(177) Σωφρονιστική Αρχιτεκτονική

Φοιτητές : Αδαμίδης Πέτρος, Παντελόπουλος Γιώργος
Επιβλέποντες : Γαβρήλου Εβελύν, Λυκουριώτη Ίρις
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία παρουσίασης :  21 Οκτωβρίου 2009

Το Ειδικό Σωφρονιστικό Ίδρυμα Εξαρτημένων Ατόμων (Ε.Σ.Ι.Ε.Α), αποτελεί μια νέα πρόταση θεσμοθέτησης σωφρονιστικών ιδρυμάτων, προσανατολισμένων στην θεραπεία των αιτιών που οδηγούν στο έγκλημα. Σε αντίθεση με το παρελθόν, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, όπως αυτός αποκαλύπτεται στην μορφή και την λειτουργία του κτιρίου, ορίζει το σωφρονιστικό πρόγραμμα. Το κτίριο παύει πλέον να είναι ο χώρος σωφρονισμού και τείνει να αποτελέσει μέρος αυτού, χρησιμοποιούμενο ως εργαλείο στα χέρια των ειδικών.

Το σωφρονιστικό ίδρυμα της πρότασης μας, τοποθετείται σε αγροτεμάχιο εκτάσεως 36000 μ2 περίπου, το οποίο βρίσκεται πάνω στον οδικό άξονα Βόλου - Ανατολικού Πηλίου και απέχει 7 περίπου χιλιόμετρα από την πόλη του Βόλου, και ένα από το χωριό Λεχώνια.

Επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση πόλης ιδρύματος

Το Ε.Σ.Ι.Ε.Α., ανήκει στην κατώτερη βαθμίδα ασφαλείας των σωφρονιστηρίων. Η δυναμικότητα του δε, είναι 120 ατόμων. Στο κτιριακό συγκρότημα στεγάζονται διοικητήριο, νοσοκομείο, καθώς και χώροι διαμονής και ημερήσιας απασχόλησης των εγκλείστων.

Όπως προαναφέρθηκε, βασικό άξονα της πρότασης αποτέλεσε ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης πόλης - φυλακής. Το σωφρονιστικό κέντρο διαθέτει ένα πλήρες νοσοκομειακό τμήμα για την εξυπηρέτηση των αυξημένων υγειονομικών αναγκών των κρατουμένων. Ταυτόχρονα, τμήμα του νοσοκομείου είναι προσβάσιμο στην τοπική κοινωνία. Η κίνηση αυτή μπορεί να αποτελέσει την ευκαιρία και τον συνδετήριο κρίκο της τοπικής κοινωνίας και του σωφρονιστικού ιδρύματος.

Ταυτόχρονα το κέντρο ψυχολογικής υποστήριξης που διαθέτει το ίδρυμα μπορεί να υποστηρίξει συμβουλευτικά, άτομα τα οποία ζητούν βοήθεια για την παύση πιθανών εξαρτήσεων τους.

Τα σκληρά όρια εξαϋλώνονται. Η πόλη αρχίζει να διαχέεται εντός του σωφρονιστικού συγκροτήματος. Η σκληρή μάζα αποκτά ανοίγματα και υποδοχείς, επιτρέποντας τους πολίτες να γίνουν κοινωνοί του κτιριακού συγκροτήματος και κατ' επέκταση του προγράμματος του σωφρονιστηρίου.

Μία ακόμα απαραίτητη συνθήκη για την ομαλή ένταξη του συγκροτήματος στον αστικό ιστό είναι η χρήση οικείων μορφών. Η διαφανής δομή του κτιρίου απογυμνώνει τον μύθο των σκληρών και απόμακρων φυλακών, κάνοντας ταυτόχρονα το σωφρονιστήριο οπτικά προσπελάσιμο στον εξωτερικό παρατηρητή.

Εσωτερικές συνθήκες σύνθεσης

Δεύτερο και κύριο άξονα για τη δημιουργία της πρότασης αποτέλεσε η έμφαση στην ποιότητα των χώρων και η προσπάθεια για μεγιστοποίηση της συμβολής του κτιρίου στο σωφρονισμό των κρατουμένων. Το ειδικό σωφρονιστικό ίδρυμα εξαρτημένων ατόμων (Ε.Σ.Ι.Ε.Α.), ακολουθεί ένα νέο αρχιτεκτονικό σωφρονιστικό σύστημα, υβρίδιο προϋπαρχόντων.

Σκοπός της σύντηξης προγονικών συστημάτων είναι η προσπάθεια ένωσης των πλεονεκτημάτων και απόρριψης των μειονεκτημάτων τους. Το συγκρότημα ακολουθεί τρία προϋπάρχοντα αρχιτεκτονικά σωφρονιστικά συστήματα : Self Enclosed , Comb , High Rise. Τα στοιχεία που αποσπάστηκαν από τα τρία συστήματα χρησιμοποιήθηκαν με σκοπό το διαχωρισμό των φιλοξενουμένων σε τρεις κατηγορίες, οι οποίοι όμως βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση.

