Ίδρυση, λειτουργία και ανάπτυξη αρχιτεκτονικών σχολών

Περίληψη

Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στο ιστορικό ίδρυσης και λειτουργίας των Αρχιτεκτονικών Σχολών ή Τμημάτων στην Ελλάδα μπορεί να αναζητήσει και να βγάλει συμπεράσματα για τη λογική και τη δυναμική της ανάπτυξής τους.

• Αρχίζοντας από την παλαιότερη Σχολή του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.) είναι χαρακτηριστικό ότι συνυπάρχει και λειτουργεί σχεδόν από την αρχή που δημιουργήθηκε το Ίδρυμα. Το Ε.Μ.Π. από το 1887 είναι Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα για δομικούς μηχανικούς, αρχιτέκτονες μηχανικούς και μηχανολόγους μηχανικούς και έχει την σημερινή μορφή του από το 1917. Σήμερα η Αρχιτεκτονική είναι 1 από τα 9 Τμήματα - Σχολές Μηχανικών του Ανώτατου Ιδρύματος.
• Στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης που είναι Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα από το 1925 το Τμήμα Αρχιτεκτόνων ιδρύθηκε και λειτούργησε το 1957 στην Πολυτεχνική Σχολή που δημιουργήθηκε το 1955. Σήμερα η Πολυτεχνική Σχολή έχει 8 Τμήματα και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο 42 Τμήματα.
• Τα άλλα 3 Τμήματα Αρχιτεκτόνων, των Πολυτεχνικών Σχολών του Πανεπιστημίου Πατρών (το οποίο έχει 22 Τμήματα και λειτουργεί από το 1966), του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (το οποίο έχει 18 Τμήματα και λειτουργεί από το 1974) και του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (το οποίο έχει 17 Τμήματα και λειτουργεί από το 1988), ιδρύθηκαν και λειτούργησαν ταυτόχρονα το 1999 με προτάσεις που είχαν την πρωτοβουλία να υποβάλουν προϋπάρχοντα Τμήματα ή τα ίδια τα Ανώτατα Ιδρύματα στα οποία ανήκουν. Εντάχθηκαν στα πλαίσια Προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ για τη «Διεύρυνση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης», μέσα από μια μακρόχρονη διαδικασία που άρχισε στα τέλη του 1995, όταν το Υπουργείο Παιδείας ζήτησε από τα Ιδρύματα να υποβάλουν προτάσεις ίδρυσης νέων Τμημάτων μέχρι τις αρχές του 1999 που έγινε η αξιολόγηση των προτάσεων, η οριστική έγκριση των 40 νέων Τμημάτων (εκ των οποίων 3 Αρχιτεκτόνων Μηχανικών) και η ένταξή τους για χρηματοδότηση στην «ενέργεια της Διεύρυνσης». 
• Το νεώτερο Τμήμα Αρχιτεκτόνων στο Πολυτεχνείο Κρήτης (χωρίς να υπάρχει Σχολή) είναι 1 από τα 6 Τμήματα του Ανώτατου Ιδρύματος που λειτουργεί από το 1984. Είναι (προς το παρόν) το μόνο Πολυτεχνείο ή Πολυτεχνική Σχολή που δεν έχει Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, το οποίο συνυπήρχε, ή προϋπήρχε, σε όλα τα άλλα Ανώτατα Ιδρύματα παίζοντας κυρίαρχο ρόλο στη διοικητική και εκπαιδευτική υποστήριξη των Αρχιτεκτονικών Τμημάτων εφόσον, εκτός των άλλων, υπήρχαν και αρχιτέκτονες στο εκπαιδευτικό ερευνητικό προσωπικό τους. Η πρόταση για την ίδρυση του νέου  Τμήματος Αρχιτεκτόνων έγινε από την Σύγκλητο του Πολυτεχνείο τον Νοέμβριο του 2002 και εντάχθηκε στο νέο πρόγραμμα «Διεύρυνσης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης» που εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2004 ενώ το Τμήμα άρχισε να λειτουργεί τον Σεπτέμβριο του 2004 και σήμερα έχει 3 έτη σπουδών και 180 φοιτητές περίπου. Τα προηγούμενα χρόνια αντιμετώπισε ορισμένα λειτουργικά και διοικητικά προβλήματα, τα οποία διευθετούνται σταδιακά και η πορεία του εξελίσσεται κανονικά.

