Περί «μεταφοράς της Aρχιτεκτονικής Σχολής του E.M.Π.»

Οι σκέψεις γιά τη μεταφορά της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ «εκτός των τειχών», την οποία επικαλούνται κάποιοι ώς την ενδεδειγμένη λύση γιά το πρόβλημα των βιαιοτήτων που έπληξαν το κέντρο των Αθηνών -δηλαδή γιά κάτι άλλο- είναι αντιδεοντολογικές και άστοχες. Πρόκειται σε τελική ανάλυση περί μιας επαμφοτερίζουσας «μπουρδολογίας»(1), είδος που «ευδοκιμεί κυρίως στην πολιτική...» και που ίσως έχει περάσει και σε μερίδα μιάς «κοινής γνώμης» à la carte. 
Άς μου επιτραπεί να εξηγήσω τους χαρακτηρισμούς μου, τη λογική των οποίων στηρίζω στις πιό κάτω εκπαιδευτικές (α) και συμβολικές (β) έννοιες.

α1. Όπως λίγοι δυστυχώς γνωρίζουν, η αρχιτεκτονική παιδεία και συνακόλουθα η εκπαίδευση του μελλοντικού αρχιτέκτονα, διαφέρει ουσιαστικά από εκείνες των υπολοίπων κλάδων μιας Πολυτεχνικής Σχολής• και τούτο,  παρά τους στενούς επαγγελματικούς δεσμούς που την συνδέουν με τους τελευταίους. Η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθεί επικεντρώνεται στις αναλυτικές και συνθετικές εκείνες διαδικασίες που οι μεγάλοι δάσκαλοι του Διαφωτισμού είχαν θεμελιώσει κατά τον 18ο αιώνα με το παράδειγμα της École Polytechnique του Παρισιού.
Στόχος ήταν από τότε, όχι πλέον η μνημειακότητα ή η στυλιστική παραγωγή εντυπωσιακών μεγάρων γιά τους λίγους. Ήταν αντίθετα, η ικανότητα της τέχνης, της επιστήμης και της τεχνολογίας να ανταποκριθούν και να συμβάλουν στην ανθρώπινη και κοινωνική πρόοδο, στην ευεξία του κοινωνικού συνόλου και στην ευδαιμονία του ατόμου ώς ελεύθερου και ισότιμου πολίτη.(2)

α2. Είτε ώς «χρηστικό», είτε ώς «δομικό», είτε και ώς «αισθητικό»(3), το αντικείμενο της αρχιτεκτονικής στοχεύει και σήμερα στην πληρέστερη δυνατή κατανόηση και ερμηνεία των κοινωνικών συνθηκών, του δομημένου και ελεύθερου αστικού χώρου, της ίδιας της ζωής, με την ιστορική και πολιτισμική  δυναμική που τη διακρίνει σε κάθε περίπτωση και περίοδο. Ο φυσικός χώρος παρατήρησης, στοχασμού και επικοινωνίας -της παιδείας καθεαυτής- του σπουδαστή Aρχιτεκτονικής βρίσκεται επομένως εκεί όπου εκδηλώνονται τα φαινόμενα της ζωής• δηλαδή, μέσα στον ιστό της πόλης, με την τάξη και την αταξία της, με τις αντιθέσεις που εκδηλώνει. Η πόλη με τα πολλά της κέντρα είναι το εκπαιδευτικό «εργαστήριο» του νέου αρχιτέκτονα, όπως ο χώρος του νοσοκομείου είναι το εκπαιδευτικό «εργαστήριο» του ιατρού!

