Το κράνος του ποδηλάτη

Ποιο είναι το κατ' εξοχήν πρότυπο του "ενεργού" (κι "ενεργοποιημένου") πολίτη; Μια παράξενη προτίμηση προς τη φυσιογνωμία του ποδηλάτη κεντρίζει την περιέργειά μας. Εννοείται η περίπτωση του "ενεργού", του "εν δράσει", ποδηλάτη ο οποίος κυκλοφορεί στον ποδηλατόδρομο (ή σε κάποιον δυνάμει ποδηλατόδρομο) [01]. Ένα ζήτημα που χρειάζεται διερεύνηση είναι το γιατί αυτής της προτίμησης. Εκείνο, όμως, που χτυπάει πρώτο στο μάτι είναι το κράνος του ποδηλάτη.

Είναι μόνο ένα μορφολογικό δάνειο ή κατάλοιπο από 'να άθλημα (την αγωνιστική ποδηλατοδρομία), για καθημερινή χρήση; Ποιο θα 'ταν το κατάλληλο κράνος για έναν κύριο με κοστούμι που πηγαίνει στο γραφείο του; ή για μια κυρία που κάνει την ανέμελη βόλτα της φορώντας ένα μακρύ φόρεμα; -- για να μην αναφέρω τους γυμνούς ποδηλάτες που κάνουν κάθε χρόνο το ακτιβιστικό τους σόου στην πόλη. Αυτό, όμως, το αγωνιστικής προέλευσης κράνος, όταν περνά στην καθημερινή χρήση, μπορεί να μας οδηγήσει σε διαφορετικές ερμηνευτικές ατραπούς, όπως όταν ένα αντικείμενο μετατοπίζεται ώς προς το αρχικό πλαίσιο αναφοράς του. Πώς να εκλάβουμε, λοιπόν, τη μεταφορά τού "αεροδυναμικού" του σχεδιασμού σε μια λιγότερο ή ελάχιστα αγωνιστική χρήση του ποδηλάτου;

Κατ' αρχάς, ο κρανοφόρος ποδηλάτης (με τις ταχύτητες εντός του ποδηλατόδρομου) δεν δέχεται καμιά αξιόλογη αεροδυναμική πίεση. Οπότε, όταν (ο σχεδιασμός του κράνους του) προσποιείται ότι υφίσταται κι ότι αντιμετωπίζει κάποια τέτοια πίεση, υποτίθεται ότι αντιστέκεται σ' αυτήν, ότι αντιδρά. Αυτή η προσποίηση σημαίνει ότι παίρνει μια σχέση στάσης-αντίστασης -- καλύτερα: δράσης-αντίδρασης -- σαν να είναι πραγματική και την αντιστρέφει συμβολικά. Μ' αυτήν την αντιστροφή προκύπτει το παράδοξο: αυτό που προκαλεί την αερο...δυναμική δεν είναι ο αέρας, αλλά το (αεροδυναμικά σχεδιασμένο) κράνος, δεδομένου ότι η ταχύτητα του κινούμενου ποδηλάτη δεν δικαιολογεί όλη αυτήν την "αεροδυναμική" φροντίδα για το κράνος του. Μοιάζει να του αντιστέκεται ο αέρας, ενώ ο ποδηλάτης μένει ακίνητος -- χωρίς να φυσάει, στο μεταξύ.

Βγαίνει το συμπέρασμα ότι, ενώ ο ποδηλάτης είναι σχεδόν ακίνητος (δηλαδή ποδηλατεί τόσο, όσο για να μην ...πέσει), κάτι πιέζει τον (ήρεμο) αέρα μπροστά του με ταχύτητες ...αεροδυναμικές. Δεν πιέζει, δηλαδή, ο αέρας το κράνος, αλλά το (σχεδόν) ακίνητο κράνος είν' αυτό που αναστατώνει τον αέρα μπροστά του. Είναι σαν ν' αντιστρέφεται η φορά μιας ροής (αέρα), χωρίς την ύπαρξη κάποιας αντίστοιχης κίνησης που να τη δικαιολογεί. Μένει να σκεφτούμε, λοιπόν, ότι δεν έχουμε να κάνουμε τόσο με τη δυναμική μιας κίνησης, όσο με μια εκπομπή! Κι όλο το στυλιζάρισμα του κράνους δεν είναι παρά ο συμβολισμός της παραγωγής μιας εκπομπής: της ακτινοβολίας μιας νέας μορφής ενέργειας, που 'χει ονομαστεί "δράση".