 Εισήγηση

Είναι μια ευχάριστη σύμπτωση ότι η εκδήλωση αυτή γίνεται σε χώρους του Υπουργείου Πολιτισμού, στο οποίο θα μπορούσε να υπάγεται η Αρχιτεκτονική. Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες οι Αρχιτεκτονικές Σχολές εξαρτώνται από το Υπουργείο Πολιτισμού και όχι από το Υπουργείο Παιδείας, όπως π.χ. στη Γαλλία, όπου δεν εντάσσονται στο Πανεπιστήμιο αλλά αποτελούν ανεξάρτητες ανώτατες Σχολές
Επειδή όμως στην Ελλάδα οι Αρχιτεκτονικές αποτελούν πανεπιστημιακά τμήματα ας δούμε πώς εντάσσονται στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Α.Ε.Ι.). Αρχικά  θα αναφέρω ορισμένα δεδομένα ποσοτικά και ποιοτικά σε σχέση με το πώς, πότε και πού οργανώνονται και λειτουργούν οι αρχιτεκτονικές σπουδές στην Ελλάδα.
Υπάρχουν σήμερα 21 Πανεπιστήμια, που το καθένα έχει από καμιά έως εννέα Σχολές, και όσον αφορά τα Τμήματα από ένα (Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών), τρία (Χαροκόπειο Α.Ε.Ι. Οικιακής Οικονομίας) έως και 42 (Α.Π.Θ.).
Αποτελεί δηλαδή χωριστό Α.Ε.Ι. η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Δηλαδή Α.Ε.Ι. = Σχολή = Τμήμα (ακαδημαϊκή μονάδα που δίνει πτυχίο). Το Χαροκόπειο είναι Α.Ε.Ι. Οικιακής Οικονομίας χωρίς Σχολή αλλά με τρία μόνο Τμήματα, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο έχει εννέα Σχολές που ταυτίζονται με Τμήματα, το Πολυτεχνείο Κρήτης έξι Τμήματα αλλά χωρίς Σχολή και αντίστοιχα το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έχει εννέα Σχολές και 42 Τμήματα.
Στο τέλος επισυνάπτονται δυο πίνακες που δείχνουν συγκριτικά το δυναμικό των ελληνικών Πανεπιστημίων σε Σχολές και Τμήματα (Ι) και των Πολυτεχνείων και Πολυτεχνικών Σχολών σε Τμήματα (ΙΙ), ανάμεσα στα οποία βρίσκονται και τα 6 Τμήματα Αρχιτεκτόνων.
Ας δούμε λοιπόν σε ποιες λειτουργίες εντοπίζεται κυρίως η εξάρτηση ενός Τμήματος και μιας Σχολής από την κεντρική μονάδα του Α.Ε.Ι. Οι Γενικές Διευθύνσεις των Διοικητικών, Οικονομικών και Τεχνικών Υπηρεσιών στις οποίες υπάγονται επιμέρους Διευθύνσεις και Τμήματα αντίστοιχα (προσωπικού, διοίκησης και συντονισμού ακαδημαϊκών μονάδων, οικονομικής διαχείρισης, περιουσίας και προμηθειών, μελετών, κατασκευών, συντήρησης και μηχανοργάνωσης) καλύπτονται κεντρικά, καθώς και άλλες συμπληρωματικές λειτουργίες όπως π.χ η Επιτροπή Ερευνών (Ειδικός Λογαριασμός).