α3. Η διδασκαλία της αρχιτεκτονικής είναι μια διαδικασία καλλιέργειας, με θεωρητικό και πρακτικό υπόβαθρο. Η καλλιέργεια αυτή υπερβαίνει τις λογικές του σταθερού προγράμματος και του ωραρίου. Δάσκαλος και φοιτητής αναλώνουν ατέλειωτες ώρες δουλειάς, έξω από καθιερωμένες εκπαιδευτικές ρουτίνες, ώστε να επιτευχθεί η επιζητούμενη διαλεκτική καλλιέργεια και σύμπτωση. Και ο σπουδαστής, όπως αργότερα ο αρχιτέκτων, αφιερώνεται στο έργο του, στο σχεδιαστήριο, στη βιβλιοθήκη, στο γραφείο, όταν οι περισσότερες από τις υπόλοιπες Σχολές έχουν προ πολλού σβήσει τα φώτα. Αυτό, δεν γίνεται όταν τα τελευταία λεωφορεία φεύγουν από τα «campus» των εξορίστων «πανεπιστημιουπόλεων» στις καθιερωμένες ώρες• στα λεωφορεία όπου παρεμπιπτόντως, ξοδεύονται άπειρες άχρηστες και ενίοτε επίπονες ώρες. Αυτό δεν γίνεται ακόμα, όταν ο σπουδαστής Αρχιτεκτονικής ταυτίζεται με την υπαλληλική εκείνη νοοτροπία όπου δεν υφίσταται η βιωματική σχέση και ταύτιση με το έργο που μελετά, δημιουργεί και παράγει.

α4. Αξίζει να τονιστεί επίσης, η σημασία της τακτικής, αμφίπλευρης επαφής αρχιτεκτόνων-κοινωνικών ομάδων στην ανάπτυξη μιας εποικοδομητικής διαδικασίας εκπαίδευσης και αμοιβαίας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Πρόκειται γιά την καλλιέργεια μιας σχέσης οργανικής, απαραίτητης γιά την κατοχύρωση, την πρόοδο και την πολιτισμική προσφορά της Αρχιτεκτονικής. Οι Σχολές Αρχιτεκτόνων οφείλουν να είναι διαφανείς και προσιτές από κοινωνικές ομάδες, τις οποίες καλούνται αργότερα να εξυπηρετήσουν• και τούτο, όχι μόνο κατά τις ανοικτές παρουσιάσεις διπλωματικών εργασιών. Δυστυχώς, η σχέση αυτή, στη χώρα μας ιδιαίτερα, έχει αγνοηθεί με αποτέλεσμα, η συνολική αξία της Αρχιτεκτονικής προσφοράς να μήν κατανοείται ευρύτερα• ή, η κατανόηση της, να περιορίζεται στα πλαίσια, είτε ενός ελιτισμού και μιάς φευγαλέας «μόδας» χωρίς ουσιαστικό κοινωνικό περιεχόμενο, είτε μέσα από μια τυχάρπαστη μεγαλοαστική αντίληψη γιά τους λεγόμενους «starchitects» (εξωτερικής φυσικά προέλευσης), είτε και να καταλήγει σε χειραγωγημένες αιτιάσεις, όπως π.χ., της «απήχησης των επιχειρημάτων γιά τη μεταφορά από ένα μεγάλο τμήμα της κοινής γνώμης»(4). Πώς μπορεί λοιπόν αυτή η «κοινή γνώμη» να αποκτήσει τη σωστή ενημέρωση; Σ’αυτό οι πολιτικοί και κάποιοι δημοσιογράφοι φροντίζουν και κάνουν πολύ καλά και ανέξοδα τη δουλειά τους. Εμείς οι αρχιτέκτονες πώς τα καταφέρνουμε αλήθεια;

α5. Πολλά είναι τα παραδείγματα διεθνώς, στα οποία θα μπορούσε κανείς να ανατρέξει ώστε να υποστηριχθεί η σημασία της άμεσης χωροθετικής σχέσης ανάμεσα σε μιά Σχολή Αρχιτεκτόνων και στην πόλη. Οι περισσότερες διακεκριμένες Σχολές βρίσκονται εντός, ακόμα και μόνο εξ αιτίας μιάς μακρόχρονης ιστορικής τους παρουσίας σ’αυτήν.(5) Αξίζει πιό συγκεκριμένα να γίνει εδώ εκτενέστερη αναφορά στο παράδειγμα της Φινλανδίας.  Στη χώρα αυτή με τη διακεκριμένη διεθνώς Παιδεία που συνέχεια αναπτύσσει, η Αρχιτεκτονική έχει επίσης προαχθεί σε πρωταρχική πολιτισμική αξία με παγκόσμια ανάγωριση και οι αρχιτέκτονές της τιμώνται ιδιαίτερα από την Πολιτεία και τους πολίτες. Ο διάλογος γιά την Αρχιτεκτονική και την Πολεοδομία είναι συνεχής και δημόσιος.

