Nuovus Ordo Seclorum, Nuovus Education. Η Νέα Τάξη στην εκπαίδευση είναι εδώ.

Η Νέα Τάξη των Αιώνων (Nuovus Ordo Seclorum) είναι η τυπωμένη φράση στο δολάριο που ουσιαστικά υποδηλώνει την εξουσία του χρήματος και της συσσώρευσης πλούτου ως εργαλείο της Νέας Τάξης και έργο θεάρεστο. Η επικυριαρχία της οικονομίας της αγοράς δεν είναι βέβαια χαρακτηριστικό μονάχα των αγγλοσαξωνικών χωρών. Έχει επεκταθεί παγκοσμίως και τείνει να διαβρώσει όλες τις κοινωνικές δομές. Η παιδεία στο πλαίσιο αυτό, δεν θα μπορούσε (ή όχι;) να αποτελέσει εξαίρεση.

Η παιδεία και το Πανεπιστήμιο (δημόσιο και ιδιωτικό) έχουν εισέλθει εδώ και χρόνια[1] σε μια πορεία μεταλλαγής που με πρόσχημα την παγκοσμιοποίηση επιχειρεί να αναδιαρθρώσει την ακαδημαϊκή διαδικασία υπέρ της πλήρης εμπορευματοποίησής της και της σύνδεσής της με την επιχείρηση και την ιδιωτική κερδοσκοπία.   

Οι θα-ιστές[2]συντάκτες της διακήρυξης της Μπολόνια στις 19/6/1999, συνάγοντας ότι η εκπαίδευση οφείλει να προσαρμοστεί στις ανάγκες της αγοράς, του υποτιθέμενου πιο αυθεντικού εκφραστή της κοινωνίας, σηματοδότησαν την απαρχή της σταδιακής μετατροπής των δημοσίων πανεπιστημίων της Ευρώπης σε ιδιότυπες επιχειρήσεις. Η μαζική είσοδος ιδιωτικών κεφαλαίων που επιχειρείται πια με την μορφή της χρηματοδότησης στο δημόσιο πανεπιστήμιο, προσπαθεί να αποκτήσει λόγο (συναπόφαση) στη διαχείριση των ιδρυμάτων έτσι ώστε να υπάρχουν ανταποδοτικά οφέλη[3].
Έτσι απειλείται ουσιαστικά όχι μόνο το αυτοδιοίκητο του πανεπιστημίου αλλά και η ακαδημαϊκή διαδικασία καθεαυτή -καθώς υπάρχει το ενδεχόμενο μελλοντικής κατάργησης των κλάδων που δεν ενδιαφέρουν την εργοδοσία. Η διαδικασία αυτή διαθέτει ένα εύρος και μια συνθετότητα που αποτελείται από την έρευνα και την παραγωγή γνώσης αλλά και τις υποδομές και τα κτίρια. Ο ακαδημαϊκός σχηματισμός ενός φοιτητή συναποτελείται από όλα αυτά. Γι αυτό δεν μπορεί να υπάρξει μια ολοκληρωμένη φοίτηση όταν δεν υπάρχει η φυσική παρουσία των ενδιαφερόμενων. Και αυτό γιατί η διάδραση με τα κτίρια και την «ατμόσφαιρα» του πανεπιστημίου με τις αίθουσες, τα εργαστήρια, τους χώρους αλλά και την πόλη που φιλοξενεί το πανεπιστήμιο συντελεί ιδιότυπα στην διαμόρφωση του φοιτητή και τον εγκολπώνει στην ιστορία του.
Ο σπουδαστής οδηγείται έτσι στην αναζήτηση της μη κωδικοποιημένης γνώσης δια μέσου της διαπροσωπικής σχέσης με τον εκάστοτε καθηγητή αλλά και τον τόπο. Έτσι δεν μπορεί να υπάρξει ολοκληρωμένη φοίτηση εξ αποστάσεως, είτε αυτή μεταφράζεται ως παράρτημα ξένου πανεπιστημίου που έχει σύναψη δικαιόχρησης (francising) είτε ως τηλε-εκπαίδευση. Δεν μπορεί να έχεις φοιτήσει στο Ε.Μ.Π. και να μην έχεις βιώσει τους ιστορικούς του χώρους  ή να μην έχεις ψηλαφίσει την περίφημη είσοδο του Scarpa στο πανεπιστήμιο της Βενετίας.