Στο πραξεολογικό επίπεδο να πούμε μόνο, ότι η εκπομπή αυτή έχει τον χαρακτήρα μιας πρωτογενούς μορφής ενέργειας. Που σημαίνει, ότι τοποθετείται πάνω απ' τον κύκλο της δράσης-αντίδρασης, ότι προηγείται αυτού και τον κατευθύνει, κι άρα προσδιορίζει μια δράση καθαρή. Βέβαια, τόσο η φύση της "καθαρής" ενέργειας, όσο και της "καθαρής" δράσης, καμιά σχέση δεν μπορεί να 'χει με τη Φυσική, παρά μόνο με τη Μεταφυσική. Καθίστανται "καθαρές" μόνον εφόσον έχουν περάσει τη διύλιση της Ηθικής. Ταυτόχρονα, ο ηθικολογικός τους προκαθορισμός γίνεται το πειστήριο της καθαρότητας και της πρωτογενούς τοποθέτησής τους πάνω από την τύρβη της δράσης και της αντίδρασης -- δηλαδή, υπεράνω των ιστορικών και πολιτικών περιπετειών στην ατομική και κοινωνική σφαίρα. Κάπως έτσι, επιγραμματικά, η "δράση" νομιμοποιεί τον προ-ληπτικό (κι επεμβατικό) της ρόλο, φορώντας στο κεφάλι της το ...στεφάνι της ...εναρετότητας.

Όσον αφορά το προστατευτικό μέρος της υπόθεσης, όλη αυτή η στυλιστική φροντίδα ελάχιστα αφορά την προστασία του ποδηλάτη από κάποια πτώση ή πρόσκρουση. Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι η "προστιθέμενη αξία" του design και του styling, εν προκειμένω, προσβλέπει σε μια διαφορετική προστασία, η οποία δεν είναι "παθητική", από την άποψη ότι δεν έρχεται δεύτερη στον κύκλο της δράσης-αντίδρασης, αλλ', όπως είπαμε, πρώτη. Πρόκειται, μ' άλλα λόγια, για την αναπαράσταση της λεγόμενης "ενεργητικής προστασίας". Άλλωστε, ο "καλός" χρήστης είναι ή πράττει, κι ανάλογα με τις περιστάσεις μπορεί ν' αντιδράσει. Ο "ενάρετος", όμως, δράστης δρα και, μάλιστα, πρωτογενώς. Είναι πρωτο-δρασιακός, προ-ενεργεί -- δεν είναι μόνο pro-active, είναι και pre-active!

Ωστόσο, ο σχεδιασμός μιας αδύνατης προστασίας, πόσο μάλλον το στυλιζάρισμα μιας οιονεί προστασίας, ήταν κι είναι η μαρτυρία της επικείμενης αχρήστευσης κάθε μέτρου προστασίας, ακόμα και της "ενεργητικής". Ίσως μας διαφωτίσει το μακρινό παράδειγμα των (φοβερών και τρομερών) μορφολογικών αποτελεσμάτων μιας παρόμοιας σημασιολογικής αντιστροφής κατά τον σχεδιασμό των τειχών των "ιδανικών πόλεων" της Αναγέννησης. Η περιτείχιση των πόλεων άρχισε να επηρεάζεται από τη νέα απειλή της εποχής -- τα πυροβόλα όπλα --, και να παίρνει μορφές που ανταποκρίνονταν στους όρους που έθετε η βλητική της πυρίτιδας. Ο αγώνας, βέβαια, ήταν άνισος για την τύχη των τειχών. Το ίδιο επαναλήφθηκε κι αργότερα, για παράδειγμα, με την ιστορία των μπούνκερ.