Ενημερωτικό Τεύχος με τα προγαμματιζόμενα έργα αστικού σχεδιασμού που αποστέλεται από την Πολεοδομική Υπηρεσία του Ελσίνκι προς όλους τους κατοίκους του. Οι τελευταίοι έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν με διάφορους τρόπους, αφού ενημερωθούν αναλυτικώτερα και από το διαδίκτυο (www.hel.fi/ksv), είτε με την αποστολή κανονικής αλληλογραφίας ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, είτε με απ’ευθείας συμμετοχή στις σχετικές δημόσιες συζητήσεις, είτε ακόμα με απ’ευθείας επικοινωνία με τους αρχιτέκτονες-πολεοδόμους της Υπηρεσίας.

Και η προαναφερθείσα σχέση των Σχολών της με την πόλη, αναδεικνύεται ώς ουσιαστικό θέμα στοχασμού και δημόσιας ενημέρωσης. Παράδειγμα συνιστά μεταξύ άλλων, ο πρόσφατος διάλογος γιά τη χωροθέτηση της καινοτόμου νέας διακλαδικής Πανεπιστημιακής Σχολής με την επωνυμία «Aalto» στο Ελσίνκι, με την ουσιαστική συμμετοχή του Τμήματος Αρχιτεκτονικής. Στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Arkkitehti, ο αρχιτέκτων-επ.καθηγητής αστικού σχεδιασμού Antti Ahlava αναφέρει σχετικά: «Η χωροένταξη του πανεπιστημίου στον ιστό της πόλης και η σχέση του με αυτήν, αποτελεί κεντρικό παράγοντα γιά την ανταγωνιστικότητα, τη ζωντάνια (vibrancy) και τη διαδραστικότητα του»• και ο αρχιτέκτων-καθηγητής Markku Hedman: «Έμφαση στην αρχιτεκτονική εκπαίδευση δίνεται στη διαδραστική σχέση με την κοινότητα και η μάθηση είναι πάνω απ’ όλα ζήτημα συμετοχής στα πολιτιστικά δρώμενα».(6)

Στ’αχνάρια αυτά, πρίν 30 και πλέον χρόνια, η Αρχιτεκτονική Σχολή του Oulu στη μέση Φινλανδία ήταν η μόνη Σχολή που παρέμεινε στο παληό συγκρότημα κτηρίων στο κέντρο της πόλης, όταν οι υπόλοιπες μεταφέρθηκαν στις νέες πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις εκτός.

 
Αριστερά: Το οικοδομικό τετράγωνο του Τμ.Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου του Oulu
Δεξιά: Η Πανεπιστημιούπολη του Oulu. Αρχιτέκτων Kari Virta (α’ Φάση:1968-76)

Έκτοτε, η Σχολή επεκτάθηκε σε όλο το οικοδομικό τετράγωνο, μετά από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που διενεργήθηκε το 2001 (α’ βραβείο, αρχιτέκτονες: Claudia Auer και Niklas Sandås). Πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί, σύμφωνα με τα προλεγόμενα, ότι στον δικτυακό ιστό  της Σχολής σημειώνεται η λειτουργία της γιά τους σπουδαστές καθ’όλο το 24ωρο! (7) Στη Σχολή του Oulu δίδαξαν και διδάσκουν μεγάλοι δάσκαλοι, επαγγελματίες αρχιτέκτονες, όπως π.χ. ο Reima Pietilä χθές , και ο Jyrkki Tasa σήμερα.

