Αφιέρωμα: Δ. Ησαΐας - Τ. Παπαϊωάννου

Ο Δημήτρης Ησαΐας (1952) και ο Τάσης Παπαϊωάννου (1953) γεννήθηκαν στην Αθήνα με ένα χρόνο διαφορά.

Αποφοίτησαν από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το 1979 ξεκίνησαν μια κοινή επαγγελματική πορεία, δημιουργώντας τη δική τους αρχιτεκτονική ομάδα, με έδρα εκεί κοντά στα μέρη τα γνωστά (Θεμιστοκλέους).

Επιλογή «αρχιτεκτονικά» δομημένη, αν σκεφτεί κανείς ότι παράλληλα με την άσκηση των επαγγελματικών δραστηριοτήτων τους συνέχισαν να επισκέπτονται, και δη καθημερινά, το Ε.Μ.Π., όχι βεβαίως ως φοιτητές πλέον, αλλά ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι (του Τομέα Ι των Συνθέσεων στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών).

Και η παράλληλη πορεία των δυο παλιών συμφοιτητών δεν σταματά εδώ. Συνεχίζεται και εξελίσσεται καθημερινά στο πεδίο της έρευνας και του προβληματισμού με την αδιάλειπτη συμμετοχή τους στον διάλογο για την αρχιτεκτονική, με  αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, πλούσιο συγγραφικό έργο και συνεχείς παρεμβάσεις.

Και βέβαια το σημαντικό και πολλάκις διακεκριμένο αρχιτεκτονικό έργο τους είναι αυτό που τους κατατάσσει σε μια από τις πλέον εξέχουσες αρχιτεκτονικές ομάδες στην χώρα μας, με πολλές μελέτες ιδιωτικών και δημόσιων έργων στο ενεργητικό της και οι οποίες  κατέχουν περίοπτη θέση στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία.

Το greekarchitects.gr σας παρουσιάζει από σήμερα, ένα μέρος του αρχιτεκτονικού έργου των Δημήτρη Ησαΐα και Τάση Παπαϊωάννου (15 έργα) και παράλληλα ένα διάλογο μαζί τους.

1. Συνέντευξη. (Από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Μιστριώτη)

Επίσης δείτε και νέα συνέντευξη σε βίντεο (06/01/2011) με αφορμή την αρχιτεκτονική τους έκθεση 2011.

Πόλη
Ερώτηση: Η Ελληνική κοινωνία αρνείται πεισματικά να ενσωματώσει τους οικονομικούς μετανάστες, με αποτέλεσμα  όχι μόνο να συντηρούνται τα «γκέτο» στην Αθήνα, αλλά και να εμφανίζονται σταδιακά και σε άλλες πόλεις.
Έχουν γίνει  πολλές μελέτες  με στόχο την ένταξη των οικονομικών μεταναστών στον αστικό ιστό, αλλά είτε απέτυχαν, είτε δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.
Μπορεί τελικά η αρχιτεκτονική να συμβάλει στη διαδικασία αυτοσυνείδησης των ανθρώπων (Αντόνιο Μονεστιρόλι) αποβάλλοντας τα σκοτεινά ανθρώπινα ένστικτά τους και να δώσει λύσεις;

Απάντηση: Οι κοινωνικές συγκρούσεις δεν επιδέχονται αρχιτεκτονικές επιλύσεις. Η επίλυση των προβλημάτων των οικονομικών μεταναστών και των επιπτώσεων τους στις πόλεις μας δεν επιδέχονται «επιδέξιους» αρχιτεκτονικούς χειρισμούς. Ο αρχιτεκτονικός ντετερμινισμός άλλων εποχών είναι απολύτως ξεπερασμένος και πολλές φορές υποκρύπτει και μια διάθεση κουκουλώματος των βαθύτερων αιτιών που γεννούν τέτοιας φύσεως προβλήματα. Η αρχιτεκτονική μπορεί να επιχειρεί να προτείνει λύσεις σε αυτά που της αντιστοιχούν και για αυτούς τους οποίους υπηρετεί. Τα φαινόμενα, όπως περιγράφονται στην ερώτηση, ξεπερνούν την αρχιτεκτονική και αφορούν συμπεριφορές και πρακτικές ολόκληρης της κοινωνίας.

