We are animals

Τις προάλλες είχα μια έκπληξη στο μετρό: βρέθηκα σε ένα βαγόνι πλημμυρισμένο με ποίηση! Αντί για τις συνηθισμένες διαφημίσεις του τύπου «αγόρασε αυτό», «απόλαυσε εκείνο», και «απόκτησε το άλλο», οι επιφάνειες διαφημιστικής προβολής είχαν στίχους του αγαπημένου μου Ελύτη! Η ματιά μου έτρεχε από τη μια αφίσα στην άλλη: «Θε μου τι μπλε ξοδεύεις για να μη σε βλέπουμε», «Αν δεν στηρίξεις το ένα σου πόδι έξω απ' τη Γη ποτέ σου δεν θα μπορέσεις να σταθείς επάνω της», «Κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά». Για μια στιγμή αναρωτήθηκα αν βλέπω όνειρο.

Ξεπέρασα το ενδεχόμενο του ονείρου, και σκέφτηκα ότι ήταν μάλλον μια περίεργη φάρσα ή ένα σκηνικό ταινίας. Ώσπου σε μια γωνιά διάβασα το μυστικό: αφορμή αυτής της θεσπέσιας χειρονομίας ήταν η Ημέρα Ποίησης, μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Αργότερα έμαθα ότι ήταν «μια πρωτοβουλία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ελύτη, ώστε η ποίηση να μπει στην καθημερινότητα όλων». Χάρη στην καμπάνια οι στίχοι του ηλιόλουστου ποιητή στόλισαν για ένα μήνα τα ΜΜΜ σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Μυτιλήνη, Ρόδο, και Ζάκυνθο.

Η διαδρομή εκείνη ήταν πολύ ξεχωριστή, όχι μόνο για το ότι η ποίηση αντικατέστησε τα συνήθη κηρύγματα κατανάλωσης, αλλά και για κάτι άλλο, επίσης ασυνήθιστο: ότι οι στίχοι ολόγυρα προκάλεσαν κουβέντα μεταξύ 2-3 επιβατών. Δεν ήταν κάτι εμπνευσμένο, αλλά έσπασε τη συνήθη απομόνωση των επιβατών ανάμεσα σε αγνώστους. Ήταν άλλη μια ένδειξη ότι η τέχνη μπορεί να ξυπνήσει στον καθένα και στο σύνολο κάτι διαφορετικό απ' ότι π.χ. η κατανάλωση.

Αφήνοντας πίσω μου το 'ποιητικό' βαγόνι, στο μυαλό μου στριφογύριζαν διάφορες σκέψεις. Για το πόσο λίγοι διαβάζουν βιβλίο στο μετρό. Για το ότι η καταναλωτική κατήχηση έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος του καθημερινού μας περιβάλλοντος. Για το πόσο καλά θα ήταν αν υπήρχε υποχρεωτική προσθήκη στίχων σε κάθε διαφήμιση, όπως π.χ. οι υποχρεωτικές απειλές και κατάρες στις διαφημίσεις τσιγάρων. Πάνω απ' όλα, αναρωτιόμουν τούτο: υπάρχει άραγε 'ποίηση' στους δημόσιους χώρους της σημερινής Αθήνας; Με άλλα λόγια, υπάρχουν εκούσια ερεθίσματα που να ξυπνούν το λυρικό θυμικό το διαβάτη όπως κάνει ο έντεχνος λόγος στον αναγνώστη; Άρχισα να αναμετρώ σημεία της πόλης με εκείνη την ιδιαίτερη έξαρση που προκαλεί ο 'έντεχνος χώρος'. Σημεία όπου οι λέξεις 'χώρος' και 'τέχνη' συνδυάζονται για να σημάνουν κάτι άλλο από μια γκαλερί.

Πρώτα-πρώτα σκέφτηκα εκείνους τους σταθμούς του μετρό όπου όχι μόνο η αφισοκόλληση είναι υπό έλεγχο, αλλά και διακοσμούνται από έργα τέχνης, μαζί με τη συνήθως ποιοτική μουσική. Δεν πρόκειται βέβαια για χώρους διαμορφωμένους ως καλλιτεχνικά σύνολα όπως πολλοί σταθμοί της Στοκχόλμης αλλά για τοπικές ενθέσεις έργων. Ωστόσο το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό σε σχέση με άλλους αντίστοιχους χώρους όπως ο σταθμός των ΚΤΕΛ στον Κηφισό ή το Ελευθέριος Βενιζέλος.

