχώρας, χωρίς να πρέπει να διασχίσουν  όλη την πόλη για να φτάσουν σ’ αυτές και από την άλλη, όλοι  θα βλέπουν και θα χαίρονται τη θάλασσα.
Η πόλις φυσικά πρέπει και να βρίσκεται σε στενή επαφή και με τα άλλα κοντινά της  διεθνή  επιχειρηματικά κέντρα, όπως του Λονδίνου και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η δεύτερη πιο πυκνή αεροπορική συγκοινωνία στον κόσμο, λένε, ότι είναι αυτή του Δουβλίνου-Λονδίνου, 80 πτήσεις καθημερινά. Και όπως όλες  οι αεροπορικές συνδέσεις, είναι ενεργοβόρα, ρυπογόνος και χρονοβόρα,  από τις διαδικασίες στην είσοδο και έξοδο. Γι’ αυτό, ένα τραίνο μεγάλης ταχύτητας (250 χλμ/ώρα), θα διατρέχει την πόλη από τη μια  άκρη ως την άλλη, και στο σημείο που η ακτή της Ιρλανδίας πλησιάζει περισσότερο την ακτή της Αγγλίας, το ίδιο τραίνο θα συνεχίζει  ακάθεκτο, πάνω σε μια γέφυρα πολύ ειδικών προδιαγραφών, (περιγράφουν τις δυσκολίες, τις απαιτήσεις, τον τρόπο κατασκευής και την οικονομική απόδοση του έργου) για Λονδίνο, και από εκεί, θα φτάσει oρμητικά  στο Παρίσι!  Έτσι, η μικρή αυτή χώρα, με τις ακόμα μικρότερες πόλεις, μπαίνει δυναμικά, στο Ευρωπαϊκό έδαφος.

 

Η ημιαστική κατάσταση παύει να υπάρχει, τα αστικά χαρακτηριστικά (υποδομές), ενωμένα με τα ημιαστικά χαρακτηριστικά (εγγύτητα στην ύπαιθρο χώρα), δίνουν μια υπέρ- αγροτική, (εξοχική) κατάσταση, που περιέχει και τα δύο! Στην πόλη που, ακόμη και τώρα, μεγαλώνει ακτινωτά, όπως παλιά, γύρω από ένα κέντρο, αναπτύσσουν τώρα  μια  πόλη που ελαστικά επιμηκύνεται ανάμεσα στην ύπαιθρο και την ακτή, και με περισσότερα του ενός κέντρα αναφοράς.

Οι ποταμίσιοι άξονες, είναι νομίζω οι πιο ρομαντικοί που προτείνουν.  Με τους πολλούς μικρούς παραπόταμους και λίμνες που σχηματίζονται, το τοπίο γίνεται εκτός από πανέμορφο, οικονομικά δυναμικό και παραγωγικό, ενώ οι κυρίως ποταμοί, που είναι και πλωτοί,  προσφέρουν μια  ποταμίσια ακτογραμμή  πολλών χιλιομέτρων  με πλεούμενες όλες τις εξυπηρετήσεις που μπορεί να προσφέρει μια μεγαλύτερη πόλη.

Υπάρχουν και οι άξονες χαμηλών ταχυτήτων, οι «αργοί» άξονες. Τι είναι αυτοί; Είναι  τα παλιά όρια των αγροτικών ιδιοκτησιών που τώρα , με τα νέα σχέδια  καταργούνται. Αυτά τα όρια , που αποτελούνται από φράχτες, δενδροστοιχίες, θάμνους εν σειρά,  θέλουν να τα διατηρήσουν, να τα διαπλατύνουν και διαμορφώσουν σε δρόμους περιπάτου και χαμηλών ταχυτήτων κυκλοφορίας. Πώς να τα εξαφανίσουν, σαν να μην έχουν υπάρξει ποτέ, παρ’ όλο που καθόριζαν το τοπίο για εκατοντάδες χρόνια; Πεζοί, ποδηλάτες , πατίνια και μηχανοκίνητα δίκυκλα, δίνουν ένα θαυμάσιο δίκτυο για μετακινήσεις ανάμεσα στους  αγρούς, και πρόσβαση σε τοποθεσίες ιδιαίτερου  αρχαιολογικού και φυσικού ενδιαφέροντος.  Ταυτόχρονα, εκεί ανάμεσα στους θάμνους και στους φράχτες, αναπτύσσεται μεγάλη βιοποικιλότητα, που αλλιώς θα εξαφανίζονταν στο νέο περιβάλλον. Και έτσι, ισχυρίζονται, γίνεται η ύπαιθρος ένα ανοιχτό σχολείο μάθησης!