Ο διαχωρισμός των ατόμων σε ομάδες, γίνεται με βάση το στάδιο απεξάρτησης στο οποίο βρίσκονται.

Το πρώτο στάδιο αποτελεί την απεξάρτηση από τις εξαρτησιογόνες ουσίες και τις διαδικασίες ένταξης στην κοινότητα του ιδρύματος. Αποτελεί δε χρονικά, το μικρότερο σε διάρκεια. Το δεύτερο είναι το στάδιο σωφρονισμού, όπου ο έγκλειστος εκτίθεται σε νέα ερεθίσματα και έρχεται σε επαφή με νέες δράσεις, σκοπός των οποίων είναι η οριστική παύση των λανθασμένων επιλογών του ατόμου, που τον οδήγησαν στη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Το τρίτο και τελευταίο στάδιο προετοιμάζει τους φιλοξενούμενους για την επανένταξη τους στην κοινωνία.

Ταυτόχρονα μπορεί να φιλοξενήσει τα άτομα που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο του προγράμματος για το διάστημα που αδυνατούν να βρουν στέγη και εργασία που θα καλύπτει τις καθημερινές τους ανάγκες

Ανάγνωση της κτιριακής δομής

Στο εξωτερικό περίβλημα του κτιρίου είναι δυνατόν να αναγνωστούν δύο διαφορετικές αρχιτεκτονικές «γλώσσες». Η ελεύθερη μορφή του κυρίως τμήματος του ιδρύματος, έρχεται σε αντίθεση με την περιβεβλημένη από συμπαγές κέλυφος μορφή του κτιρίου της διοικήσεως. Αυτό αποτελεί μια μνημειακή αντιστροφή της εικόνας των φυλακών του παρελθόντος. Το κτίριο της διοικήσεως είναι πλέον αυτό με τη σκληρή και αδιαπέραστη μορφή και οι χώροι όπου συντελείται το πραγματικό έργο ενός σωφρονιστηρίου αναπτύσσονται ελεύθερα.

Βασιζόμενο σε στοιχεία του αρχιτεκτονικού συστήματος High - Rise, το εσωτερικό του κτιρίου αναπτύσσεται σε τρία κύρια επίπεδα και τρία μεσοπατώματα. Κάθε μία από τις τρεις ομάδες καταλαμβάνει ένα επίπεδο. Ο κρατούμενος μέχρι την ολοκλήρωση του προγράμματος του ιδρύματος καλείται να διατρέξει το κτίριο δεξιόστροφα, κινούμενος από τα ανώτερα επίπεδα στα κατώτερα.

Σημείο εισόδου και εξόδου από το πέταλο το οποίο δημιουργεί το κέντρο, είναι το κτίριο διοικήσεως, που αποτελεί περίσφιξη του συνόλου.

Η σύντηξη των συστημάτων Comb και Self - Enclosed, επιτρέπει την αλληλεπίδραση των διαφορετικών ομάδων που φιλοξενούνται στο ίδρυμα. Στα σημεία τομής των επιπέδων υπάρχει μεταξύ αυτών και των μεσοπατωμάτων οπτική σύνδεση των σταδίων μεταξύ τους.

Ο φιλοξενούμενος λαμβάνει υπενθύμιση του παρελθόντος και προσδοκία του μέλλοντος. Η μετάβαση του εγκλείστου στο επόμενο στάδιο επιτρέπει την πρόσβαση σε νέες πορείες και χώρους. Νέες πορείες είναι δυνατές, που εκφράζονται και από διαφορετικό βαθμό ελευθερίας κίνησης.

Η διαστρωμάτωση αυτή γίνεται ιδιαιτέρως αναγνώσιμη στους χώρους αυλισμού της κάθε ομάδας. Οι νεοεντασσόμενοι στο ίδρυμα προαυλίζονται σε φυτεμένο δώμα όπου βρίσκεται στο επίπεδο διαμονής τους. Οι φιλοξενούμενοι του σταδίου 2 προαυλίζονται στην εσωτερική αυλή, ενώ τα άτομα τα οποία βρίσκονται στο τρίτο στάδιο έχουν στη διάθεση τους τον εξωτερικό αυλόγυρο ο οποίος είναι ανοιχτός στο αστικό περιβάλλον.

Σας παραθέτουμε και το αγγλικό κείμενο , όπως αυτό χρησιμοποιήθηκε ως απόσπασμα του συνολικού κειμένου για  τις ανάγκες του ιστότοπου της σχολή των αρχιτεκτόνων του πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.