Στο περιοδικό Casabella[4] ο Peter Eisenman κατέθετε την ανησυχία του όταν οι φοιτητές του τον ρωτάνε γιατί να σχεδιάσουν μια τομή του Palladio εάν δεν τους βοηθήσει να βρουν δουλειά;. Η αδιαφορία που σχολιάζει ο Eisenman έχει αρχίζει να εμπεδώνεται ως μέρος της σύγχρονης κουλτούρας της εικόνας και του απίστευτου ανταγωνισμού όπου όλα ή μάλλον όσο το δυνατόν περισσότερα πρέπει να γίνουν γρήγορα ή τουλάχιστον πιο γρήγορα από τον διπλανό σου.
Ο άκρατος ανταγωνισμός απόρροια της νεοφιλελεύθερης αντίληψης της οικονομίας της αγοράς έχει διαποτίσει και την παιδεία σε ευρύτατη κλίμακα και έχει γίνει το σημερινό κυρίαρχο κοινωνικό παράδειγμα[5]. Έτσι οι σημερινοί νέοι στην πλειοψηφία τους δεν οιστρηλατούνται από κανένα πάθος για την (ανα)ζήτηση της γνώσης. Το φανερό αντικείμενο του πόθου εστιάζεται στο πτυχίο, τα ΑΕΙ μετατρέπονται σε εξεταστικά κέντρα με αποτέλεσμα, όπως έγραφε ο Christopher Lasch[6], να δημιουργούνται νέες μορφές αμάθειας και η μαζική εκπαίδευση να καταλήγει να αποβλακώνει τους ίδιους τους προνομιούχους[7].

Οι σπουδές όμως δεν μπορεί να είναι «ανώδυνες», η αποφοίτηση δεν μπορεί να είναι εγγυημένη και το επάγγελμα κατοχυρωμένο με αποκλειστική χρήση προνομίων κάστας[8]. Όπως πολύ σωστά (τουλάχιστον στο συγκεκριμένο σημείο) έγραφε ο Χρήστος Παπαδημητρίου, η επαγγελματική κατοχύρωση είναι ηχώ από άλλον αιώνα, που σιγοσβήνει. Θα προσέθετα ότι για την οικονομία της αγοράς δεν έχει μεγάλη σημασία ούτε πόσο καλό είναι το πανεπιστήμιο που τελείωσες ούτε τα εφόδια που έλαβες από αυτό. Αρκεί να είσαι γραμμένος στο εκάστοτε επιμελητήριο και φυσικά να είσαι άμεσα παραγωγικός (βλ.εμπειρία) για να διεκδικήσεις μια θέση εργασίας[9].

Η απλή μετάδοση της γνώσης, ουσιαστικά η εξαγορά της κωδικοποιημένης γνώσης, η γρήγορη φοίτηση και συνεπώς το γρήγορο πτυχίο είναι η αιχμή του δόρατος για την κερδοσκοπία η οποία προσφέρει «ελεύθερα» προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς τίτλους σε απίστευτους χρόνους[10]. Αυτό βέβαια προέρχεται από την εσφαλμένη λογική των ελίτ και του άκρατου καπιταλισμού ότι οι σκοποί δικαιολογούν τα μέσα, επωφελούμενοι της άνισης κατανομής δύναμης (οικονομικής και πολιτικής). Σε ό,τι αφορά την κοινή γνώμη, αυτή ελάχιστα μπορεί να αντιδράσει υπό αυτές τις συνθήκες καθώς κατευθύνεται από την άρχουσα ελίτ στα πλαίσια δημιουργίας μια επίπλαστης συναίνεσης[11]. Συναίνεση η οποία οδηγεί σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία και αρκετά συχνά στο…πτωχοκομείο.

Η Οδηγία 36/2005, της Ε.Ε. με την οποία οι πτυχιούχοι Ελληνικών κολεγίων συνεργαζομένων με Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια αποκτούν αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων ουσιαστικά δεν βλάπτει το δημόσιο ελληνικό πανεπιστήμιο διότι η άνωθι οδηγία δεν οδηγεί σε ακαδημαϊκή ισοτίμηση των πτυχίων τους. Απλά διοχετεύει στην αγορά εργασίας μεγαλύτερο αριθμό επαγγελματιών. Η ακαδημαϊκή διαδικασία όμως δεν έχει να κάνει με την αγορά εργασίας. Όποιος θέλει να εισέλθει στην αγορά εργασίας άμεσα, δεν χρειάζεται να ολοκληρώσει ένα κύκλο σπουδών που μπορεί να φτάνει και τα 5 χρόνια.
Δεν θα ξεχάσω στο πρώτο έτος αρχιτεκτονικής όταν ο καθηγητής στο μάθημα της τεχνολογίας μας είπε ευθαρσώς ότι «εάν ήρθατε εδώ για να βρείτε δουλειά, έχετε κάνει λάθος». Και αυτό το είπε όχι τόσο γιατί η αρχιτεκτονική ήταν κορεσμένη, είτε η παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων ήταν ανεπαρκής, αλλά γιατί η φοίτηση στο πανεπιστήμιο γίνεται πρωταρχικά για την πνευματική ολοκλήρωση και την ανάπτυξη του χαρακτήρα. Έτσι, όποιος φοιτά στην Αρχιτεκτονική σχολή ή αλλού, δεν το κάνει, ή τουλάχιστον δεν πρέπει να το κάνει, διότι «έτυχε» αλλά γιατί είναι το πάθος του[12].