Για να αναλύσει όμως κανείς αυτό το ζήτημα, της θέσης και της σχέσης ενός  Τμήματος Αρχιτεκτόνων με το αντίστοιχο Ανώτατο Ίδρυμα, προφανώς δεν πρέπει να τεθούν μόνο (ή κυρίως) ποσοτικά κριτήρια, που απορρέουν από το μεγαλύτερο ή μικρότερο μέγεθος του Πανεπιστημίου και αφορούν περισσότερο τεχνο-οικονομικά στοιχεία, αλλά πρέπει να βαρύνουν τα ακαδημαϊκά κριτήρια που αφορούν τις βασικές αρχές και λειτουργίες του Πανεπιστημίου. 
Αυτά πρέπει να καθορίζουν και το πλαίσιο δημιουργίας και λειτουργίας κάθε νέου Τμήματος. Γνωρίζοντας μάλιστα τον χαρακτήρα και τις ιδιαιτερότητες των αρχιτεκτονικών σπουδών μπορεί να αντιληφθεί κανείς το πώς εξειδικεύονται, εντάσσονται και αντιμετωπίζονται τα διάφορα σχετικά ζητήματα.
Τα κριτήρια για τη δημιουργία και λειτουργία ενός νέου Τμήματος είναι:
α. Πρώτα απ' όλα οι ακαδημαϊκές συνθήκες, δηλαδή (πράγμα που θεωρείται δεδομένο) η ένταξη του νέου Τμήματος σε οργανωμένο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα το οποίο εγγυάται τη διοικητική στήριξη και μπορεί να εξασφαλίσει συμπληρωματικά την εκπαιδευτική στήριξη, αν υπάρχουν σ' αυτό τμήματα με συναφή γνωστικά αντικείμενα.
β. Οι διαθέσιμες κτιριακές υποδομές, οι οποίες έγκαιρα προετοιμάζονται και προσαρμόζονται στις ειδικότερες απαιτήσεις ενός Τμήματος Αρχιτεκτόνων για να καλύψουν ικανοποιητικά αν όχι όλα αλλά τουλάχιστον τα πρώτα (δυο-τρία) χρόνια σπουδών.
γ. Το απαραίτητο διοικητικό, τεχνικό και λοιπό βοηθητικό προσωπικό για την άμεση γραμματειακή υποστήριξη, ανταπόκριση στα θέματα των σπουδών, διαχείριση οικονομικών ζητημάτων κ.λ.π., συντήρηση και φύλαξη των κτιριακών εγκαταστάσεων καθώς και την υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας με τη στελέχωση νησίδας Η/Υ, Βιβλιοθήκης κ.λ.π.
δ. Το απαραίτητο διδακτικό προσωπικό για την άμεση κάλυψη των απαιτήσεων του προγράμματος σπουδών, το οποίο συνήθως στα πρώτα έτη περιλαμβάνει μαθήματα βασικών εισαγωγικών γνώσεων, ενώ στη συνέχεια τα μαθήματα αναφέρονται σε γενικές γνώσεις (2ο και 3ο έτος), ειδικές γνώσεις (3ο και 4ο) και μαθήματα επιλογής. Στα Τμήματα του Πολυτεχνείου βέβαια στο τελευταίο έτος, εκτός από τα πιο ειδικά μαθήματα, εκπονούν τη διπλωματική τους εργασία και ειδικότερα στα Τμήματα Αρχιτεκτόνων έχει καθιερωθεί και η επεξεργασία του ερευνητικού θέματος (διάλεξης).
Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στο ιστορικό ίδρυσης και λειτουργίας των Αρχιτεκτονικών Σχολών ή Τμημάτων στην Ελλάδα μπορεί κανείς να αναζητήσει και να βγάλει συμπεράσματα για τη λογική και τη δυναμική της ανάπτυξής τους.

• Αρχίζοντας από την παλαιότερη Σχολή του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.) είναι χαρακτηριστικό ότι συνυπάρχει και λειτουργεί σχεδόν από την αρχή που δημιουργήθηκε το Ίδρυμα. Το Ε.Μ.Π. από το 1887 είναι Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα για δομικούς μηχανικούς, αρχιτέκτονες μηχανικούς και μηχανολόγους μηχανικούς και έχει την σημερινή μορφή του από το 1917. Σήμερα η Αρχιτεκτονική είναι 1 από τα 9 Τμήματα - Σχολές Μηχανικών του Ανώτατου Ιδρύματος.
• Στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης που είναι Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα από το 1925 το Τμήμα Αρχιτεκτόνων ιδρύθηκε και λειτούργησε το 1957 στην Πολυτεχνική Σχολή που δημιουργήθηκε το 1955. Σήμερα η Πολυτεχνική Σχολή έχει 8 Τμήματα και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο 42 Τμήματα.
• Τα άλλα 3 Τμήματα Αρχιτεκτόνων, των Πολυτεχνικών Σχολών του Πανεπιστημίου Πατρών (το οποίο έχει 22 Τμήματα και λειτουργεί από το 1966), του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (το οποίο έχει 18 Τμήματα και λειτουργεί από το 1974) και του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (το οποίο έχει 17 Τμήματα και λειτουργεί από το 1988), ιδρύθηκαν και λειτούργησαν ταυτόχρονα το 1999 με προτάσεις που είχαν την πρωτοβουλία να υποβάλουν προϋπάρχοντα Τμήματα ή τα ίδια τα Ανώτατα Ιδρύματα στα οποία ανήκουν. Εντάχθηκαν στα πλαίσια Προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ για τη «Διεύρυνση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης», μέσα από μια μακρόχρονη διαδικασία που άρχισε στα τέλη του 1995, όταν το Υπουργείο Παιδείας ζήτησε από τα Ιδρύματα να υποβάλουν προτάσεις ίδρυσης νέων Τμημάτων μέχρι τις αρχές του 1999 που έγινε η αξιολόγηση των προτάσεων, η οριστική έγκριση των 40 νέων Τμημάτων (εκ των οποίων 3 Αρχιτεκτόνων Μηχανικών) και η ένταξή τους για χρηματοδότηση στην «ενέργεια της Διεύρυνσης». 
• Το νεώτερο Τμήμα Αρχιτεκτόνων στο Πολυτεχνείο Κρήτης (χωρίς να υπάρχει Σχολή) είναι 1 από τα 6 Τμήματα του Ανώτατου Ιδρύματος που λειτουργεί από το 1984. Είναι (προς το παρόν) το μόνο Πολυτεχνείο ή Πολυτεχνική Σχολή που δεν έχει Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, το οποίο συνυπήρχε, ή προϋπήρχε, σε όλα τα άλλα Ανώτατα Ιδρύματα παίζοντας κυρίαρχο ρόλο στη διοικητική και εκπαιδευτική υποστήριξη των Αρχιτεκτονικών Τμημάτων εφόσον, εκτός των άλλων, υπήρχαν και αρχιτέκτονες στο εκπαιδευτικό ερευνητικό προσωπικό τους. Η πρόταση για την ίδρυση του νέου  Τμήματος Αρχιτεκτόνων έγινε από την Σύγκλητο του Πολυτεχνείο τον Νοέμβριο του 2002 και εντάχθηκε στο νέο πρόγραμμα «Διεύρυνσης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης» που εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2004 ενώ το Τμήμα άρχισε να λειτουργεί τον Σεπτέμβριο του 2004 και σήμερα έχει 3 έτη σπουδών και 180 φοιτητές περίπου. Τα προηγούμενα χρόνια αντιμετώπισε ορισμένα λειτουργικά και διοικητικά προβλήματα, τα οποία διευθετούνται σταδιακά και η πορεία του εξελίσσεται κανονικά.

Γνωρίζοντας πολύ καλά την Αρχιτεκτονική Θεσσαλονίκης, ως φοιτήτρια (χωρίς βέβαια να έχω ζήσει από κοντά τα πρώτα χρόνια δημιουργίας και λειτουργίας της), ως διδάσκουσα καθηγήτρια αλλά και ως πρόεδρος του Τμήματος τα προηγούμενα 4 χρόνια και παρακολουθώντας από την αρχή της ίδρυσής τους, τα Τμήματα της Πάτρας και του Βόλου, έχοντας διδάξει για έναν ακαδημαϊκό χρόνο στο Τμήμα της Ξάνθης και τελευταία έχοντας αναλάβει πρόεδρος στο Τμήμα των Χανίων θα επιχειρήσω όχι μια σύγκριση αλλά κυρίως μια κριτική αποτίμηση για το πώς εμφανίζονται και τί ρόλο έπαιξαν τα παραπάνω κριτήρια στα 4 νέα Τμήματα και κυρίως στο νεώτερο Τμήμα των Χανίων, το οποίο άλλωστε εκπροσωπώ σήμερα.
