Ο πυρετός του γυμνού αυτοκράτορα

Ένα βασικό γνώρισμα της δημιουργικότητας είναι η ικανότητα να ξεπερνάς τα στερεότυπα. Άραγε υπάρχουν όρια σε αυτό; Το ερώτημα ξαναήλθε στο μυαλό μου βλέποντας το νέο έργο του Frank Gehry στο Λας Βέγκας, τη Κλινική Κλίβελαντ του Κέντρου Εγκεφαλικής Υγείας Lou Ruvo. Εδώ, έχω την εντύπωση ότι η γνώριμη εκκεντρικότητα προχώρησε πολύ μακριά.

Ποτέ δεν ήμουν θαυμαστής της αρχιτεκτονικής του διάσημου Καναδού αρχιτέκτονα, ο οποίος στα 50 του πυροδότησε την αποδομητική μόδα με έναυσμα το σπίτι του, κατά σύμπτωση την ίδια εποχή με τη διάδοση του Punk. Τολμώ να πω ότι την βρίσκω κραυγαλέα πομπώδη, εξωφρενικά σπάταλη, και αδικαιολόγητα πολύπλοκη -στους αντίποδες των δικών μου αξιών. Οι ισχυρές γλυπτικές ποιότητές της δεν αναιρούν το γεγονός ότι πρόκειται για λειτουργικές και όχι μνημειακές κατασκευές, οι οποίες -όπως όλα τα κτίρια- γίνονται μάλλον για να εξυπηρετούν ανθρώπινα όντα παρά κάποια 'εγώ'. Αναντίρρητα είναι άξιο θαυμασμού το αρχιτεκτονικό και κατασκευαστικό επιτελείο που μεταφράζει τις αχαλίνωτες ιδέες του maitre σε κατασκευάσιμη πραγματικότητα. Αλλά προσωπικά απορώ πώς αυτή η δαπανηρή αρχιτεκτονική σάτιρα έχει γίνει ανάρπαστη, καθώς και πρότυπο που επιδιώκουν να μιμηθούν πολλοί.

 
(Αρ. εικόνα) Κλινική Κλίβελαντ στο Λας Βέγκας, 2010 (αρχιτέκτων Frank Gerry). Κόστος ~12,000€/m2.
(Δεξ. εικόνα) Κέντρο Εικαστικών Τεχνών του Edmonton στην Alberta του Καναδά, 2010 (αρχιτέκτων Randall Stout,
πρώην συνεργάτης της Gehry Partners LLP).Κόστος ~11,000€/m².
 

Σίγουρα κάθε αρχιτεκτονικό έργο εκφράζει τους χρηματοδότες της υλοποίησής του, ενσαρκώνοντας ταυτόχρονα κοινωνικές αξίες, φιλοσοφικές ιδέες, και τεχνικές δυνατότητες της εποχής του. Ο ιδιότροπος σχεδιασμός των αποδομημένων κτιρίων αδιαφορεί για κατασκευαστικές, οικονομικές, ή περιβαλλοντικές αναγκαιότητες, και αυτό τα κάνει σίγουρα να μην περνούν απαρατήρητα. Έτσι εξυπηρετούν ένα πανάρχαιο αρχιτεκτονικό ζητούμενο, την προβολή ατόμων ή ομάδων μέσω του αρχιτεκτονικού image. Φυσικά αυτό έχει κάποιο κόστος : για παράδειγμα, η κατασκευή του κτιρίου στο Λας Βέγκας στοίχισε σχεδόν 12,000€/m².

Η απελευθέρωση από στερεότυπα είναι σημαντική κατάκτηση. Αλλά όταν η απελευθέρωση γίνεται η ίδια επαναλαμβανόμενο στερεότυπο, τότε κάτι δεν πάει καλά. Αναρωτιέμαι αν η πρωτοτυπία και η φωτογένεια ως αυτοσκοποί, η συνθετική λογική παράγκας, η ανυπαρξία κοινωνικού περιεχομένου, και η περιφρόνηση της υλικής πραγματικότητας, μπορούν να θεμελιώσουν μια αποδεκτή αρχιτεκτονική αντίληψη, με μονότονο άλλοθι την έκφραση φιλοσοφικών θεωριών τύπου Derrida.