«Τοπίο μάθησης» το ονομάζουν, και κανείς μαθαίνει  με φυσικό τρόπο, καθώς το περπατάει  για τις καθημερινές του ασχολίες. Αυτό το  τοπίο όμως,  το επίπεδο, το αγροτικό, έχει στην Ιρλανδία και μια άλλη ιδιαιτερότητα, που δε θέλουν να εξαφανιστεί στην κοινωνία του μέλλοντος. Είναι το δίκτυο των αγροτικών σχολίων που κατασκευάστηκαν τον προπερασμένο αιώνα, διάσπαρτα σε όλη την ενδοχώρα, για τον αγροτικό πληθυσμό, με αφορμή την τότε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Αυτά αποτελούν  και σήμερα κοινοτική, δημόσια περιουσία και θέλουν να τα μετατρέψουν σε πυρήνες κοινωνικής επαφής, συνοχής, μνήμης και συλλογικών δραστηριοτήτων. Αρχικά, δημιουργήθηκαν ως απάντηση των Αρχών, σ ένα ιδιότυπο και πολύ αγαπημένο τους, εκτός νόμου, κρυφού σχολιού, που λειτουργούσε τότε, για τη διαφύλαξη της αρχαίας Ιστορίας τους και παραδόσεών τους, τους αρχαίους και λατίνους κλασικούς και την από τότε ανελέητη θρησκευτική διαμάχη.(4),(7)

         Στριμωγμένοι στο κρυσφύγετο / ή πέρα στου βουνού την άπλα /
         Δάσκαλος ανταμώνει με παιδιά / να μαθαίνουν, συνωμοτικά…,

αναπολεί και γράφει ο σημερινός αρχιτέκτων τον παλιό ιρλανδέζικο στοίχο του 18ου αιώνα.
 
Τα στατιστικά διαγράμματα, οι προτάσεις, τα συγκριτικά κοστολόγια, έχουν τον πρώτο λόγο, όπως επίσης και οι ενδόμυχες επιθυμίες της ιρλανδέζικης ψυχής. Οι προτάσεις ακολουθούν σαν τη λογική κατάληξη της διερεύνησης. Είναι μακρόπνοες, εντελώς ανατρεπτικές της μέχρι τώρα συνηθισμένης πρακτικής. Στοχεύουν στην μεγαλύτερη δυνατή αυτοδυναμία της χώρας τους σε όλα, αυτοί οι πρωταθλητές της παγκοσμιοποίησης, στην μεγαλύτερη δυνατή ενότητα, αντί στον κατακερματισμό της ζωής τους σε δουλειά, οικογένεια, κοινωνική ζωή. Μισούν τις διακηρύξεις, που προσφέρουν εύκολα λόγια. Ο ρεαλισμός, τους επιτρέπει να οραματίζονται το μέλλον, στην ευθεία του οποίου ήδη  κινούνται.

Ας σταματήσω εδώ την περιγραφή μου, μια και σκοπός της περιληπτικής αυτής αναφοράς δεν είναι η πλήρης ανάλυση της Ιρλανδικής πρότασης, που περιέχει και πολλές άλλες καινοτόμες προτάσεις, αλλά η σκιαγράφηση της συλλογιστικής τους απέναντι σε πρωτοφανείς γι’ αυτούς περιστάσεις, οικείες κατά κάποιο τρόπο και σε μας, για διδαχή και σύγκριση.
 
Ποιο θα είναι λοιπόν το μέλλον της χώρας, το 2030, αναρωτιέται ο εισηγητής της έκθεσης. 

Υπέρ-αγροτικό 2030: Ένα δίκτυο νέων πόλεων πάνω στους υπάρχοντες άξονες υποδομών, συνδεδεμένες με σιδηροδρομικό δίκτυο μεγάλων ταχυτήτων.

«Οι αρχιτέκτονες δεν είναι μάντεις, λέει, αλλά κάποιος πρέπει να απεικονίσει τα χαρακτηριστικά της επιτυχίας στην κοινωνία μας, στις επερχόμενες γενιές. Οι προτάσεις τους είναι πολύτιμες για τη συζήτηση που προκαλούν και τις αποφάσεις που διευκολύνουν με τα στοιχεία τους». Ο εξαίρετος αυτός επιβλέπων, πήρε σαν οδηγό τα λόγια  ενός παλαιότερου πρωτοπόρου ρεαλιστή πολεοδόμου, που, σαν απόσταγμα της πείρας του, μας προτρέπει..