Εποικισμός της  Ελληνικής υπαίθρου
Ερώτηση: Την Αθήνα, ας δεχτούμε ότι μπορεί να την σώσει το μαγικό ραβδί ενός εισαγόμενου πολεοδόμου, που είναι και της μόδας. Με την Ελληνική ύπαιθρο και το νομικό καθεστώς - φαινόμενο «Εκτός Σχεδίου Δόμηση» - που επιτρέπει την αλόγιστη διάσπαρτη δόμηση καταστρέφοντας το τοπίο, τι μπορούμε να κάνουμε κατά την γνώμη σας;

Απάντηση:Οι πόλεις μας και η ύπαιθρος που τις περιβάλλει βρίσκονται στην κατάσταση που όλοι γνωρίζουμε, όχι από άγνοια του ορθού τρόπου διαχείρισης των προβλημάτων ή λόγω έλλειψης εγχώριων ή αλλοδαπών ειδικών. Η «Εκτός Σχεδίου Δόμηση» και η έλλειψη θεσμικού πλαισίου προστασίας των δασών, η εσκεμμένη ασάφεια διάφορων νομοθετικών ρυθμίσεων, η ελαστικότητα στην προστασία των δημόσιων εκτάσεων που εντείνεται με τις ελλείψεις του Εθνικού Κτηματολογίου είναι όψεις μιας πολιτικής «ανάπτυξης» που ποτέ δεν εκφράστηκε ρητά αλλά εν τέλει με συνέπεια υλοποιείται για δεκαετίες. Δεν πιστεύουμε ότι αυτά που συμβαίνουν γύρω μας είναι απλά τυχαία γεγονότα. Η πολιτική επέκτασης των πόλεων συντελέσθηκε στο παρελθόν, αλλά και συνεχίζει στις μέρες μας να γίνεται με τον ίδιο τρόπο. Πάρτε για παράδειγμα την περιοχή της Ανατολικής Αττικής: η κατασκευή του Αεροδρομίου και ενός Άξονα αποτέλεσαν των αφορμή μιας κατασκευαστικής έκρηξης που έγινε χωρίς ελέγχους και προγραμματισμό. Το κόστος αυτού του είδους της ανάπτυξης πέρασε σε όλους μας και δυστυχώς όχι μόνο σε εμάς, αλλά και σε μελλοντικές γενιές.
Αλλαγή αυτού του μοντέλου ανάπτυξης σημαίνει συγκρούσεις με ομάδες συμφερόντων. Η συνέχεια σε επίπεδο προγραμματισμού και σχεδιασμού είναι απλούστερη…

Ερώτηση: Μια ερώτηση που την απευθύνουμε συχνά, ιδιαιτέρως σε πανεπιστημιακούς δάσκαλους:
Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για τις πρώτες σκέψεις σας, τη στιγμή που το λευκό χαρτί σας περιμένει να ξεκινήσετε ένα νέο έργο. Η πανεπιστημιακή σας ιδιότητα  λειτούργησε ποτέ ανασταλτικά στους αρχιτεκτονικούς πειραματισμούς σας; Έχετε ίσως νοιώσει, κάποιες στιγμές, εγκλωβισμένος στις θεωρίες που μπορεί ακόμα και να διδάσκετε;

