222.14 Τρεις χώρες. Δύο λίμνες. Ένα ταξίδι

Φοιτήτρια: Μπούρδη Μαρία
Επιβλέπων καθηγητής: Πάνος Δραγώνας
Πανεπιστήμιο Πατρών_ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερονημία παρουσίασης: Φεβρουάριος 2014

Οι Πρέσπες αποτελούν δύο λίμνες, τις οποίες σήμερα μοιράζονται τρεις χώρες, η Ελλάδα, η Αλβανία και η Π.Γ.Δ.Μ. Ξεκινώντας ένα παράλληλο ταξίδι στο χρόνο και το χώρο, η διπλωματική αυτή εργασία επιχειρεί να ορίσει την ταυτότητα ενός τόπου σε διαρκή μετάβαση. Αποδομώντας τη μακραίωνη ιστορία του, επιλέγονται πέντε χρονικές στιγμές, οι οποίες θα ορίσουν ένα νοητό ταξίδι στο χρόνο και ταυτόχρονα θα οδηγήσουν τα βήματα για την επιλογή επτά σημείων παρέμβασης στο χώρο.

 

Στιγμή 01 | Η απαρχή. Η γένεση του τοπίου.
Σύμφωνα με το μύθο της περιοχής, το τοπίο των λιμνών γεννήθηκε ένα βράδυ που η Πρέσπα και ο αγαπημένος της- παιδιά των αρχόντων των δύο εχθρικών φυλών που κατοικούσαν  την περιοχή- απόφάσισαν να ανοίξουν τις πηγές που βρίσκονταν στα βουνά και να καταστρέψουν την κοιλάδα που χώριζε τους λαούς τους. Σε κάθε έναν από τους δύο ποταμούς εκατέρωθεν των συνόρων, σχεδιάζεται μία υδρογεννήτρια.  Η ορμή του νερού κινεί ένα μηχανισμό και τροφοδοτεί ένα προβολέα, παράγοντας αέναα φως. Δύο κατακόρυφα ίχνη φωτός, σαν φάροι, αποτελούν τα μόνα ορατά στοιχεία του τοπίου τη νύχτα, αναβιώνοντας εκείνο το βράδυ του μύθου. Η ορμή του νερού γεννά το τοπίο και το φως εκκινεί την ιστορία.

 

 

Στιγμή 02 | Η Πρέσπα ως καρδιά των Βαλκανίων.
Το 986μ.Χ. το νησάκι του Αγίου Αχιλλείου μέσα στη μικρή λίμνη, γίνεται η πρωτεύουσα ενός βασιλείου που καλύπτει τη βαλκανική χερσόνησο. Μοναδικό ίχνος της περιόδου, η βασιλική του Αγίου Αχιλλείου.  Προκειμένου να δοθεί έμφαση στο μνημείο, που διαβάζεται ως μία εγκάρσια γραμμή στο τοπίο, σχεδιάζεται ένας ξύλινος διάδρομος που λειτουργεί ως είσοδος σε αυτό και μία σκάλα που σκαρφαλώνει το λόφο και οδηγεί σε ένα μπαλκόνι στην κορυφή.

 

 

Στιγμή 03 | Η Πρέσπα ως καταφύγιο.
Τέλειωνε πιὰ τὸ προσκύνημά μας. Τὶς παραμονὲς τοῦ μισεμοῦ πῆρα τὸν ἀνήφορο μοναχός, ν'ἀνέβω στ'ἄγρια ἡσυχαστήρια, ἀνάμεσα στους βράχους ἀψηλά... Μὲ καταξέσκισαν τ'ἀγκρίφια τους, ἒφτασα στὴ σπηλιά. Ἒσκυψα νὰ δῶ μέσα˙ μυρωδιὰ χωματίλα καὶ λιβάνι, σκοτάδι βαθύ˙ σιγὰ σιγὰ διέκρινα ἓνα σταμνάκι δεξά, σὲ μιὰ σκισμάδα τοῦ βράχου, τίποτα ἂλλο˙ ἒκαμα νὰ φωνάξω, μὰ ἡ σιωπὴ μέσα στὸ σκοτάδι ἐτοῦτο μοῦ φάνηκε τόσο ἱερή, τόσο ἀνησυχαστική, ποὺ δὲν τόλμησα˙ σὰν ἁμαρτία, σὰν ἱεροσυλία μοῦ φάνηκε ἐδῶ ἡ φωνὴ τοῦ ἀνθρώπου.