 
Σταθμός T-Centralen, Στοκχόλμη - Σταθμός Λαρίσης, Αθήνα.

 
Σταθμός ΚΤΕΛ Κηφισού, Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος

Μια και ερχόμουν από το Σύνταγμα, αναλογίστηκα πόσο άχαρη είναι η πιο κεντρική πλατεία της χώρας, για την 'ανάπλαση' της οποίας έχουν δαπανηθεί κατά καιρούς μεγάλα ποσά. Το θλιβερό σιντριβάνι στο κέντρο της μοιάζει να συμβολίζει το αισθητικό περιβάλλον των περισσοτέρων Αθηναίων. Το συμβατικό πράσινο που υπάρχει τριγύρω του δεν αρκεί για να δώσει κάτι παραπάνω από δροσιά και να αναπληρώσει την απουσία δημιουργικής φαντασίας στην όλη διαμόρφωση.

Ένα χιλιόμετρο παρακάτω είναι ένα μέρος που με έλκει πολύ, το Μοναστηράκι με την ανακαινισμένη πλατεία του. Εκεί η πόλη έχει άλλη κλίμακα, άλλη ατμόσφαιρα. Δεν έχει καθόλου πράσινο, αλλά έχει ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικές επιλογές. Οι καμπύλες του πολύχρωμου διάστικτου δαπέδου, οι περίτεχνες μηχανολογικές απολήξεις, το υπόγειο νερό του Ηριδανού, δίνουν ερεθίσματα ελκυστικά, αποπνέοντας κάτι πιο ενδιαφέρον από την ουδέτερη πλατεία Συντάγματος. Δύο κοντινά αλλά διαφορετικά παραδείγματα αντιμετώπισης του δημόσιου χώρου, με διαφορετικά αποτελέσματα.

 
Πλατεία Συντάγματος, Μοναστηράκι

Αν παραλληλίσουμε την αρχιτεκτονική με τη λογοτεχνία, τότε η Αθήνα έχει πλήθος από ανούσια παραμύθια, πλαδαρά χρονογραφήματα, κακογραμμένα ρομάντζα, αδέξιες μεταφράσεις. Τα συναρπαστικά μυθιστορήματα και τα έξυπνα διηγήματα είναι λιγοστά, η δε ποίηση είναι θησαυρός δυσεύρετος. Στο αστικό τοπίο όμως δεν είναι μόνο τα κτίρια και οι ανοιχτοί χώροι που εκπέμπουν τις επιρροές τους. Πάνω σε αυτά προστίθεται η ανθρώπινη επικοινωνία. Στην εικονογράφηση της σημερινής πόλης δεσπόζουν διαφημίσεις κάθε είδους και μεγέθους που υπενθυμίζουν διαρκώς το πρωταρχικό καθήκον του καλού καταναλωτή. Συχνά συμπληρώνεται από πολιτικές κουρελαρίες που ανεμίζουν ξεχασμένες σαν τα κουφάρια των συντρόφων του Σπάρτακου στην Αππία Οδό. Οι ανεξέλεγκτες επεμβάσεις graffiti σπάνια προσφέρουν στην πόλη κάτι παραπάνω από τις κουτσουλιές των περιστεριών. Η πόλη θυμίζει ένα τσαλακωμένο περιοδικό ποικίλης ύλης γεμάτο ολοσέλιδες διαφημίσεις.

Κάτι τέτοια λοιπόν σκεφτόμουνα μέσα στο ποιητικό βαγόνι. Βγαίνοντας από το μετρό με τη μέθεξη των στίχων του Ελύτη, μια αφίσα στη στάση του λεωφορείου για το σπίτι μου έδειξε την πραγματικότητα που ζούμε. Ήταν μια διαφήμιση για ρούχα που εξέπεμπε το μήνυμά της με μια δυναμική φωτογραφία καταστροφής με ένα σλόγκαν: "WE ARE ANIMALS".

Θάνος Ν. Στασινόπουλοs
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, AAGradDipl.

10.5.2011