ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ
ΑΛΦΑΔΙΕΣ
Η πρόσφατη ανακοίνωση του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας αναζωπύρωσε το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον για τον βιότοπο των Αθηναίων. Εφημερίδες και κανάλια προβάλλουν σχετικές συνεντεύξεις ειδικών και μη, με κοινό στοιχείο το προφανές: η πολεοδομική οργάνωση της Πρωτεύουσας είναι διάτρητη και χρειάζεται μπαλώματα. Κυρίαρχο συμπέρασμα είναι ότι πρέπει –επιτέλους- να ενισχυθεί το αστικό πράσινο με ποικίλους τρόπους: δημιουργία πρασίνων θυλάκων με κατεδάφιση κτιρίων ή και ολοκλήρων τετραγώνων, ενοποίηση και πρασίνισμα των ακαλύπτων χώρων, πράσινα δώματα.
Αυτή η πράσινη εκστρατεία έχει να αντιμετωπίσει δύο πανίσχυρους εχθρούς: αφενός την ιερότητα της ακίνητης ιδιοκτησίας, και αφετέρου τη λατρεία του αυτοκινήτου που χαρακτηρίζουν τη σημερινή ελληνική πόλη. Η πρώτη συνεπάγεται μεγάλο κόστος απαλλοτριώσεων και δικαστικούς μαραθώνιους, παράλληλα με τη διχογνωμία των επιμέρους ιδιοκτητών –κάτι που πιο παλιά βραχυκύκλωσε το Ενεργό Οικοδομικό Τετράγωνο του Τρίτση. Η δεύτερη συνδέεται όχι μόνο με τη κυκλοφοριακή συμφόρηση, αλλά περισσότερο με την ανάγκη στάθμευσης, η οποία είναι αναντίρρητη και οδηγεί σε επεμβάσεις σαν αυτή στην Πλατεία Κύπρου.
Περιμένοντας την εξεύρεση πόρων, τη θέσπιση κινήτρων, και τις νομικές διαδικασίες που συνεπάγονται οι προτάσεις που ακούμε, θα αργήσουμε να δούμε ‘πράσινη’ μέρα στην Αθήνα. Όμως κάθε μέρα κτίρια και αυτοκίνητα πληθαίνουν γύρω μας, η ασφυξία θεριεύει, το φαινόμενο της αστικής θερμονησίδας εντείνεται, ο Αθηναϊκός δομικός μύκητας κατατρώει τα Μεσόγεια. Αναμφίβολα χρειάζονται πρακτικές λύσεις που να είναι γρήγορα εφαρμόσιμες!
Ας δούμε εδώ μια πραγματική περίπτωση που ίσως μπορεί να δώσει τέτοιες λύσεις, είτε για άμεση εφαρμογή είτε για πιο μακρόπνοους σχεδιασμούς. Πρόκειται για τη λεγόμενη Νέα Περιοχή του Δήμου Παπάγου, κοντά στην Πολυτεχνειούπολη του Ζωγράφου. Είναι μια περιοχή της Αθήνας που άρχισε να κτίζεται στη 10ετία του ’60, αφού προηγουμένως είχε ρυμοτομηθεί σε μια έκταση με βράχια και πουρνάρια στους πρόποδες του Υμηττού (Εικόνα 1).
Στην περιοχή αυτή έχει εφαρμοστεί ένα σύστημα εναλλαγής λωρίδων ασφάλτου και χώματος -δηλαδή παράλληλων οδών και γραμμικών πάρκων- χάρη στο οποίο η υψηλή βλάστηση (κυρίως πεύκα και νεραντζιές) διαχέεται ανάμεσα στους οικοδομικούς όγκους (Εικόνα 2). Οι οδοί έχουν εκατέρωθεν αδιέξοδες παρόδους, οι οποίες καταλήγουν σε γραμμικά αλσύλλια (‘πρασιές’) με πυκνά πεύκα και αυτοφυή βλάστηση πάνω σε γυμνό έδαφος χωρίς καμία τεχνητή διαμόρφωση (Εικόνα 3). Ουσιαστικά πρόκειται για ένα απλό Ιπποδάμειο σύστημα με cul-de-sac και διαχωρισμό αυτοκινήτων και πεζών. Το αποτέλεσμα αυτής της διάταξης είναι η ελαχιστοποίηση της απόστασης μεταξύ κτιρίων και ‘εξοχής’, καθώς και η δημιουργία ζωνών αποκλειστικά για πεζούς χωρίς να βλάπτεται η οδική κυκλοφορία.
Εικόνα 1: Η Νέα Περιοχή Παπάγου
Εικόνα 2: Δρόμοι (κίτρινο) και άλση (πράσινο) εναλλάξ.
Εικόνα 3: Πρασιές μεγάλου & μικρού πλάτους στη Νέα Περιοχή Παπάγου. Η γειτνίαση κατοικιών-πεύκων είναι άμεση. Το χώμα της πρασιάς καλύπτεται μόνο από εποχιακά αγριόχορτα με πλακόστρωτα μονοπάτια τοπικά.
