Ο «εσωτερικός εχθρός» του χώρου των Εξαρχείων

Εξάρχεια: ένα τμήμα της Αθήνας, ένα κέντρο μέσα στο κέντρο, ένας θύλακας αξιών θέσης με την έννοια του Roy Harrod. Δηλαδή ένα δημοκρατικό αγαθό που, αντιθέτως με τα ολιγαρχικά αγαθά των οποίων η αξία εξαρτάται από τον αριθμό των ατόμων που μπορούν  να τα αποκτήσουν, εμπεριέχει μια αξία ανεξαρτήτως του αριθμού των χρηστών του.
Τα Εξάρχεια είναι μία από τις ιδιαιτερότητες της πρωτεύουσας, όπου χαρακτηρίζεται από την συγκέντρωση λειτουργιών όπως κατοικία, εργασία, εκπαίδευση, διασκέδαση, σε ένα πολύ μικρό τμήμα της. Ένας τόπος πολλαπλών χρήσεων και άρα δύσκολα οριζόμενος. Τα Εξάρχεια όμως δεν είναι μονάχα αυτό.

Ο χώρος αυτός εγγράφεται εντόνως στην διαχείριση του αστικού πλέγματος εξουσίας ήδη από παρελθούσες δεκαετίες όταν ο λαϊκός ριζοσπαστισμός καθόριζε κοινωνικές πρακτικές που σηματοδοτούσαν μια σημαντική μερίδα της νεολαίας και μετέτρεπε τον χώρο αυτό σε συσχετιζόμενο. Χώρος αμφισβήτησης, υπήρξε πάντα πόλος συσπείρωσης και αυθόρμητης αμφισβήτησης των σχέσεων εξουσίας -απόρροια των πολιτικών απομείωσης κοινωνικών κεκτημένων- με αποτέλεσμα να αποτελεί τον εύκολο στόχο της κρατικής επιθετικότητας.

Τα Εξάρχεια σταδιακά περιθωριοποιήθηκαν και στιγματίστηκαν ως τόπος διαφθοράς και εγκληματικότητας. Όμως παρότι μπορείς να βρεις στο διάβα σου όταν περνάς από την πλατεία κάποιο εξαρτημένο άνθρωπο, αυτό δεν ορίζει τα Εξάρ¬χεια σαν χώρο όπου κινδυνεύει κανείς.
Το αποτρόπαιο δεν είναι τόσο η εικόνα της εξαθλίωσης ορισμένων «κοινωνικών αποβλήτων» όπως ο Bauman προσδιορίζει τους παρίες του ακροφιλελευθερισμού, όσο το γεγονός της δολοφονίας του άτυχου νεαρού το Σάββατο που μας πέρασε. Δεν είναι μονάχα η άδικη αφαίρεση της ζωής που συγκλονίζει αλλά η πράξη προσπάθειας επιβολής της παράλογης εξουσίας σε ένα αστικό χώρο και η ποινικοποίησή του δια μέσου της τρομοκράτησης των χρηστών του. Η κατά καιρούς επαν-ανακάλυψη των Εξαρχείων, του «εσωτερικού εχθρού» της εξουσίας δίνει αφορμή για αποπροσανατολισμό του λαού και της κοινωνίας από πολιτικά σκάνδαλα και οικονομικές κρίσεις με παράλληλη ενεργοποίηση των συντηρητικών ανακλαστικών της κοινωνίας.

Η αντίδραση στις πλουραλιστικές κοινωνίες διασφαλίζει εξαιρετικά κρίσιμα πεδία κοινωνικότητας, συμμετοχής και αλληλεγγύης με απελευθέρωση ενέργειας και  απευθείας πρακτική της αλλαγής.

Τα παιδιά στους δρόμους δεν αμφισβητούν μονάχα την εξουσία και την παράλογη βία αλλά αντιστέκονται στην μετατροπή της κοινωνίας πολιτών σε πολιτεία υπηκόων, διεκδικούν όλα όσα έχουν στερηθεί, όλα όσα ονειρεύονται. Διεκδικούν ουσιαστικά τον χώρο, την πόλη ως κοινό αγαθό.

Ολοκληρώνοντας θέλω να μνημονεύσω λίγους στίχους της Κατερίνας Γώγου, μίας εκ των «καταραμένων» των Εξαρχείων:
 […]
Ονειρεύομαι γιατί ΞΕΡΩ και ΜΠΟΡΩ.
Οι τράπεζες γεννάνε τους «ληστές».
Οι φυλακές τους «τρομοκράτες».
Η μοναξιά τους «απροσάρμοστους».
Το προϊόν την «ανάγκη».
Τα σύνορα τους στρατούς.
Όλα η ιδιοχτησία.
Βία γεννάει Βία.
Μη τώρα. Μη με σταματάς.
Είναι τώρα ν’ αποκαταστήσουμε
του ηθικού δικαίου την υπέρτατη πράξη.
Να κάνουμε ποίημα τη Ζωή.
Και τη Ζωή πράξη.
Είναι ένα όνειρο που μπορώ μπορώ μπορώ
Σ’ ΑΓΑΠΩ
και δεν με σταματάς δεν ονειρεύομαι. Ζω.
Απλώνω τα χέρια
Στον Έρωτα στην αλληλεγγύη
στην ελευθερία.
Όσες φορές χρειαστεί κι απ’ την αρχή.
Υπερασπίζομαι την ΑΝΑΡΧΙΑ.

Νίκος Μιτζάλης
Δρ.Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π.