Υποθαλάσσια Εγκατάσταση Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών

Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αιτία να τοποθετηθεί η εγκατάσταση στην περιοχή αυτή ανάμεσα στη Στενή Αγκάλη και τον κολπίσκο Τηλέγραφο. Η τοπογραφία της περιοχής βοήθησε στο να τοποθετηθεί η εγκατάσταση στη θάλασσα και να επικοινωνεί άμεσα με τη στεριά μέσω μιας σταθερής μεταλλικής προβλήτας.

Η θέση της εγκατάστασης παρέχει αμεσότητα στις εργασίες τόσο των αρχαιολόγων, όσο και του συνεργείου που κάνει καταδύσεις και ανασύρει τα αρχαία ευρήματα. Σε πραγματικό χρόνο είναι δυνατή η παρακολούθηση των υποθαλάσσιων εργασιών των δυτών και η κατεύθυνσή τους με τον καλύτερο τρόπο. Ορισμένα από τα ευρήματα  δέχονται ιδιαίτερης φροντίδας από τους αρχαιολόγους και έτσι είναι επιβεβλημένο να μην απομακρύνονται από το θαλάσσιο περιβάλλον, στο οποίο βρίσκονται για αιώνες, σε ξηρό καθώς θα καταστραφούν. Τα ευρήματα, λοιπόν, μεταφέρονται στα εργαστήρια της εγκατάστασης, όπου και πραγματοποιούνται οι εργασίες συντήρησης άμεσα και έπειτα τοποθετούνται στο υποθαλάσσιο μουσείο.

Όπως προαναφέρθηκε το Ι.ΕΝ.Α.Ε. έχει εκπαιδεύσει στα χρόνια της λειτουργίας του πολλούς αρχαιολόγους για θέματα υποθαλάσσιας αρχαιολογίας. Η εγκατάσταση περιλαμβάνει ειδικό εκπαιδευτικό τμήμα για νέους αρχαιολόγους, φοιτητές αρχαιολογίας και δύτες. Οι φοιτητές του Τμήματος Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας μπορούν να παρακολουθούν σεμινάρια και διαλέξεις στο αμφιθέατρο της εγκατάστασης, καθώς επίσης να συμμετέχουν στις διαδικασίες αποτύπωσης, καταγραφής και συντήρησης των ανασυρόμενων από το βυθό του Παγασητικού ευρημάτων. Επίσης στην εγκατάσταση είναι δυνατή η εκπαίδευση δυτών πάνω σε θέματα υποθαλάσσιας αρχαιολογίας και όσον αφορά τις διαδικασίες που πρέπει να τηρούνται, ώστε να μην καταστρέφονται τα ευρήματα κατά την ανάσυρσή τους από το βυθό.

Η πρόσβαση στην εγκατάσταση γίνεται από τη θάλασσα, αλλά και από την περιοχή των Νηών, οδικώς, μέσω του επαρχιακού οδικού δικτύου. Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι οι απότομες κλίσεις του εδάφους της στεριάς και το μεγάλο βάθος της θάλασσας σε μικρή απόσταση από αυτήν. Είναι εφικτό, επομένως, να κατασκευαστεί το υποθαλάσσιο τμήμα της εγκατάστασης αρκετά κοντά στη στεριά. Η πρόσβαση στην εγκατάσταση γίνεται από οχήματα και από λεωφορεία που θα μεταφέρουν παιδιά και ενήλικες στο υποθαλάσσιο μουσείο.

Το σύνολο της εγκατάστασης περιλαμβάνει:

Στη στεριά

-θέσεις στάθμευσης για Ι.Χ. και λεωφορεία,
-πρόσβαση από τους χώρους στάθμευσης στην προβλήτα.

Στη θάλασσα

-προβλήτα και χώρους χρήσεων όπως κοιτώνες φιλοξενίας,  αίθουσες αποθήκευσης εξοπλισμού, κέντρο εκπαίδευσης νέων αρχαιολόγων και εργαστήριο, τα οποία επιπλέουν στην επιφάνεια της θάλασσας,
-υποθαλάσσιο μουσείο, αμφιθέατρο και ηλεκτρονική βιβλιοθήκη βασισμένη στις υποθαλάσσιες αρχαιολογικές έρευνες και ανασκαφές,
-καθώς επίσης και κλιμακοστάσιο που συνδέει το υπερθαλάσσιο με το υποθαλάσσιο τμήμα της εγκατάστασης.