Θα μπορούσε άραγε να εφαρμοστεί μια τέτοια ιδέα σε άλλες περιοχές με πυκνότητα δόμησης μεγαλύτερη από αυτή του Παπάγου; Πρακτικά είναι κάτι απλούστατο: σε μια γειτονιά, κάθε δεύτερη –ή έστω τρίτη- οδός απογυμνώνεται από την άσφαλτο και μετατρέπεται σε γραμμικό πάρκο χωρίς καμία τεχνητή διάστρωση. Αυτές οι ζώνες βλάστησης δημιουργούν ανάμεσα στα κτίρια συνεχείς πράσινους διαδρόμους πεζών που διακόπτονται από καίριους άξονες οχημάτων μόνο όπου είναι εντελώς απαραίτητο. Στην Εικόνα 4 φαίνεται σχηματικά η εικόνα μιας τυχαίας πυκνοδομημένης περιοχής της Αθήνας πριν και μετά μια τέτοια παρέμβαση.
Η λύση διαφέρει από τις γνωστές πεζοδρομήσεις ή τις οδούς ήπιας κυκλοφορίας: Απαραίτητο στοιχείο της είναι η διατήρηση του εδάφους εντελώς ακάλυπτου (πλην πεζοδρομίων σε επαφή με τα κτίρια), ώστε να διευκολύνεται η ελεύθερη ανάπτυξη κάθε είδους βλάστησης, όπως στην εξοχή. Τα μπάζα από την αποξήλωση της ασφάλτου μπορούν ίσως να μεταφερθούν σε κοντινή ανοιχτή περιοχή για υπόβαση διακοσμητικών λοφίσκων (όπως έγινε στο Βερολίνο με τα ερείπια του 2ου παγκοσμίου πολέμου).Τα πλεονεκτήματα είναι πολλαπλά:
• Δεν χρειάζονται καθόλου απαλλοτριώσεις αφού πρόκειται για δημόσιους χώρους.
• Αντίθετα με άλλες προτεινόμενες λύσεις, δεν χρειάζεται ομοφωνία συνιδιοκτητών, αποζημιώσεις, μεταφορά συντελεστή, προσφυγές κ.λπ.
• Οι απαιτούμενες εργασίες διαμόρφωσης έχουν ελάχιστο κόστος, όπως και η μετέπειτα συντήρηση.
• Περιορίζεται η στεγανοποίηση του εδάφους -άρα και τα προβλήματα πλημμύρας- με θετικό αντίκτυπο στον υδροφόρο ορίζοντα και την βλάστηση.
• Εξασθενεί το φαινόμενο της αστικής θερμονησίδας αφού μειώνεται η μαύρη θερμική μάζα που απορροφά σημαντική ηλιακή ενέργεια και προστίθεται η δροσοποιός βλάστηση -αυτό μάλιστα στο ύψος της ζωής της πόλης αντί για τα απόμακρα δώματα.
• Δεν υφίστανται ζητήματα σαν αυτά που συνοδεύουν τα πράσινα δώματα: στατική επιβάρυνση κτιρίων (και μάλιστα ψηλά), φροντίδα και ανεμοπροστασία της βλάστησης, επάρκεια χώματος για μεγάλα φυτά.
• Διευκολύνεται η εγκατάσταση και τροποποίηση υπογείων δικτύων κοινής ωφέλειας.
• Επανέρχεται δίπλα στα σπίτια η παλιά αλάνα, ο κοινωνικός χώρος παιδιών αλλά και μεγάλων.
Εικόνα 4: Πράσινοι διάδρομοι στη θέση ασφάλτου σε πυκνοδομημένη περιοχή του κέντρου της Αθήνας
(πριν, μετά, λεπτομέρεια)
Φυσικά τίθεται το ερώτημα της κίνησης και στάθμευσης του αδηφάγου αυτοκινήτου. Με τη τρέχουσα παντοδυναμία του ΙΧ, βασική παράμετρος κάθε ρεαλιστικής πρότασης είναι (α) η ελευθερία πρόσβασης οχημάτων κοντά σε κάθε κτίριο και (β) η διατήρηση της υφιστάμενης χωρητικότητας της πόλης σε θέσεις στάθμευσης. Στην περίπτωση του Παπάγου τα σχετικά δεδομένα δεν είναι δυσμενή (ακόμη), αλλά τι γίνεται σε πυκνοκατοικημένες περιοχές όπως π.χ. στη Κυψέλη ή στο Παγκράτι; Η Εικόνα 5 δείχνει διαγραμματικά μια λύση όπου βρόγχοι ‘ήπιας κυκλοφορίας’ διευκολύνουν τη κίνηση οχημάτων χωρίς ανάγκη αναστροφής, διατηρώντας επίσης τις θέσεις στάθμευσης σχεδόν ανέπαφες.
Εικόνα 5: Κυκλική κίνηση στις παρόδους αντί για cul-de-sac
Σίγουρα το παρόν σημείωμα δεν αποτελεί συγκεκριμένη πρόταση, καθώς υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες για εξέταση ανάλογα με τα δεδομένα κάθε εφαρμογής. Πρόκειται απλά για παρουσίαση μιας ιδέας που ίσως βρουν ενδιαφέρουσα κάποιοι πιο αρμόδιοι. Προσωπικά απολαμβάνω τα καλά αυτής της ρυμοτομίας στου Παπάγου εδώ και χρόνια…
Θάνος Ν. Στασινόπουλος
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, AAGradDipl.
5.5.2009