Ν. Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο,1961

Απομονωμένη και χωρίς ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον, η Πρέσπα μένει αδιάφορη για τον Τούρκο κατακτητή. Πλήθος μοναχών και ασκητών καταφεύγουν στην περιοχή. Οι κάθετοι βράχοι στη δυτική πλευρά της Μεγάλης Πρέσπας, μετατρέπονται σε ασκηταριά. Στο νησάκι Golem Grad, το πιο κοντινό σημείο στεριάς στο τριεθνές, μικρές σπηλιές λαξεύονται και σχηματίζουν χώρους για να υποδεχθούν την ανθρώπινη παρουσία. Ένα είδος καταφυγίου για το σύγχρονο πια περιηγητή της Πρέσπας.

 

 

Στιγμή 04 | Τα σύνορα

Π.Γ.Δ.Μ.
Σκέφτηκες ποτέ σου τά φαντάσματα, δηλαδή τά φαντάσματα ἀπό τή δική τους ἂποψη, ὅταν περνᾶν ἀπό μιά πόρτα κλειστή, χοροπηδοῦν πάνω σέ ἀναμμένα κάρβουνα, χάνουνται μέσα στό καπέλο ἑνός διαβάτη. Ἀνάμεσα στήν ὕπαρξη καί στήν ἀνυπαρξία θά ὑποφέρουν, φαντάζομαι, πολύ. Κάποτε σέ στιγμές μοναξιᾶς αὐτό αἰσθάνομαι. Ὃταν χάνεται ἠ ἁφἡ, ἡ ματιά εἶναι λιγότερο σίγουρη καί τό αὐτί ἀκούει διπλά.

Γ. Σεφέρης, Σεφέρης και Μαρώ, Αλληλογραφία, 1936

Με την χάραξη των συνόρων, η Π.Γ.Δ.Μ. προσαρτάται στο βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας έως και το 1991, οπότε και αποσχίζεται . Το Otesevo, ένα παραλίμνιο χωριό της Π.Γ.Δ.Μ.,  γεννιέται στα πλαίσια της Γιουγκοσλαβίας και καταρρέει λίγο μετά την κατάρρευσή της, αποτελώντας σήμερα ένα τουριστικό θέρετρο φάντασμα.  Σημείο επέμβασης αποτελεί ο άλλοτε κοινόχρηστος χώρος του ξενοδοχείου Evropa. Η αρχικά συμπαγής πλάκα του ισογείου σταδιακά κατακερματίζεται. Τα κενά και τα πλήρη αναγκάζουν σε συγκεκριμένη πορεία. Στο τέλος της διαδρομής, ένας μικρός ξύλινος διάδρομος χωρίς πλευρικά όρια γεφυρώνει τα κενά.

 

 

Αλβανία

Σ'αὐτὲς τὲς σκοτεινὲς κάμαρες, ποὺ περνῶ
μέρες βαρυές, ἐπάνω κάτω τριγυρνῶ
γιὰ νά  ᾿βρω τὰ παράθυρα. -Ὃταν ἀνοίξει ἓνα
παράθυρο θα ᾿ναι παρηγορία.-
Μὰ τὰ παράθυρα δὲν βρίσκονται, ἢ δὲν μπορῶ
νὰ τά ᾿βρω. Καὶ καλλίτερα ἲσως νὰ μὴν τά βρῶ.
Ἲσως τὸ φῶς θά ᾿ναι μιὰ νέα τυραννία.
Ποιὸς ξέρει τί καινούργια πράγματα θὰ δείξει.

Κ.Π. Καβάφης, Φυλακαί, 1903

Τη χάραξη των συνόρων ακολουθεί  μία περιόδος ανακατατάξεων κατα την οποία η χώρα σταδιακά απομονώνεται από τον υπόλοιπο κόσμο, κλείνει τα σύνορά της και κατακλύζεται από 750000 πολυβολεία. Στο παραλίμνιο χωριό Zaroshke, ένα στρατιωτικό τοπίο φάντασμα σήμερα, μία ξύλινη ράμπα που βυθίζεται στη γη οδηγεί στην είσοδο του μεγάλου κεντρικού πολυβολείου. Το δάπεδο στο εσωτερικό του αποδομείται πλήρως. Ο χώρος γίνεται σφαιρικός. Ένας ξύλινος διάδρομος που μοιάζει να αιωρείται, οδηγεί στο μοναδικό παράθυρο του χώρου, το οποίο  καδράρει με σαφήνεια τα σύνορα. Η προβολή ενός φανταστικού εχθρού που ποτέ δεν ήρθε.

