Ο Τιτανικός

Στο πρώτο άρθρο αυτής της στήλης πριν σχεδόν 3 χρόνια, έγραφα για ένα τζίνι που τα θαύματά του δεν κατάφεραν να δώσουν μακροπρόθεσμη λύση στην περιβαλλοντική κρίση. Αυτό το τζίνι ξαναφάνηκε τις προάλλες και είχαμε ένα ενδιαφέροντα διάλογο που μεταφέρω εδώ, στη τελευταία Αλφαδιά που δημοσιεύει το greekarchitects.gr

- Σε βλέπω προβληματισμένο πάλι. Την άλλη φορά ήταν η περιβαλλοντική κρίση, τώρα τι σε βασανίζει; με ρώτησε.

- Τώρα έχουμε άλλη κρίση, οικονομική: Οι μισθοί σε πτώση, οι φόροι στον ανήφορο, η ελπίδα στη κατάψυξη, του εξήγησα.

- Τα ξέρω αυτά, μου λέει. Δεν είναι και τόσο άσχημα, αντίθετα είναι καλά νέα!

Παραξενεύτηκα και του ζήτησα εξηγήσεις.

- Θυμάσαι που μου είχες ζητήσει κάποιες χάρες για να σταματήσει η επιδείνωση του περιβάλλοντος; Μου ζήτησες δωρεάν και καθαρή ενέργεια για τα αυτοκίνητα και στην έδωσα. Μου ζήτησες καθαρό ηλεκτρισμό, στον έδωσα. Μου ζήτησες να γίνουν οι χωματερές κέντρα ανακύκλωσης και έγινε. Μου ζήτησες και οικολογικά κτίρια αυτάρκη σε ενέργεια και στα έδωσα. Αλλά είδες στη συνέχεια ότι, με όλα αυτά που θεωρούσες σημαντικά τότε, δεν έγινε τελικά και τίποτε σπουδαίο, μόνο κάποια καθυστέρηση στον κατήφορο. Και ξέρεις γιατί; Επειδή επιχειρούσαν να αμβλύνουν προσωρινά το πρόβλημα χωρίς όμως να αντιμετωπίζουν την πηγή του. Τι θα έπρεπε να κάνεις λοιπόν, πέρα από τέτοια ημίμετρα; με ρώτησε.

- Πιστεύω ότι ο καταναλωτισμός είναι η βασική αιτία του περιβαλλοντικού προβλήματος, άρα θα φρόντιζα να τον περιορίσω, του απάντησα.

- Σωστά, αλλά όχι μόνο, με διόρθωσε. Ξέρεις τη σχέση του Ehrlich, το I=PAT;

- Ναι, αυτή που λέει ότι επιβαρύνουμε το περιβάλλον ανάλογα με το πόσοι είμαστε, πόσο καταναλώνει ο καθένας, και πόσες είναι οι πρώτες ύλες και τα σκουπίδια που συνεπάγεται η κατανάλωση του καθενός ανάλογα με τη τεχνολογία μας.

- Ακριβώς. Άρα από το 1970 που ήσαστε οι μισοί Γήινοι από σήμερα έχετε διπλασιάσει τις επιπτώσεις σας στον πλανήτη μόνο και μόνο λόγω του πλήθους σας. Λάβε υπόψη σου και ότι στο ίδιο διάστημα έχετε 12πλασιάσει το μέσο κατά κεφαλή εισόδημά σας, πράγμα που πρακτικά μεταφράζεται σε κατανάλωση. Καταλαβαίνεις λοιπόν ότι σήμερα επιβαρύνετε το περιβάλλον κάπου 24 φορές περισσότερο απ' ότι 40 χρόνια πριν. Σε αυτό το διάστημα, πόσο έχετε βελτιώσει τη τεχνολογία σας ώστε να μειώσετε τις ποσότητες πρώτων υλών και σκουπιδιών 'ανά μονάδα κατανάλωσης' όπως λέει ο Ehrlich;

- Δεν νομίζω ότι η τεχνολογική μας απόδοση αυξήθηκε 24 φορές, αποκρίθηκα εντυπωσιασμένος με τους αριθμούς αυτούς. Έχει γίνει σημαντική πρόοδος μεν, αλλά δεν νομίζω τόσο μεγάλη.

- Βλέπεις λοιπόν την πορεία που έχετε πάρει. Τι λες ότι μπορείτε να κάνετε; Να μειώσετε το P με ευθανασία, με πολέμους, ή με κάποιο νέο μικρόβιο;

- Μα τι είναι αυτά που λες; είπα αναστατωμένος. Σου είπα και πριν ότι η λύση είναι η μείωση της κατανάλωσης!