Απάντηση: Πριν από το «λευκό χαρτί» υπάρχει ο Τόπος που πρόκειται να υποδεχτεί το κτήριο. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, οι πειθαρχίες και οι δεσμεύσεις που επιβάλλει, τη ζωή που εμπεριέχει. Από τη στιγμή που χαράζονται οι πρώτες γραμμές πάνω στο λευκό χαρτί, αυτομάτως αρχίζει μια δημιουργική “συνομιλία” του αρχιτέκτονα με τις αφαιρετικές αυτές χαράξεις. Είναι βασανιστική και επίπονη η διαδικασία της αρχιτεκτονικής σύνθεσης και ιδιαίτερα αυτών των πρώτων σταδίων. Είναι μια φάση εξαιρετικά σύνθετων και πολύπλοκων νοητικών διεργασιών. Ανακαλούνται μνήμες, εμπειρίες, εικόνες, βιώματα για να τροφοδοτήσουν αυτή τη διαδικασία. Όσο προχωρά και ολοκληρώνεται η απεικόνιση της ιδέας τόσο ξεκαθαρίζει το τοπίο και η ατμόσφαιρα του σκίτσου και αχνοφαίνεται η μορφή του κτηρίου.
Η διδασκαλία στη Σχολή και άσκηση της Αρχιτεκτονικής δεν αποτέλεσαν για εμάς με κανένα τρόπο δύο ανεξάρτητες λειτουργίες, αλλά συγκοινωνούντα δοχεία. Το ένα τροφοδοτεί συνεχώς και αδιαλείπτως το άλλο. Αυτό που πιστεύουμε ή για να είμαστε ακριβείς επιχειρούμε να μεταφέρουμε, είναι τη θεωρητική γνώση και την εμπειρία μας στα σχεδιαστήρια της Σχολής, αλλά συγχρόνως παίρνουμε από αυτά ερεθίσματα που γονιμοποιούν την αρχιτεκτονική πράξη. Η πανεπιστημιακή μας ιδιότητα, επομένως, όχι μόνο δε λειτούργησε ανασταλτικά στην έρευνα και τον πειραματισμό, αλλά αντίθετα βοήθησε στην ανάπτυξή τους.

Νέο Μουσείο Ακροπόλεως
Ερώτηση: Πολλές φορές ένα κτίριο, έστω και με βίαιο τρόπο, αδιαφορώντας  για την  κλίμακα μιας περιοχής, εισβάλει ξαφνικά στον αστικό ιστό και τελικά γίνεται αποδεκτό και από τους κατοίκους  και από τους αρχιτέκτονες.
Τι συνέβη τελικά με το ΝΜΑ και δεν κατάφερε να ενταχθεί; Ακόμα τουλάχιστον; Θα ήθελα η απάντησή σας να επικεντρωθεί στο ίδιο το κτίριο και όχι στον χώρο, προβληματικό ή όχι, που αυτό τελικά πραγματοποιήθηκε. 