Η εγκατάσταση γίνεται πλησίον της στεριάς και σε σημείο όπου το βάθος της θάλασσας δεν ξεπερνά τα 25 μέτρα. Είναι άμεσα συνδεμένη με τη στεριά, μπορεί όμως να μεταβάλλει τη μορφή της. Η μεταβλητότητα της εγκατάστασης αφορά τους υπερθαλάσσιους χώρους. Πρώτα ένας από τους χώρους που είναι προσκολλημένος στην προβλήτα έχει τη δυνατότητα να αυτονομηθεί και να μεταφερθεί στην περιοχή ενός ναυαγίου. Εκεί μπορεί να μείνει για μικρό χρονικό διάστημα (όσο διαρκέσουν οι καταδύσεις στο ναυάγιο) και να παρέχει εξοπλισμό και αποθήκη, ώστε να μην είναι αναγκαίο οι αποστολές του Ινστιτούτου να επιστρέφουν για ανεφοδιασμό στην εγκατάσταση. Μετά το πέρας της μικρής περιόδου μελέτης του ναυαγίου το τμήμα αυτό μπορεί να ρυμουλκηθεί και πάλι στην προβλήτα. Μέσω του κινητού αυτού χώρου καθίσταται ασφαλέστερη η μεταφορά των ευρημάτων αφού βρίσκονται σε προστατευμένες συνθήκες.

Τα υπερθαλάσσια τμήματα του εξοπλισμού, των κοιτώνων, του εργαστηρίου και του κέντρου εκπαίδευσης είναι δυνατό να είναι κινητά τμήματα, τα οποία ενδέχεται να μεταφερθούν και να προσκολληθούν σε άλλη προβλήτα, σε έναν επόμενο σταθμό υποθαλάσσιων μελετών του Ι.ΕΝ.Α.Ε.. Στη χώρα μας είναι εκατοντάδες τα αρχαία ναυάγια αλλά και οι ανακαλύψεις αρχαίων λιμανιών και υπολειμμάτων αρχαίων πολιτισμών στο βυθό. Άρα, η δημιουργία κατά τόπους προβλητών και υποθαλάσσιων μουσείων – εγκαταστάσεων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ένα δίκτυο θαλάσσιων εγκαταστάσεων μελέτης και προβολής του αρχαίου πλούτου της χώρας.

Μακροπρόθεσμα η εγκατάσταση αποδομείται και μένει στην περιοχή η προβλήτα με το υποθαλάσσιο μουσείο, την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη και το μικρό αμφιθέατρο, ώστε να λειτουργήσουν σαν κέντρο προβολής και γνώσης μιας πτυχής της αρχαιότητας όπως είναι το θαλάσσιο εμπόριο.
Στην περιοχή βρίσκεται ένα από τα ναυάγια σε πολύ μικρή απόσταση γεγονός που επιτρέπει την σχεδόν άμεση εποπτεία των εργασιών ανασκαφής και ανέγερσης των αρχαιολογικών ευρημάτων. Το ναυάγιο 5 θεωρείται μεγάλης σημαντικότητας και η ανασκαφή του κρίνεται πολύ δύσκολη, λόγω του βάθους των ευρημάτων μέσα στο βυθό, επομένως η θέση της εγκατάστασης δίπλα του συμβάλλει στη διεκπεραίωση των εργασιών.

Αναλυτική τεχνική περιγραφή της εγκατάστασης 

Στην επιφάνεια της θάλασσας, λοιπόν, βρίσκεται η προβλήτα μήκους 145 μ. περίπου και μεταβλητού πλάτους. Η μορφή της είναι σαν ταινία και έχει δημιουργήσει μια αγκαλιά. Αυτή η αγκαλιά φέρει τις χρήσεις της εγκατάστασης εσωτερικά και κυρίως τους κοιτώνες των χρηστών των υπερθαλάσσιων χώρων.