- Καλά, ότι πεις, είπε χαμογελώντας. Ας πούμε ότι αυτή είναι η λύση. Και πώς θα το έκανες αυτό; Με διαφημίσεις τύπου 'Μην αγοράζετε όσα βλέπετε στις άλλες διαφημίσεις'; Ή μήπως με έναν οικολογικό στρατιωτικό νόμο; Ξέρεις καλά ότι το σύστημα της ελεύθερης αγοράς και της διόγκωσης που σας εξουσιάζει δεν πρόκειται να βάλει ούτε θηλιά στον λαιμό του, ούτε αλυσίδες στο πόδι του. Καλύτερα να βρεις τι είναι αυτό χωρίς το οποίο δεν μπορεί να υπάρχει κατανάλωση.

- Για να υπάρχει κατανάλωση πρέπει βέβαια να υπάρχει διαθέσιμο χρήμα, τόλμησα να πω σαν σοφός οικονομολόγος.

- Επομένως περιορίζοντας το διαθέσιμο χρήμα περιορίζεις τη κατανάλωση, και κατ' επέκταση την επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Γι' αυτό σου είπα ότι η κρίση είναι καλά νέα για το περιβάλλον. Και όχι σε ένα-δύο θέματα μόνο. Δες ας πούμε τη κατανάλωση ηλεκτρισμού στη χώρα σου που για δεκαετίες ανέβαινε σταθερά 3-4% τον χρόνο. Τώρα πέφτει σχεδόν το ίδιο. Δες τα σκουπίδια που ανέβαιναν κάπου 2% κάθε χρόνο ενώ τώρα κάνουν βουτιά. Χώρια που αυξάνεται και η 'ανακύκλωση' καθώς πληθαίνουν οι ρακοσυλλέκτες.

Ήμουν έκπληκτος όχι μόνο με τα μαντάτα αλλά και την ενημέρωσή του. Και το τζίνι συνέχισε:

- Και για σκέψου τα καλά που έχει η συρρίκνωση της οικοδομικής δραστηριότητας για το περιβάλλον και το τοπίο: λιγότεροι λόφοι θα γίνουν αμμοχάλικο, λιγότερα μπάζα θα πέσουν στις ρεματιές, λιγότερο τσιμέντο θα καλύψει εκτάσεις εντός και εκτός σχεδίου. Η ύφεση είναι βέβαια συμφορά για τον κλάδο σου, αλλά δεν παύει να είναι χαρμόσυνα νέα για το φυσικό περιβάλλον -διαφωνείς;

- Έτσι που το λες δεν μπορώ να διαφωνήσω, αλλά...

- Δεν έχει 'αλλά', είναι ξεκάθαρο, λιγότερη δόμηση σημαίνει λιγότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος -τελεία. Αφού ξέρεις άλλωστε τι φέρνει η αυθαίρετη δόμηση και όλα αυτά τα εξοχικά στις παραλίες και τα δάση με λεφτά από τα συμπόσια που λέει ο Πάγκαλος.

- Αυτά, μας έφαγαν, μουρμούρισα.

- Μπα, μη νομίζεις, οι καταχρήσεις ήταν μόνο ένα σύμπτωμα του εγωκεντρικού υλισμού που σας ταλανίζει, με διόρθωσε. Αλλά μη στενοχωριέσαι, έχετε κι άλλα καλά από τη κρίση. Θυμάσαι που έλεγες για τον διπλασιασμό των αυτοκινήτων στην Ελλάδα κάθε 12 χρόνια και τα προβλήματα που φέρνει αυτό; Συμφόρηση, εκνευρισμό, καυσαέριο; Ε, να τώρα που οι πωλήσεις αυτοκινήτων πέφτουν κατακόρυφα. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά και όσα υπάρχουν χρησιμοποιούνται λιγότερο. Να λοιπόν που έχετε αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας, να και βελτίωση στην ατμόσφαιρα. Και μάλιστα χωρίς αστυνομεύσεις και δακτυλίους, και χωρίς να ξοδέψετε απολύτως τίποτε για νέες αρτηρίες και κόμβους, για γκαράζ, για δεντροφυτεύσεις και όλα τα παρόμοια. Είδες πόσο ωραία τα φέρνει η κρίση;

Δεν άντεξα και του είπα κάπως απότομα:

- Δηλαδή τι εννοείς, πρέπει όλοι να γίνουμε σαν τους Άθλιους του Ουγκώ για να μη θίξουμε το περιβάλλον; Τρελαθήκαμε;

- Α, έχεις παρεξηγήσει τα πράγματα, μου απάντησε με ένα περίεργο χαμόγελο. Ποιος είπε 'όλοι'; Νόμιζα ότι είσαι πιο έξυπνος.

- Για εξήγησε, είπα ενοχλημένος.

- Θυμάσαι το όνειρο με τον Τιτανικό που έγραψες ότι είδες μετά την προηγούμενη συνάντησή μας; Το διάσημο ναυάγιο όπου σώθηκαν τα 2/3 από τους επιβάτες της πρώτης θέσης, το 1/4 από της τρίτης, και το 1/5 από το πλήρωμα; Εκεί οι προνομιούχοι επιβάτες είχαν ειδική μεταχείριση σε σχέση με τους υπόλοιπους, γι' αυτό και οι περισσότεροι σώθηκαν, μαζί μάλιστα με 2 από τα σκυλάκια τους. Βέβαια δεν υπήρχε περίπτωση να σωθούν όλοι αφού οι σωσίβιες λέμβοι δεν χωρούσαν ούτε τους μισούς από τους επιβαίνοντες.