Τις λεπτομέρειες του από πού πηγάζει και τι εκφράζει ο αστερισμός της αποδόμησης ας τις αναλύσουν πιο αρμόδιοι από εμένα. Πάντως η εικόνα αποσύνθεσης και μαζί παρακμιακής χλιδής που αποπνέουν οι μορφές και τα υλικά τέτοιων κατασκευών, πιθανότατα σηματοδοτεί την εποχή μας πιο εύστοχα από κάθε άλλη αρχιτεκτονική έκφραση σήμερα. Εδώ είναι αξιοσημείωτη η οπτική ομοιότητα έργων του Gehry με τα ερείπια των Δίδυμων Πύργων ή της βομβαρδισμένης Βαγδάτης.

 
Η Κλινική Κλίβελαντ στο Λας Βέγκας κατά τη κατασκευή της, 2010 (αρχιτέκτων Frank Gerry)

  
(Αρ. εικόνα) Το Κτίριο 7 στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου της Νέας Υόρκης μετά την βίαιη αποδόμησή του, 2001 
(αρχιτέκτων Osama Bin Laden). (Δεξ. εικόνα) Αποδομημένο κτίριο στην Βαγδάτη, 2003 (αρχιτέκτων άγνωστος)
 
 

Η εποχή μας έχει βέβαια και άλλες πτυχές, οι οποίες κάνουν εφικτή την πραγματοποίηση τέτοιων έργων: είναι η πληροφορική και οι δυνατότητες που δίνουν τα προγράμματα CAD/CAM/CAE, καθώς και τα σύγχρονα κατασκευαστικά εργαλεία και υλικά. Χωρίς αυτά θα ήταν πολύ δύσκολο να μετατραπεί η αποδομημένη έμπνευση σε πραγματικά κτίρια χαοτικής γεωμετρίας.

Φτάνουν όμως οι παραμορφωμένες επιφάνειες για να δημιουργήσουν κτιριακούς χώρους; Φαίνεται πως όχι, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι συχνά συμπληρώνονται από πιο συμβατικές κατασκευές που επιστρατεύονται για να καλύψουν τις λειτουργικές ανάγκες. Στο νέο έργο του Gehry για παράδειγμα συνδυάζονται δύο εντελώς διαφορετικές γεωμετρικές δομές, το αποδομημένο νότιο τμήμα και το κυβιστικό βόρειο. Δεν είναι η πρώτη φορά: ένα άλλο τέτοιο παράδειγμα είναι το ξενοδοχείο Marqués de Riscal στο Elciego της Βασκίας (κτισμένο το 2006), όπου μεταλλικές κορδέλες καλύπτουν συνηθισμένα παραλληλεπίπεδα.

Κλινική Κλίβελαντ στο Λας Βέγκας (νότια & βόρεια όψη)



Ξενοδοχείο Marqués de Riscal στο Elciego της Βασκίας, 2006 (αρχιτέκτων Frank Gerry)

Η ριζική διαφορά των δύο πλευρών του Lou Ruvo Center for Brain Health παραπέμπει σε δύο διχασμένα ημισφαίρια του εγκεφάλου. Αυτό ανακλά ίσως τη σχιζοφρένεια της εποχής μας, όπου μεταξύ άλλων η αντίφαση και ο παραλογισμός προάγεται σε υγιή αντίληψη -για παράδειγμα η άποψη ότι η δυσμορφία είναι όμορφη, ότι ο καταναλωτισμός μπορεί να είναι πράσινος, ότι το παγκόσμιο πρόβλημα της φτώχειας και της πείνας θα λυθεί με πολυδιαφημισμένα συμπόσια του jet-set, ή το οξύμωρο που ακούμε όλο και πιο έντονα ότι θα είναι επωφελές για τους πολλούς το να παραχωρήσουν τη κοινή περιουσία τους στα χέρια ολίγων.

O tempora, o mores...




Θάνοs Ν. Στασινόπουλοs
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικόs ΕΜΠ, AAGradDipl.

9.11.2010