Απάντηση: Είναι δύσκολο- έως και αδύνατο- να επικεντρώσει κανείς την απάντησή του μόνο στο κτήριο, αγνοώντας το χώρο. Ένα κτήριο ποτέ δε μπορεί κανείς να το κρίνει ανεξάρτητα από τον τόπο στον οποίο αυτό υλοποιήθηκε. Κάθε κτήριο κτίζεται δίπλα σε αυτά που προϋπήρχαν και ετοιμάζεται να υποδεχθεί δίπλα του αυτά που θα κτισθούν στο μέλλον.
Στην περίπτωση του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης το πρόβλημα εντοπίζεται, λοιπόν, όχι μόνο στη συγκεκριμένη θέση που επιλέχθηκε, αλλά και στο κτηριολογικό πρόγραμμα που οι αρχιτέκτονες του κτηρίου ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν. Αυτό το σημείο συχνά το παρακάμπτουμε, στρέφοντας την κριτική μας στο τελικό αποτέλεσμα. Η «κλίμακα» συνεπώς του κτηρίου είχε προαποφασισθεί και αυτό είχε τη σημασία του όχι μόνον σε σχέση με τις γειτονικές πολυκατοικίες, αλλά κυρίως σε σχέση με τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης. Δεν είναι, λοιπόν, ζήτημα κλίμακας ή μεγάλων συνθετικών γραμμών ή υλικών και χρωμάτων, αλλά τι αυτό το ίδιο το κτήριο ως αρχιτεκτονική ιδέα εκφράζει και συμβολίζει. Η ιδέα ενός κτηρίου που βλέπει την Ακρόπολη, αλλά και- κυρίως- το βλέπουν από αυτή φαίνεται ότι εξέφραζε καλύτερα τον μεγαλοϊδεασμό αυτών που αποφάσιζαν.
Η αρχιτεκτονική κρίνεται από το υλοποιημένο αποτέλεσμα της και η κρίση αυτή απαιτεί χρόνο. Χρόνο που δικαιούται και το κτήριο του Νέου Μουσείου, γιατί δεν υπάρχει αναγκαστικά αντιστοιχία σε αυτό που μπορεί να σκέφτηκε ο αρχιτέκτονας για ένα έργο του και στο ίδιο του το έργο, ανάμεσα στην «πρόθεση» και στην «επενέργεια», την ακτινοβολία δηλαδή του έργου στην πόλη και την κοινωνία. Και αυτή η ακτινοβολία είναι που έχει σημασία και δικαιώνει την Αρχιτεκτονική.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ – ΤΑΣΗΣ
Ερώτηση: Μιλήστε μας για την συνεργασία σας. Είναι διακριτοί οι ρόλοι στη μακρόχρονη κοινή επαγγελματική πορεία σας; Επίσης θα θέλαμε να μας παρουσιάσετε και τους συνεργάτες αρχιτέκτονες του γραφείου σας.

Απάντηση: Η Αρχιτεκτονική είναι μια δουλειά ομάδας και αυτό είναι κάτι που πρωτονοιώσαμε από τα φοιτητικά μας χρόνια, όταν οι συζητήσεις με συμφοιτητές και συμφοιτήτριες και οι ομαδικές δουλειές αποτελούσαν ένα δεύτερο σχολείο. Η Αρχιτεκτονική δύσκολα δέχεται μοναχικές πορείες ή τουλάχιστον έτσι πιστέψαμε και δουλέψαμε προσπαθώντας πάντοτε να είμαστε ανοιχτοί σε συνεργασίες. Ο σταθερός πυρήνας της ομάδας είμαστε οι δυο μας, αλλά μαζί μας δούλεψαν όλα αυτά τα χρόνια πλήθος συνεργάτες. Στα πλαίσια μιας μακροχρόνιας συνεργασίας είναι δύσκολο να καθορισθούν διακριτοί ρόλοι. Υπάρχουν κοινές απόψεις και συναντίληψη στις βασικές επιλογές που καθορίζουν την αρχιτεκτονική και από εκεί και πέρα διαφορές που γίνονται αφορμή για συζητήσεις και προβληματισμούς που πλούτισαν την αρχιτεκτονική μας, αλλά και τον καθένα μας ξεχωριστά.
Οι συνεργάτες αρχιτέκτονες που δούλεψαν μαζί μας ήταν πολλοί. Από το φίλο και συνάδελφο Γιώργο Μακρή, το φίλο- συνάδελφο και συμφοιτητή Γιώργο Παπακωνσταντίνου, στη νεότερη γενιά του Αντώνη Μουρελάτου και της Μαρίνας Φιλιπποπουλου, στον ακόμη νεώτερο συνάδελφο Σταύρο Γυφτόπουλο που εδώ και πολλά χρόνια συνεργάζεται μαζί μας. Τον πυρήνα αυτό πλαισιώνουν όλα αυτά τα χρόνια πολλοί ακόμα αρχιτέκτονες και αρχιτεκτόνισσες, όπως και οι φίλοι και συνεργάτες μας Πολιτικοί Μηχανικοί Γιάννης Κουβόπουλος και Άλκιμος Παπαθανασίου. 