 
Αριστερά: Reima Pietilä. Εσωτερική άποψη της Βιβλιοθήκης στο Tampere (1986)
Δεξιά: Jyrkki Tasa.Συγκρότημα Πολυκατοικιών στην περιοχή Katajanokka στο Ελσίνκι (2006)
φώτο:Κων/νος Ξανθόπουλος

Και αλλού, στην Ευρώπη και στην Αμερική, οι Σχολές στη συντριπτική τους πλειοψηφία εδρεύουν στο κέντρο της πόλης, ακριβώς γιά τους λόγους που προαναφέρθηκαν. (8)

«Καλά όλα αυτά, αλλά το Τμήμα Αρχιτεκτόνων στο Otaniemi; Γιατί λειτουργεί στην περίμετρο του Eλσίνκι;», θα μπορούσε να αντιτείνει κάποιος.

Σωστά! Το διακεκριμένο αυτό Τμήμα όντως λειτουργεί στην Πανεπιστημιούπολη του Otaniemi. Υπάρχει όμως η εξής σημαντική διαφορά ή οποία μπορεί να συνοψιστεί στα παρακάτω σημεία:

α) H απόσταση από το κέντρο του Eλσίνκι (Kamppi) στη Σχολή Aρχιτεκτόνων είναι μόνο 10 χλμ. και η πρόσβαση με λεωφορείο  είναι της τάξεως των 12’!

β)  Tο αρχικό Πανεπιστήμιο και η Σχολή Aρχιτεκτόνων σχεδιάστηκαν το 1949 από τον κορυφαίο αρχιτέκτονα Alvar Aalto.

Alvar Aalto.Το Τεχνολογικό Παν/μιο στο Otaniemi-Ελσινκι με το Τμήμα Αρχιτεκτόνων (1949-76)
(δεξιά στην αεροφωτογραφία)

Δεν είναι επομένως ένα οποιοδήποτε συγκρότημα. Aντίθετα συμβολίζει μιαν απαράμιλλη ποιότητα αρχιτεκτονικής δημιουργίας. Φέρει ώς εκ τούτου έναν βαρύνοντα σημειολογικό και συμβολικό χαράκτηρα γιά τους φοιτητές και τους διδάσκοντες. O χώρος του ασκεί εκείνη την μαγνητική έλξη που διακρίνει τα μεγάλα έργα. Aνάλογη αναφορά μπορεί να γίνει με την έννοια αυτή, π.χ. γιά το Crown Hall του Illinois Insitute of Technology του επίσης κορυφαίου Mies van der Rohe στο Σικάγο, γιά τη Σχολή που σχεδίασε ο Paul Rudolph στο Πανεπιστήμιο του Yale στο κέντρο του New Haven, Conn., γιά το Gund Hall του Πανεπιστημίου του Harvard του αρχιτέκτονα John Andrews, κλπ.

 
Αριστερά: Mies van der Rohe.Εσωτερικό της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ITT-S.R. Crown Hall στο Σικάγο (1952-56)
Δεξιά: Paul Rudolph.Εσωτερικό της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου του Yale, New Haven (1962-63)

John Andrews. Εσωτερικό της Σχολής Αρχιτεκτόνων-G.Gund Hall του Πανεπιστημίου Harvard (1972)

γ) Aπό το τρίτο έτος και μετά, οι φοιτητές της Aρχιτεκτονικής συνεχίζουν την εκπαίδευσή τους –συνήθως γιά περισσότερα από ένα χρόνια- σε επαγγελματικά γραφεία και δημόσιους οργανισμούς, τα οποία σχεδόν στο σύνολό τους βρίσκονται μέσα στην πόλη του Eλσίνκι.
 