προβλήτα

Η προβλήτα δημιουργείται από μεταλλικά φύλλα λαμαρίνας τα οποία συγκολούνται και κάμπτονται, ώστε να δημιουργήσουν ένα αλλοιωμένο στη διατομή του σωλήνα. Αυτό γίνεται ώστε να κατασκευαστεί ένα επίπεδο πάνω στο οποίο θα περπατούν οι εργαζόμενοι αρχαιολόγοι και οι επισκέπτες του μουσείου. Σε ορισμένα μάλιστα σημεία της προβλήτας, ο μεταλλικός φλοιός της έχει παραμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργούνται ανισοϋψή επίπεδα. Ένα χαμηλότερο επίπεδο από αυτό της προβλήτας βρίσκεται κοντά στη στεριά, ώστε να μπορούν οι επισκέπτες της εγκατάστασης να ψυχαγωγούνται κάνοντας  καταδύσεις. Η δεύτερη και η τρίτη παραμόρφωση βρίσκονται στα πλατώματα της προβλήτας, τα σημεία δηλαδή εκείνα που φαρδαίνει η μεταλλική αυτή «σωλήνα». Στα σημεία αυτά έχουμε άνοδο σε ένα ακόμη επίπεδο, κατά μήκος της πορείας της προβλήτας, κατά 45 εκατοστά. Στο επίπεδο αυτό μπορεί ο περιπατητής να κινηθεί ή να καθίσει και να απολαύσει τη θέα προς τον Παγασητικό κόλπο. Η προβλήτα στο σύνολό της είναι ελαφρά υπερυψωμένη από την επιφάνεια της θάλασσας. Αυτό προτείνεται ώστε να αποφευχθούν οι συνέπειες των κυματισμών του Παγασητικού κόλπου πάνω σε αυτήν, κυρίως τους χειμερινούς μήνες. Στην κατάληξη της προβλήτας βρίσκεται το κλιμακοστάσιο από το οποίο κατευθυνόμαστε στο υποθαλάσσιο τμήμα της εγκατάστασης.

φορείς προβλήτας

Στο υπερθαλάσσιο τμήμα της κατασκευής συναντάμε μία σειρά από μεταλλικούς φορείς κυκλικής διατομής. Οι φορείς αυτοί είναι δευτερεύοντα στοιχεία της κατασκευής και απαιτούνται για τη στήριξη των μεταλλικών φλοιών, τη θεμελίωση της προβλήτας και για την ασφάλεια των επισκεπτών. Δεν έχουν σταθερό σχήμα και η διατομή τους είναι κύκλος διαμέτρου 40 εκατοστών. Είναι όλοι κατακόρυφοι και ο αριθμός του φτάνει τους 30, από τους οποίους οι 6 αφορούν τη θεμελίωση της προβλήτας στο βυθό. Οι 6 αυτοί φορείς δημιουργούν ζεύγη των δύο και περιέχουν επίπεδα δικτυώματα και χιαστί αντιανεμικά. Η ακολουθία τους συνεχίζεται και υποθαλάσσια.

Λάμες και δοκάρια στήριξης φορέων 
  
Εσωτερικά κάθε κατακόρυφου φορέα της προβλήτας υπάρχει συγκολούμενη μια λάμα πλάτους 10 εκατοστών πάνω στην οποία στηρίζονται τα οριζόντια δοκάρια στήριξης των φορέων. Η λάμα αυτή ακολουθεί το σχήμα του φορέα, ενώ τα δοκάρια είναι κυκλικής διατομής διαμέτρου 5 εκατοστών και συγκολούνται πάνω στη λάμα του φορέα και όχι επάνω σε αυτόν.  Τα μικρά αυτά δοκάρια «γεμίζουν» τα κενά της προβλήτας και χρησιμεύουν στην ασφαλή κίνηση των επισκεπτών στην προβλήτα.