Όλα τα Τμήματα είχαν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, τη διοικητική υποστήριξη Ανώτατων Ιδρυμάτων, τα τρία πρώτα ενταγμένα σε Πολυτεχνικές Σχολές και το τελευταίο ενταγμένο απ' ευθείας στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Όσον αφορά την εκπαιδευτική υποστήριξη παρ΄ όλο που και στο Τμήμα των Χανίων καλύπτεται η διδασκαλία ορισμένων μαθημάτων από διδάσκοντες κυρίως του Γενικού Τμήματος, είναι φανερό ότι η στήριξη δεν είχε την ίδια αμεσότητα, αν λάβει κανείς υπόψη ότι δεν προϋπήρχε κανένα Τμήμα με συναφές γνωστικό αντικείμενο. Θα  αναφέρω ενδεικτικά ότι ως προς τη διοικητική υποστήριξη π.χ. στην Πάτρα όλα τα μέλη της πρώτης 9μελούς Προσωρινής Γενικής Συνέλευσης ήταν μέλη Δ.Ε.Π. της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πάτρας (6 του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, 2 του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και 1 του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών), εκ των οποίων ο ένας αρχιτέκτονας ο οποίος σε λίγους μήνες μετακινήθηκε στο Τμήμα και ανέλαβε όχι μόνο ως πρόεδρος αλλά και ως διδάσκων την ευθύνη της λειτουργίας του Τμήματος. Δεν θα αναφερθώ στα άλλα δυο Τμήματα που είχαν μια ανάλογη πορεία, αλλά στο Τμήμα των Χανίων, το οποίο ξεκίνησε αντίστοιχα την πορεία του με μια 5μελή Προσωρινή Γενική Συνέλευση χωρίς κανένα μέλος Δ.Ε.Π. του Πολυτεχνείου Κρήτης (που αποδείχθηκε αρνητικό) αλλά με τρία μέλη του Ε.Μ.Π. και δυο του Α.Π.Θ., όλους αρχιτέκτονες (που θα ήταν θετικό αν οι δεσμοί τους με την πόλη και το ίδρυμα ήταν ισχυρότεροι).
Όσον αφορά τις διαθέσιμες κτιριακές υποδομές η στέγαση του Τμήματος στο κτίριο της πρώην Γαλλικής Σχολής (που είχε ήδη στεγάσει επί 5 χρόνια άλλο Τμήμα του Πολυτεχνείου) θεωρήθηκε και εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα θετική. Το κτίριο που προσαρμόστηκε σημαντικά στις απαιτήσεις μιας Αρχιτεκτονικής Σχολής έχει 1500 τ.μ. περιβάλλεται από μεγάλο κήπο, στον οποίο έχουν ήδη ενταχθεί διακριτικά δυο πρόσθετα κτίσματα, χωροθετημένο, στις παρυφές της πόλης των Χανίων με θέα στη θάλασσα, στην ιστορική γειτονιά της Χαλέπας όπου βρίσκονται οι οικίες του Πρίγκιπα Γεωργίου και του Ελ. Βενιζέλου. Διαθέτει ήδη σημαντική Βιβλιοθήκη ως προς το περιεχόμενο και την καταλληλότητα του χώρου στον οποίο στεγάζεται, και αξιόλογη υποδομή σε νησίδες Η/Υ για την υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Θα πρέπει βέβαια να συμπληρωθούν και να επεκταθούν οι εγκαταστάσεις του ώστε να επαρκούν για την πλήρη στελέχωση και λειτουργία του Τμήματος.