Ο Mies δίδασκε ότι η εκπαίδευση δεν έχει να κάνει μονάχα με πρακτικούς σκοπούς αλλά και με τις αξίες. Ενώ οι πρακτικοί σκοποί της εκπαίδευσης είναι συνδεδεμένοι με τις ιδιαίτερες δομές της εκάστοτε εποχής και βρίσκουν μέτρο μονάχα στην υλική μας πρόοδο, οι αξίες αποκαλύπτουν το επίπεδο του πολιτισμού μας. Οι σκοποί και οι αξίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Οι πρώτοι εγγυώνται την υλική ζωή, οι δεύτερες την πνευματική.
Άλλωστε όπως έγραφε ο John Sargis(13), η εκπαίδευση είναι ανήθικη αν συνδέεται απλώς με την απόκτηση χειρωνακτικών ή τεχνικών δεξιοτήτων για να βρούμε δουλειά ή για να είμαστε απασχολή¬σιμοι. Η ελληνική, και όχι μόνο, αναντιστοιχία εκπαιδευτικού συστήματος και αγοράς εργασίας δεν έχει να κάνει με την ακαδημαϊκή διαδικασία και το πανεπιστήμιο που δεν παύει να πάσχει από διάφορα δομικά προβλήματα.
Άλλωστε σύμφωνα με στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού(14), την περίοδο 2000-2005 δημιουργήθηκαν 230.000 νέες θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας από τις οποίες μονάχα το 18% καλύφθηκε από απόφοιτους πανεπιστημίου. Η χρηματοδότηση για την έρευνα παραμένει εν γένει σε χαμηλά επίπεδα καθώς οι δαπάνες για την παιδεία δεν θεωρούνται κοινωνικές επενδύσεις αλλά βαρίδια στον κρατικό προϋπολογισμό. Βαρίδια που αναμένεται να γίνουν δυσβάστακτα εάν υπάρξει μελλοντικά έμμεση χρηματοδότηση των ιδιωτικών ΑΕΙ.

Ο αγώνας αντίστασης των εκπαιδευτικών και του φοιτητικού κινήματος στην κερδοφόρα εκπαίδευση και για την υπεράσπιση του δημόσιου πανεπιστημίου είναι μια πάλη που έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια (και όχι μονάχα στην Ελλάδα) και στοχεύει στην ουσιαστική αναβάθμιση της δημόσιας παιδείας και σε ένα μέλλον πιο δημοκρατικό και πλουραλιστικό. Το ελληνικό πανεπιστήμιο χρειάζεται μεταρρύθμιση στα αντίστοιχα πλαίσια ενός επιλεκτικού «βελονισμού» και κυρίως άμεση σύνδεση της διδασκαλίας με την επιστημονική έρευνα. Στον αγώνα αυτό όμως η κοινωνία πρέπει να σταθεί αλληλέγγυα.

Υπεράνω παθών, οι κοινωνικές δυνάμεις δεν πρέπει να αφήσουν το δημόσιο πανεπιστήμιο να αργοσβήσει προκρίνοντας την ιδιωτική, αμφιβόλου ποιότητας και κυρίως κερδοσκοπικού χαρακτήρα εκπαίδευση, απότοκο νεοφιλελεύθερων προβληματικών πολιτικών (που όπως βλέπουμε από τις τελευταίες εξελίξεις στις Η.Π.Α. έχουν αποτύχει και ακόμα χειρότερα τείνουν να μεταλλαχθούν καθώς δεν υπάρχει η εναλλακτική κάποιου επαναστατικού κοινωνικού κινήματος). Πρέπει να συμπεριφερθούν υπεύθυνα και να αντισταθούν στις διαταγές των κυρίαρχων οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών ελίτ, ενάντια στην κυρίαρχη λογική του φονταμεταλισμού της ελεύθερης αγοράς καθώς οι συνέπειες θα είναι οδυνηρές για όλους.   

Νικόλας Μιτζάλης, Δρ.Αρχιτέκτονας I.U.A.V.-Ε.Μ.Π.