υπερθαλάσσιοι χώροι εγκατάστασης

Όπως προαναφέρθηκε η εγκατάσταση περιλαμβάνει τριών μορφών υπερθαλάσσιους χώρους. Αυτοί είναι το εργαστήριο συντήρησης των εναλίων αρχαιολογικών ευρημάτων, ο χώρος αποθήκευσης του εξοπλισμού και οι κοιτώνες.  Υπάρχει ένα εργαστήριο, δύο αποθήκες εξοπλισμού, δύο κοιτώνες και ένας χώρος παρασκευής και κατανάλωσης τροφίμων. Οι κοιτώνες και η εστία έχουν την ίδια μορφή κατασκευής. Όλοι οι χώροι αυτοί είναι κατασκευασμένοι από μεταλλική λαμαρίνα η οποία μορφώνεται ειδικά.
Το εργαστήριο περιλαμβάνει χώρους συντήρησης των ευρημάτων μια μικρή αποθήκη και στο υπόγειό του τις τουαλέτες. Οι αποθήκες εξοπλισμού περιλαμβάνουν ράφια για τις στολές των δυτών, τον εξοπλισμό ανάσυρσης των ευρημάτων, τις σωλήνες, τα μηχανήματα  κ.ά.. Οι κοιτώνες περιλαμβάνουν 6 κρεβάτια, ένα γραφείο, ντουλάπα και τουαλέτα. Η εστία περιλαμβάνει κουζίνα και εστιατόριο.
Οι χώροι των κοιτώνων και της εστίας είναι πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και στηρίζονται πάνω στην προβλήτα. Οι υπόλοιποι χώροι επιπλέουν και απλά συγκρατούνται από τους φορείς της προβλήτας. Όλοι οι υπερθαλάσσιοι χώροι έχουν ανοίγματα για τον αερισμό και το φωτισμό τους.
Περνώντας από το υπερθαλάσσιο τμήμα της εγκατάστασης στο υποθαλάσσιο έχουμε το κλιμακοστάσιο και τον ενιαίο χώρο του μουσείου. Το κλιμακοστάσιο και το μουσείο είναι κλειστοί χώροι με ενιαία επιφάνεια.

κέλυφος υποθαλάσσιου

Το υποθαλάσσιο τμήμα της εγκατάστασης περικλείεται από μεταλλικά φύλλα λαμαρίνας τα οποία μορφώνουν ένα οργανικό αποτέλεσμα. Εξωτερικά της επιφάνειας αυτής υπάρχουν φορείς κυκλικής διατομής διαμέτρου 80 εκατοστών και λάμα πλάτους 20 εκατοστών όμοια με την υπερθαλάσσια κατασκευή.

κλιμακοστάσιο

Το κλιμακοστάσιο περιλαμβάνει δυο ανελκυστήρες ατόμων και μια σκάλα. Οι δυο ανελκυστήρες μπορούν να εξυπηρετήσουν ταυτόχρονα 24 άτομα. Το ύψος το οποίο διανύουν για να φτάσουν στο υποθαλάσσιο τμήμα είναι 19 μέτρα.

μουσείο

Το μουσείο βρίσκεται στο υποθαλάσσιο τμήμα της εγκατάστασης, είναι 591τμ  και περιλαμβάνει την υποδοχή, ηλεκτρονική βιβλιοθήκη ενημέρωσης για την ενάλια αρχαιολογία, τον κύριο χώρο του μουσείου, ένα πατάρι με αμφιθέατρο προβολών σχετικών με το βυθό και υπόγειο όπου βρίσκονται οι τουαλέτες. Το εσωτερικό του υποθαλάσσιου είναι διαμορφωμένο με μια ρευστότητα, η οποία δίνει την αίσθηση ότι οι προθήκες των αρχαίων ευρημάτων, οι τοίχοι της βιβλιοθήκης και ο πάγκος της υποδοχής είναι ένα.
Όταν βγούμε από το κλιμακοστάσιο συναντάμε την υποδοχή, στη συνέχεια την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, τον διάδρομο που μας ανεβάζει στο πατάρι και στο βάθος το χώρο του μουσείου. Ακριβώς πάνω από το χώρο του μουσείου υπάρχει στο πατάρι ένα μικρό αμφιθέατρο, όπου γίνεται ενημέρωση και διαλέξεις σε θέματα ενάλιας αρχαιολογίας σε φοιτητές, μαθητές και κοινό.