Το χρώμα στην αρχιτεκτονική
Ερώτηση: Η σύγχρονη αρχιτεκτονική δεν φαίνεται να πολυχρησιμοποιεί χρώμα, πέραν του λευκού και εκείνων που υπάρχουν σε φυσικά ή μη δομικά υλικά. Είναι θέμα αδυναμίας – εκπαίδευσης των αρχιτεκτόνων ή μπορούμε να δεχτούμε τη συνήθη απάντηση, ότι το λευκό εμπεριέχει όλα τα χρώματα.

Απάντηση: Χρώμα και αρχιτεκτονική πορεύονται ως αναπόσπαστες και αδιαίρετες έννοιες μέσα στο χρόνο. Αν το έχουμε αυτό κατά νου από τα πρώτα σκίτσα που κάνουμε, προσπαθώντας να αποκρυσταλλώσουμε την κεντρική ιδέα του κτηρίου, τότε η λειτουργία των χρωμάτων θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο θα συνθέσουμε τη μορφή του οικοδομήματος και θα συνδυάσουμε τα υλικά του.
Το χρώμα και τα υλικά γενικότερα έχουν να κάνουν με το γενικότερο συνθετικό και κατασκευαστικό λεξιλόγιο του κτηρίου. Τελείως διαφορετικοί χρωματικοί κανόνες ισχύουν, για παράδειγμα, στο νεοκλασικό κτήριο, απ’ ό,τι στο μεσοπολεμικό ή το μοντέρνο της δεκαετίας του ’60. Το χρώμα δεν έρχεται εκ των υστέρων να διακοσμήσει και να ομορφύνει το οικοδόμημα, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο συνθετικό στοιχείο της κεντρικής του ιδέας και τίθεται εξ αρχής.
Το χρώμα όμως πρέπει να το αντιλαμβανόμαστε και να το χρησιμοποιούμε ως «δομικό υλικό» της κατασκευής. Χτίζουμε δηλαδή με το χρώμα! Έτσι θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να πούμε «χτίζουμε με κόκκινο» και όχι «χτίζουμε με τούβλα». Όταν ο αρχιτέκτονας φαντάζεται τον αρχιτεκτονικό χώρο, δε μπορεί παρά να τον φαντάζεται με χρώματα, υλικά, φως. Κάθε φυσικό ή τεχνητό υλικό έχει χρώμα. Πώς είναι δυνατό, λοιπόν, να χτίζω με υλικά, χωρίς την ίδια στιγμή να χτίζω με χρώματα;

2. Αρχιτεκτονιό έργο

ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ

 ΔΙΠΛΟΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗ Ν.ΠΕΝΤΕΛΗ

 ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΟ ΡΙΜΠΑΡΙ

 ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΟΝ ΑΛΙΜΟ

 ΔΥΟ ΔΙΩΡΟΦΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΣΤΗΝ Π. ΠΕΝΤΕΛΗ

 ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΚΑΘ’ ΥΨΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Α. ΦΑΣΙΑΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΑΛΗ

 ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΡΙΩΝ ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ




ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΙΡΙΑ

ΜΟΥΣΕΙΑ

 ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΗΛΕΚΤΡΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΟ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟ (Α’ ΚΑΙ Γ’ ΒΡΑΒΕΙΟ)

 ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ (β’βραβείο)

 ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ

ΚΤΙΡΙΑ ΓΡΑΦΕΙΩΝ

 ΚΤΙΡΙΟ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

 ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΚΤΙΡΙΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ (β’ βραβείο)

ΚΤΙΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

 ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΕΛΛΗΝΟΑΛΒΑΝΙΚΟ ΚΟΛΕΓΙΟ ΤΙΡΑΝΩΝ

 ΑΡΣΑΚΕΙΑ ΠΑΤΡΩΝ

ΚΤΙΡΙΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ

 ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΡΑΦΗΝΑ

 ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΕΓΑΡΟ ΑΙΓΙΟΥ (ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ α’ βραβείο)