Στις μέρες μας, τη θέση της "προστασίας" (παθητικής κι "ενεργητικής") έχει αναλάβει η "ασφάλεια" και, μάλιστα, η ασφαλής κυκλοφορία στα φυσικά κι ηλεκτρονικά δίκτυα. Χωρίς να χρειάζεται, τώρα, να θέσουμε το ζήτημα για το είδος (ή τα είδη) της απειλής που αντιστοιχεί στην έννοια της ασφάλειας και στη σχέση της με την κυκλοφορία, μπορούμε να διακρίνουμε την επακόλουθη προσαρμογή και στη μορφή του κράνους του ποδηλάτη.

Σταδιακά, λοιπόν, η έμφαση στην προστασία (κάποια κράνη στην αρχή έμοιαζαν με το κρανίο του Άλιεν στην ταινία) και στην "ενεργητική" προστασία υποχωρεί. Το λείο κι αδιαπέραστο αεροδυναμικό κέλυφος μάλλον κρίνεται υπερβολικό. Παύει να 'ναι μια ενιαία επιφάνεια κι εμφανίζονται οπές ή μικρά κενά, ας πούμε για ν' αερίζεται το κεφάλι, για να ελαφρύνει το βάρος του κράνους ίσως. Χωρίς να χάνει τις βασικές αεροδυναμικές της γραμμές, η μορφή του αξιοπρόσεκτα οργανώνεται ώς προς μια δίλοβη συμμετρία, που παραπέμπει στο περιεχόμενο του κρανίου, στον βασικό διαχωρισμό του εγκεφάλου. Οι οπές είναι τα κενά που αφήνει το πλέξιμο του υλικού, που κι αυτό (μαζί με τους ανάλογους επιζωγραφισμούς) παραπέμπει στην πλέξη (στις διπλώσεις) του εγκεφαλικού ιστού... [02].

Σ' αυτήν την πιο εξελιγμένη περίπτωση, στυλιστικά-μεταφορικά-συμβολικά, ο εγκέφαλος έχει βγει έξω απ' το κρανίο του ποδηλάτη. Ο περί ου δεν φέρει μόνο κρανίο, αλλά φέρει μυαλό -- κι αυτό φαίνεται. Φέρει το όργανο της ευφυΐας, που εκτιμάται ότι είναι το πιο ενδεδειγμένο για την ασφαλή κυκλοφορία στα φυσικά κι ηλεκτρονικά δίκτυα των ημερών μας.

Όπου ευφυΐα κι αρετή, αρετή κι ευφυΐα, μας κάνουν την ...ενάρετη ευφυΐα, που δια της κινητοποίησης και κινητικότητας του "ενεργού πολίτη" τίθεται στην υπηρεσία των σκελών του ΠΕΣ, που αφορούν την "περιβαλλοντική ευαισθησία" και την "κοινωνική ασφάλεια". Μια ενάρετη ευφυΐα που συμπλέκει την τεχνική με την ηθική (την τεχνολογία με την ηθικολογία), για ν' αναλάβει την ("καθαρή") επιχείρηση της σωτηρίας του περιβάλλοντος και της κοινωνίας. Όλ' αυτά, σημειωτέον, κάτω απ' το κυρίαρχο τεχνικο-επιστημο-θρησκευτικό δόγμα για την εν γένει ασφάλεια, που εξαγγέλθηκε μετά την 9/11 κι εξειδικεύεται έκτοτε στους μαχαλάδες του πλανητικού χωριού.