 

 

Ελλάδα
ΕΚΘΕΣΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ ΠΥΡΣΟΣ | ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ

Ἀεροπορία εὑρίσκεται συνεχῶς ἂνωθεν Λαιμοῦ ἐνσπείρουσα τόν ὄλεθρον καί πανικόν. Μεγάλος ἀριθμός εὑρίσκουσι τόν θάνατον καί πνίγονται εἰς τήν ΠΡΕΣΠΑ. Κύμα ἀεροπλάνων βομβαρδίζει και πολυβολεῖ ἐπί τοῦ χώρου ΛΙΜΝΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ...

Διαπιστωθέντα ἀποτελέσματα: Ὁσάκις βόμβα ή ρουκέτα ἔπεσεν ἐπί πολυβολείων κατέστρεψε  τοῦτο...  Ἐπί τῶν ὑποχωρούντων, εἰς ἀνοικτόν πεδίον, συμμοριτῶν ἡ ἐπίδρασις τῆς Ἀεροπορίας    ὑπῆρξε καταστρεπτική... Ἡ ἐπιχείρησις «ΠΥΡΣΟΣ» ἀπέδωσε λαμπρά ἀποτελέσματα.

Σημαντικότερη περίοδος για την περιοχή μετά την χάραξη των συνόρων, η περίοδος του εμφυλίου. Στη στενή λωρίδα γης που χωρίζει τις δύο λίμνες, λαμβάνει χώρα η τελευταία σκηνή του πολέμου. Τα θύματα της εναέριας επίθεσης εγκλωβίζονται σε αυτό ακριβώς το σημείο.  Στη Δασερή, ένα από τα ερειπωμένα χωριά του εμφυλίου, μοναδικά ίχνη ενός ολόκληρου οικισμού είναι οι τέσσερεις πέτρινοι τοίχοι του σχολείου. Στο εσωτερικό τους, μία ξύλινη ράμπα βυθίζεται στη γη, διαγράφοντας μία σπειροειδή κίνηση. Ξεκίνησε από την περίμετρο και οδηγείται σταδιακά στο κέντρο. Στο τέλος της διαδρομής, μία υδάτινη επιφάνεια. Η αντανάκλαση του ουρανού στο νερό  εντείνει τον κατακόρυφο άξονα και στρέφει το βλέμμα ψηλά. Ένα αδιέξοδο· μεταξύ νερού και ουρανού.

 

 

Στιγμή 05 | Σήμερα. Η εποχή της διασυνοριακής συνεργασίας.

..και στην Πρεσλάδα στάθηκε κι ήρθε κι από την Πρέσπα,
Τον τόπο το νησόχτιστο και σα ζωγραφισμένο.

Κωστής Παλαμάς, Η φλογέρα του βασιλιά, 1910

Μόλις 10 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του κύκλου της προηγούμενης περιόδου, οι λαοί της Πρέσπας αποφασίζουν να γκρεμίσουν τα τείχη μεταξύ τους και να φέρουν στο προσκήνιο τον πραγματικό πρωταγωνιστή του τόπου, τη φύση. Στα σημεία σύγκλισης της στεριάς γύρω από το τριεθνές, σχεδιάζονται τρία παρατηρητήρια. Παρόλο που είναι περιμετρικά ανοιχτά, το βλέμμα κατευθύνεται από τη μορφολογία της κατασκευής. Μία λογική σκηνοθεσίας.  Στο τέλος, ένα μπαλκόνι επιτρέπει  για πρώτη φορά τη θέαση των άλλων δύο χωρών ταυτόχρονα.  Τα τρία αντικείμενα σχηματίζουν ένα τρίγωνο. Φαίνεται να συνομιλούν. Η παρατήρηση της φύσης είναι ταυτόχρονη με την παρατήρηση του άλλου, δύο συνθήκες παράλληλες. Τα σύνορα υπάρχουν ακόμη, έχουν χάσει όμως τη δύναμη τους.

 

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.