- Και τι σχέση έχει εκείνο το περιστατικό με τη τωρινή κρίση; ρώτησα με απορία.

- Είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα του ότι σε καταστάσεις όπου δεν γίνεται να σωθούν όλοι προηγούνται οι προνομιούχοι. Έτσι και στην κρίση του περιβάλλοντος: αφού η ηθική σας δεν επιτρέπει προς το παρόν τη μαζική μείωση του πληθυσμού, και αφού η τεχνολογία σας δεν αρκεί για να διορθώσει τα πράγματα, τότε όπως λες δεν απομένει παρά να μειωθεί η κατανάλωση. Αλλά αυτό όχι ίσα για όλους, θα υπάρχουν πάντα εκείνοι οι λίγοι που είναι περισσότεροι ίσοι από τους πολλούς. Έτσι ήταν σε όλη την ιστορία σας και το ξέρεις.

- Εννοείς δηλαδή ότι τώρα η κρίση χτυπάει επιλεκτικά;

- Μα φυσικά, δεν το βλέπεις; Πολλοί στη χώρα σου δεν έχουν να πληρώσουν για πετρέλαιο θέρμανσης αλλά την ίδια ώρα κάμποσοι άλλοι αγοράζουν αυτοκίνητο, μερικοί μάλιστα παίρνουν Porsche και Jaguar. Θέλω να πω ότι ένα μεγάλο ποσοστό αναγκάζεται να περιορίσει τον καταναλωτισμό του, άρα και την επιβάρυνση στο περιβάλλον, ταυτόχρονα όμως κάποιοι άλλοι συνεχίζουν σαν να μην έγινε τίποτε. Αυτό δεν είναι καινούργιο, το ίδιο ακριβώς κάνετε για πολύ καιρό: οι πλούσιες χώρες έχουν λιγότερο πληθυσμό από τις υπόλοιπες αλλά περισσότερη κατανάλωση και σκουπίδια. Ό,τι λοιπόν κάνατε σε άλλες χώρες, αρχίζει σιγά-σιγά να μεταφέρεται και στις ίδιες τις κοινωνίες σας τώρα: κάποιοι θα ζουν καλά και οι υπόλοιποι χειρότερα. Αλλά είπαμε, αυτό έχει και τα καλά του αφού η φτώχεια σας κάνει έμμεσα να μειώσετε την βλάβη που προκαλείτε στο περιβάλλον. Η 'Κοινωνία της Αφθονίας' ήταν ένα καλό παραμύθι για να μείνετε μακριά από τις ερυθρές σειρήνες. Όμως δεν μπορεί να συνεχιστεί στον πλανήτη σας και γι' αυτό τώρα μέσω της κρίσης πηγαίνετε στη 'Κοινωνία της Στέρησης'.

Μου φάνηκαν πολύ υπερβολικά όλα αυτά και του απάντησα με αισιοδοξία:

- Η κρίση έχει παροδικό χαρακτήρα! Κάποια στιγμή, είτε σε ένα χρόνο ή σε 10, τα πράγματα θα φτιάξουν και η τωρινή κρίση θα είναι παρελθόν.

- Ώστε έτσι πιστεύεις, ε; Και όμως, ψάξε λίγο και θα δεις πόσο σταθερά αυξάνει το χάσμα φτωχών-πλουσίων μέσα στις Δυτικές κοινωνίες σας τα τελευταία 20 χρόνια. Τι νομίζεις ότι θα σταματήσει αυτή την πορεία; Παραμερίσαμε τα συστήματα αλληλεγγύης για χάρη του ανταγωνισμού που αναπόφευκτα οδηγεί στην ανισότητα. Αφού λοιπόν δεν έχετε ικανότητα λογικής κρίσης, τότε φοβάμαι ότι θα έχετε την οικονομική κρίση για μόνιμο βούρδουλα. Αν αυτό μεθοδεύεται από κάποιους, τότε οι ίδιοι βοηθούν τον πλανήτη. Βέβαια να θυμάσαι, οι κροίσοι δεν έχουν κρίση -μη ξεχνάς ποιοι σώθηκαν στον Τιτανικό.

Μόλις είπε αυτά εξαφανίστηκε πάλι, αφήνοντάς με σε περίσκεψη. Ελπίζω να κάνει λάθος.

Με αυτή την ιστορία τελειώνουν οι Αλφαδιές μου στο αγαπητό greekarchitects που ευχαριστώ για την φιλοξενία επί 3 χρόνια.

Καλή χρονιά!

Θάνος Ν. Στασινόπουλοs
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, AAGradDipl.
20.12.2011