Ενεργειακός σχεδιασμός εγκατάστασης

Στην εγκατάσταση εφαρμόζονται μέθοδοι ενεργειακού σχεδιασμού, ώστε το κτίριο να λειτουργεί με μια σχετική αυτονομία όσον αφορά τον ηλεκτρισμό του και να επιτυγχάνει αερισμό στο υποθαλάσσιο τμήμα του. 

αερισμός υποθαλάσσιου μουσείου

Στο κτίριο εγκαθίστανται δύο σωλήνες διαμέτρου 50 εκατοστών ο καθένας μέσω των οποίων θα εισάγουμε φρέσκο αέρα και θα τον κατευθύνουμε στο εσωτερικό του υποθαλάσσιου. Οι αγωγοί αερισμού θα διέλθουν εφαπτόμενοι στο φλοιό του υποθαλάσσιου και σε επαφή με το νερό της θάλασσας.
Το καλοκαίρι η θερμοκρασία της θάλασσας στο σημείο της εγκατάστασης είναι κατά μέσο όρο στους 23 °C, επομένως μόνο από την επαφή του φλοιού με το νερό έχουμε απώλειες θερμότητας και δεν απαιτείται επιπλέον φορτίο δροσισμού.
Το χειμώνα η θερμοκρασία της θάλασσας αγγίζει τους 12 °C, επομένως είναι αναγκαία η χρήση του συστήματος. Όταν η εξωτερική θερμοκρασία αέρα είναι στους 5 °C για παράδειγμα είναι καλύτερο να φέρουμε τον αέρα μέσα από τους αγωγούς, ώστε το σύστημα κλιματισμού του μουσείου να χρειαστεί να θερμάνει το χώρο, με αέρα από τους 12 °C και όχι από τους 5 °C. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται αποδοτικότερη λειτουργία του συστήματος κλιματισμού.

εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στοιχείων

Στον φλοιό της εγκατάστασης που βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας είναι δυνατή η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων, ώστε να εκμεταλλευτούμε την μεγάλη επιφάνεια. Η εγκατάσταση γίνεται σε τρία τμήματα, σε αυτό του κλιμακοστασίου, το τμήμα που «βλέπει» στο βορρά και σε αυτό που «βλέπει» στην ανατολή.

Αναλυτικά τα τετραγωνικά μέτρα με τα κέρδη σε kwh/έτος είναι:
(κλιμακοστάσιο) 120 τμ – 3211 kwh/έτος
(«βορινό» τμήμα) 114 τμ – 4459 kwh/έτος
(«ανατολικό» τμήμα) 81 τμ – 3285 kwh/έτος

Ετήσια λοιπόν έχουμε κέρδη σε φορτίο ηλεκτρισμού: 10955 kwh. Για να λειτουργήσει το σύστημα χρειαζόμαστε ένα χώρο στη στεριά με πίνακα ελέγχου, όπου θα γίνεται με ένα διπλό ρολόι η διαχείριση του φορτίου ηλεκτρισμού. Το ρολόι αυτό θα «λειτουργεί πιο αργά» όταν τα φωτοβολταϊκά αποδίδουν ρεύμα, ενώ τη νύχτα και σε ημέρες με νεφοσκεπή ουρανό η κατανάλωση θα γίνεται εξ’ ολοκλήρου από το δίκτυο της ΔΕΗ.
Υπολογίζεται ότι το φορτίο καλύπτει τις ανάγκες σε ηλεκτροφωτισμό του μουσείου και τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών στη βιβλιοθήκη και στην υποδοχή. Πρόσθετη παροχή ρεύματος από τη στεριά θα πρέπει να υπάρξει για την κάλυψη του ηλεκτρικού φορτίου για τους ανελκυστήρες του κλιμακοστασίου και τον κλιματισμό του υποθαλάσσιου τμήματος της εγκατάστασης.

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ:
ΚΕΦΑΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Π.Θ.
e-mail: kefalosgr@yahoo.com (http://kefalosarch.blogspot.com/)

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ:
Γαβρήλου Έβελυν, Μπουρδάκης Βασίλης, Τσαγκρασούλης Άρης

 Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.