Το κράνος, λοιπόν, συμβολίζει (δραματικά) κάτι παραπάνω απ' την κινητική ενέργεια που παράγει ο ποδηλάτης (για να μην πέσει...) -- [που, προς το παρόν, αυτή η κινητική ενέργεια παραμένει ακόμα αναξιοποίητη...]. Δραματοποιεί την εκπομπή μιας μορφής ενέργειας (ραδιολογικής μάλλον τάξης, αν δεχτούμε το ενεργειακό πρότυπο και καταγωγή όλων αυτών των εννοιών) ή, ακόμα, την κυκλοφορία μιας μορφής δράσης (ιολογικής μάλλον τάξης, αν ακολουθήσουμε ένα άλλο ταιριαστό πρότυπο, όπως το (α)νοσολογικό ή το επιδημιολογικό). Οι συνέπειες, βέβαια, αυτών των εννοιολογήσεων δεν είναι καθόλου αμελητέες, αλλά θ' απαιτηθεί ακόμα ένα κείμενο απ' τα "στοιχεία του ΠΕΣ".

Γενικά μιλώντας, το στυλιζάρισμα εκ των πραγμάτων είναι εμφατικό, διδακτικό, παραδειγματικό, επιδεικτικό (με πιο ξεχωριστό παράδειγμα το life-styling) -- αν και μια πλευρά της σαγήνης του μπορεί να 'ναι η μελετημένη και σταθμισμένη ηπιότητα, υποχωρητικότητα, διακριτικότητα. Το αποκορύφωμά του θα 'ταν η αυτο-κατάργησή του μέσω της αυτο-εκπλήρωσης και περάτωσής του ως BIO-STYLING. Έτσι, παρ' όλες τις τρέχουσες κι αναμενόμενες ...κρανιοεγκεφαλικές μέριμνες και φροντίδες για το βασικότερο αξεσουάρ του ποδηλάτη (αν εξαιρέσουμε το ...ποδήλατο), είτε το θεωρήσουμε λειτουργικο-μορφολογικό κατάλοιπο είτε στυλιστική εμμονή, ο κοστουμαρισμένος κύριος, η ρομαντική κυρία, η ομάδα των γυμνιστών, δεν είν' απλοί ποδηλάτες. Είναι φορείς και πομποί προ-ληπτικής δράσης και, ταυτόχρονα, αγγελιαφόροι ενάρετης τέτοιας. (Περιττό να υποσημειωθεί η εθελοντική τους ένταξη στον ποδηλατόδρομο.) Το ιδανικό, ήθελα να καταλήξω, είναι να 'σαι ποδηλάτης χωρίς ποδήλατο -- το κράνος συζητιέται.

του Γιώργου Κουτούπη

σημειώσεις
[01]    Μια απαραίτητη, ίσως, συμπλήρωση-διευκρίνηση: Αναφέρομαι, λοιπόν, σ' αυτόν που καταχρηστικά θα μπορούσαμε να τον πούμε ..."ποδηλατοδρομημένο" ποδηλάτη. Είν' αυτός που ποδηλατεί σύμφωνα με τα κυκλοφοριακά πρότυπα των φυσικών κι ηλεκτρονικών δικτύων. Κι ο ποδηλατόδρομος δεν είναι παρά το κατ' εξοχήν κυκλοφοριακό δίκτυο στον φυσικό χώρο που οργανώνεται κατά το πρότυπο των ηλεκτρονικών δικτύων. Χωρίς αυτό να σημαίνει, σε σύγκριση με τον ποδηλατόδρομο, ότι κι ο "πεζόδρομος" (που 'ναι μελετημένος), πια, υστερεί σε φανερούς κι αφανείς κωδικούς πρόσβασης, κώδικες κυκλοφορίας κι ετικέτες συμπεριφοράς.
[02]    Υπάρχουν κι οι πιο ανάλαφρες ή "παιδικές" (παιδομορφικές) περιπτώσεις κράνους -- μάλλον για τα παιδιά, τους μελλοντικούς (ενήλικες) ποδηλάτες. Δεν ξέρω γιατί, αλλά μου φέρνουν πολύ προς τους επιζωγραφισμούς των παροπλισμένων μπούνκερ στη σημερινή Σκιπερία, με λουλουδάκια, πασχαλίτσες, κοκα-κόλες και τέτοια. Αλλ' αυτή είναι μια άλλη προσέγγιση -- βλ. "Σφαίρες για το Κατοικείν", GRA, 1/6/10.