          
               Μην κάνεις μικρά σχέδια
               Αυτά δεν έχουν μαγεία, να ταράξει
               Το αίμα των ανθρώπων, και μάλλον,
               Δε θα πραγματωθούν ποτέ.
               Κάνε μεγάλα σχέδια
               Στόχευε ψηλά, με ελπίδα και δουλειά
               Έχοντας πάντα κατά νου, ότι
               Ένα σχέδιο, ευγενές, συνετό
               Μίας και καταγραφεί, δε θα πεθάνει ποτέ
               Αλλά θα συνεχίσει να υπάρχει, σαν κάτι το ζωντανό
               Ακόμα και πολύ μετά από μας
               Διεκδικώντας την ύπαρξή του
               Με όλο και μεγαλύτερη σφοδρότητα.
               Να θυμάσαι ότι τα παιδιά και τα εγγόνια μας
               Θα κάνουν έργα που θα μας καταπλήξουν.
               Βάλε στη φροντίδα σου την Τάξη
               Έχε για οδηγήτρα σου την Ομορφιά
               Σκέψου με εύρος. (3),(7),(8)

Οι Ιρλανδοί αρχιτέκτονες ανταποκρίθηκαν επάξια στη φιλόδοξη αυτή οδηγία.

Είχαμε και έχουμε κι εμείς εδώ στην Ελλάδα, πρωτοπόρους ρεαλιστές και συχνά έχουν ακουστεί εφαρμόσιμες προτάσεις , που όμως πετάχτηκαν και πετάγονται  στα σκουπίδια, βαλτώνουν στις διαδικασίες, ξεχνιούνται, ή νομοθετούνται και μετά αγνοούνται.. Για τόσο μεγάλης εμβέλειας έργα, ας ξαναθυμηθούμε για παράδειγμα τον σε όλους γνωστό αλλά…ξεχασμένο Κ. Δοξιάδη, μιας και πρόσφατα έγινε ένα επιστημονικό συμπόσιο στη μνήμη του, και μας θύμισε όλα όσα δεν έπρεπε να είχαμε ξεχάσει  από το ’60 και μετά, τότε που και διεθνώς ακούγονταν οι καλλίτερες προτάσεις, ο τόπος ήταν σχεδόν άκτιστος  και  υπήρχαν όλες οι πιθανότητες για τα ωραιότερα να έχουν γίνει πραγματικά. Έγραφε για παράδειγμα αυτός ο άνθρωπος τότε, (διαβάζω στην ιστοσελίδα του και αποδίδω ελεύθερα και αποσπασματικά),  ότι…. «μια πραγματική πόλη…είναι ικανοποιητική στον ονειροπόλο….αποδεκτή από τον επιστήμονα…σ’ αυτήν συνενώνονται… καλλιτέχνης και χτίστης….»!(5)

Μήπως λοιπόν μπορούμε να εξελιχθούμε, και εμείς εδώ, σε αυτό το άλλοτε ωραίο και ιστορικό μέρος, από μια ημι-αστική Κηφισιά σε μια υπέρ-εξοχική, αρχαιότατη, σύγχρονη, υπέρ-σύγχρονη;  Με τη Φύση γύρω μας άθικτη και την Πόλη οργανωμένη για εξελίξεις;   Με τι στοιχεία θα μπορούσε άραγε , μια τέτοια συζήτηση να αρχίσει;

Κοιτώ άλλη μια  φορά το χάρτη της Ευρώπης . Στη Νότια –Ανατολική του άκρη, στην άκρη της Μεσογείου, κάπου στο σημαδάκι της Αθήνας, κάποιος άνθρωπος, πήρε έμπνευση κι ελπίδα από το άλλο άκρο, το Βόρειο- Δυτικό, στην άκρη του Ατλαντικού.  Μοιάζει ανέκδοτο, αλλά η γραμμή  Αθήνα – Δουβλίνο, περνάει ξυστά  έξω απ’ τη Βενετία και μέσω Λονδίνου, φτάνει στο άλλο άκρο της! Όλες οι αναζητήσεις ευθυγραμμισμένες απ’ τη μια άκρη της Ευρώπης ως την άλλη! Έτσι, για να χαμογελάσουμε και λίγο...

Δέσποινα Μπαχατουρίδου-Αρχιτέκτων
despibach@hotmail.com

Σημειώσεις

(1) Το άρθρο αυτό, ελαφρώς εμπλουτισμένο και επεξεργασμένο για το greekarchitects forum, είναι μέρος μιας σειράς άρθρων σε εξέλιξη από την άνοιξη του 2004 κάτω από το γενικό τίτλο «Σελίδες Αστικής Πεζοπορίας». Γράφτηκε με την αφορμή και την υποστήριξη του Συλλόγου για τα δικαιώματα των Πεζών Κηφισιάς και της εφημερίδας <Κηφισιά> αντίστοιχα, στην οποία και πρωτοδημοσιεύθηκε σε δύο συνέχειες, Δεκ.2006,Ιαν.2007

(2) www.labiennale.org

(3) www.architecturefoundation.ie

(4) www.irish-society.org/Hedgemaster%20Archives/hedge_schoo

(5) www.doxiadis.org

(6) www.cia.gov/cia/publications/factbook/reference_maps/europ...

(7) Μια προσπάθεια ελεύθερης απόδοσης, πρώτης από όσο γνωρίζω στην Ελληνική
     Γλώσσα, από την γράφουσα.

(8) Daniel Burnham, arch.1864-1912