Όσον αφορά το απαραίτητο για το ξεκίνημα της λειτουργίας του διοικητικό, τεχνικό και λοιπό βοηθητικό προσωπικό προσλήφθηκε άμεσα με συμβάσεις, γεγονός στο οποίο συνέβαλε η ένταξη του Τμήματος στα πλαίσια του Προγράμματος «Διεύρυνσης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης», το οποίο όμως θα πρέπει να εξελιχθεί σε θέσεις σταθερού προσωπικού που συνήθως προβλέπονται από τον ιδρυτικό νόμο και ενεργοποιούνται σταδιακά.
Έτσι το κύριο ζήτημα που μένει να αντιμετωπιστεί είναι η ολοκλήρωση του Προγράμματος Σπουδών και η στελέχωση του Τμήματος με το απαραίτητο διδακτικό προσωπικό. Όπως και τα άλλα Τμήματα (όταν πρωτοδημιουργήθηκαν) οι ανάγκες σε διδακτικό προσωπικό καλύπτονταν από συμβασιούχους (γνωστούς ως διδάσκοντες σύμφωνα με το Ν 407/80). Η Κρήτη σε σχέση με την Πάτρα (που είναι πολύ κοντά στην Αθήνα) και τον Βόλο (που βρίσκεται ανάμεσα από Αθήνα και Θεσσαλονίκη) βρίσκεται σε δυσμενέστερη θέση γιατί η θάλασσα εμποδίζει την αμεσότητα της επικοινωνίας με Ι.Χ. αυτοκίνητο. Αντίστοιχα άλλωστε σ' αυτό το θέμα ήταν και είναι τα προβλήματα της Ξάνθης τα οποία είναι δύσκολο να ξεπεραστούν ακόμα και σήμερα.
Θέσεις, σε διάφορες καθηγητικές βαθμίδες, υπάρχουν αρκετές (16) από τις οποίες άλλες έχουν ήδη υποψηφίους για να ολοκληρωθούν οι εκλογές, άλλες έχουν ήδη προκηρυχθεί ή πρόκειται να προκηρυχθούν και όπως είναι φυσικό ορισμένες δεν είχαν θετική κατάληξη (ούτε για τους υποψηφίους αλλά ούτε για το Τμήμα). Αρκεί με ωριμότητα και ψυχραιμία να συμβάλουν όλα τα παλαιότερα Τμήματα Αρχιτεκτόνων, που τροφοδοτούν με τα μέλη των υψηλότερων κυρίως βαθμίδων, καθηγητών και αναπληρωτών καθηγητών, τις εισηγητικές επιτροπές και τα εκλεκτορικά σώματα, αν και επιφορτίζονται βέβαια με πρόσθετα καθήκοντα.
Για κάθε πανεπιστημιακό Τμήμα, αλλά ακόμα περισσότερο για ένα νέο Τμήμα Αρχιτεκτόνων στα Χανιά, είναι κυρίαρχο (και όχι σχήμα λόγου) να διαθέτει μόνιμο διδακτικό προσωπικό με συνεχή παρουσία όχι μόνο στις αίθουσες, τα εργαστήρια, τη βιβλιοθήκη κ.λ.π. αλλά και στις τοπικές δραστηριότητες συνδυάζοντας όμως τις απαραίτητες ικανότητες και ιδιότητες που απορρέουν από τις απαιτήσεις της πανεπιστημιακής υπόστασης και της ακαδημαϊκής λειτουργίας, γεγονός που μέχρι σήμερα δυστυχώς δεν έχει ακόμα επιτευχθεί για διάφορους λόγους

Ζωή Καραμάνου, δρ αρχιτέκτων-πολεοδόμος,

Σημείωση:

Το κείμενο αποτελεί την εισήγηση του γράφοντα στην Ημερίδα του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ με τίτλο:"Πολιτικές για την Αρχιτεκτονική και το Αστικό Περιβάλλον στην Ελλάδα" που πραγματοποιήθηκε στις 24.02.2007 στο αμφιθέατρο του ΥΠΠΟ.