Σημειώσεις
[1]  Οι προειδοποιήσεις υπήρχαν αλλά θα ήταν ανέλπιστο να αναχαιτίσουν την προδιαγραφόμενη αυτή πορεία. Ενδεικτικά στην Ελλάδα: Β.Κρεμμυδάς, «Ο χαρακτήρας της σύγκρουσης του ‘ιδωτικού’ με το “κρατικό” στην τριτοβάθμια εκπαίδευση», περ.Ο Πολίτης δεκαπενθήμερος, ν.23, 1996, σσ.25-27, Στ.Μαυρουδέας, «Πανεπιστήμιο και καπιταλισμός», περ.Ουτοπία, ν.18, 1995, σσ.87-109, συλλογικό, (1991), Το πανεπιστήμιο στην κοινωνία που αναδύεται, Εκδ.Ελληνικά Γράμματα.
[2]  Έκφραση του Ά.Ελεφάντη, «Πανεπιστήμια «ρουμ του λετ»», εφημ.Η Κυριακάτικη Αυγή, 19/2/2006. Παρά τα ευχολόγια η ιστορία αποκάλυψε τις κρυφές βουλήσεις που έκρυβαν οι διακηρύξεις πεποιθήσεων και η κατοπινή άνθηση των διαφόρων μικρομάγαζων γνώσεων.
[3]  Λ.Λαμπριανίδης, «Κάποιοι καλλιεργούν αυταπάτες με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια», εφημ.Η Κυριακάτικη Αυγή, 12/2/2006.
[4]  P.Eisenman, «Insegnare l’architettura. Sei punti», περ.Casabella, ν.769, Σεπτέμβριος 2008, σσ.3-5.
[5]  Πρόκειται για το σύστημα των αξιών και ιδεών που κυριαρχούν σε μια συγκεκριμένη κοινωνία σε μια συγκεκριμένη χρονικά στιγμή που τόσο επιτυχημένα έχει αναλύσει ο Φωτόπουλος. http://www.democracynature.org/dn/vol5/fotopoulos_media.htm
[6]  C.Lasch, (1981), Le Complexe de Narcisse, Παρίσι. Αναδημοσιευμένο στο: J.C.Michéa, (2002), Η εκπαίδευση της αμάθειας και οι σύγχρονες συνθήκες της, Εκδ.Βιβλιόραμα, σ.11.
[7]  Η εκπαίδευση και η κουλτούρα παλαιότερα επιχωρίαζε αποκλειστικά στις ανώτερες τάξεις κάτι που προσπάθησε να αναιρέσει η μαζική δημόσια εκπαίδευση.
[8]  Χ.Παπαδημητρίου, «Οι αυταπάτες της δωρεάν Παιδείας και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια», εφημ.Καθημερινή, 15/4/2007.
[9] Η οικονομία του άκρατου καπιταλισμού έχει οδηγήσει σε μια γενικότερη απομείωση των πτυχίων με στόχο (ο οποίος και έχει επιτευχθεί) την ισοπέδωση προς τα κάτω των μισθολογικών απολαβών δημιουργώντας την γενιά των «700 ευρώ».
[10]  Προσφορές στην νέα «εκπαιδευτική αγορά», εφημ.Η Εποχή, 30/7/2008.
[11]  T.Fotopoulos, «Transitional Strategies and the Inclusive Democracy Project», στο περ.Democrαcy αnd Nature, τ.8, αρ.1, Μάρτιος 2002, και στο: περ.Περιεκτική Δημοκρα¬τία, αρ.6,7, 2004.
[12] Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την καταφανή αποτυχία του συστήματος εισαγωγής στα ελληνικά πανεπιστήμια που όχι μόνο αναγκάζει σε τυχαίες επιλογές αλλά και ενισχύει την παραπαιδεία και παραοικονομία (βλέπε φροντιστήρια όλων των βαθμίδων).
[13]  J.Sargis, «Εκπαίδευση ή παιδεία; Η εμπειρία από το αμερικανικό σύστημα», στο περ.International Journal of Inclusive Democracy, vol.2, n.1, Σεπτέμβριος 2001 και στο συλλογικό: Παγκοσμιοποιημένος Καπιταλισμός. Έκλειψη της Αριστεράς και Περιεκτική Δημοκρατία, Εκδ.Κουκκίδα, σ.298.
[14]  Αναδημοσίευση στοιχείων 2005 στο: Κ.Σταμάτης, «Κριτική αποτίμηση του προσχεδίου του νόμου-πλαισίου για τα ΑΕΙ», Παιδεία και Κοινωνία, τχ.17, Οκτώβριος 2006, σ.8.

Θανάσης Παναγιώτου, «Αναχώρηση ΙΙΙ», ακρυλικό, 2005
Γελοιογραφία Γ.Καλαϊτζή, δημοσιευμένη στην εφημ.Ελευθεροτυπία, 3/6/2006.