δ) Tέλος,εξ ίσου άν όχι πιό σημαντικό είναι το επιχείρημα που αναδεικνύεται από την ίδρυση του πολυκλαδικού Πανεπιστημίου Aalto, που συνενώνει τρία διακεκριμένα διεθνώς Πανεπιστήμια: το Τεχνολογικό Παν/μιο-ΤΚΚ με την Aρχιτεκτονική Σχολή στο Otaniemi, το Πανεπιστήμιο Tεχνών και Design-TaiK (σήμερα στην περιοχή Arabia του Eλσίνκι) και τη Σχολή Oικονομικών Επιστημών-HSE (στο κέντρο του Eλσίνκι) (βλ. και α5 πιό πάνω). Η σημερινή θέση των τριών Πανεπιστημίων και Σχολών ορίζουν ένα ισόπλευρο περίπου τρίγωνο, το επίκεντρο του οποίου βρίσκεται στην καρδιά του Ελσίνκι (βλ. Kamppi και Rautatientorri).

Tα τρία Πανεπιστήμια και Σχολές που συγκροτούν το νέο Πανεπιστήμιο-Aalto στη σημερινή τους θέση
(Από την ανάληση της πρότασης “Κlusteri”(clusters) των Auvo Lindroos,Hannu Louna και Essi Vehkanen

Η νέα αυτή καινοτόμος εκπαιδευτική ενότητα, έχει φέρει στο προσκήνιο το θέμα της χωροθέτησης των εγκαταστάσεων του.(9)  Οι τελευταίες, συμπεριλαμβανομένου και του  Αρχιτεκτονικού Τμήματος, αποτέλεσαν αντικείμενο ειδικής μελέτης και προτάσεων σπουδαστών και διδασκόντων στο Otaniemi, με κυρίαρχη  την άποψη υπέρ της αστικής χωροθέτησής τους , ή τουλάχιστον, της άμεσης σχέσης τους με προγραμματιζόμενη στάση του μετρό στον σημερινό χώρο του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου (ΤΚΚ). Στην τελευταία αυτή περίπτωση, ο χρόνος πρόσβασης από το κέντρο θα ήταν της τάξεως των 5’.(10) 

Πρόταση  του Auvo Lindroos γιά χωροθέτηση στο Kamppi-κέντρο του Ελσίνκι

Πρόταση του Jaakko Parkkonen γιά χωροθέτηση στο Hietalahti, κοντά στο κέντρο του Ελσίνκι

Πρόταση του Ville Ylönen γιά χωροθέτηση σε επαφή με τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό Rautatientorri κέντρο του Ελσίνκι

Πρόταση του Devon Osborne (διπλωματική εργασία με τίτλο:”Brand New University” με χωροθέτηση των εγκαταστάσεων σε άμεση γειτνίαση με νέο σταθμό του μετρό στο Otaniemi

β1. Άν τα προαναφερθέντα συνιστούν αντικειμενικές αλήθειες ή/και θέματα προς συζήτηση, ιδιαίτερη σημασία φέρει και το κεφάλαιο των συμβολισμών; των εννοιών και αξιών που συχνά στην ιστορία υπερτερούν και αυτών ακόμα των αντικειμενικών κριτηρίων.

Το ερώτημα που τίθεται στην προκειμένη περίπτωση είναι, άν θα υπήρχε το «Πολυτεχνείο» χωρίς τους σπουδαστές και δασκάλους του, τότε, το 1973; Και επιπρόσθετα, τί σημαίνει και πώς κατοχυρώνεται η έννοια του «μνημείου»; πώς συντηρούνται η ιστορία και η μνήμη;  Οι απαντήσεις ασφαλώς δεν είναι απλές, εκτός από αυτή που αφορά  στο πρώτο σκέλος του ερωτήματος. Γιατί εδώ, δεν χωρούν αμφιβολίες. Ο συμβολισμός του «Πολυτεχνείου» θεμελιώθηκε και «ζεί» («Ζ») από αυτούς που το λειτουργούσαν τότε, τους σπουδαστές και τους δασκάλους.
Δεν θα ήταν εύλογο λοιπόν να τιμάται ο συμβολισμός με το να αφεθεί ένα μέρος της καρδιάς του να πάλλεται και να εξακολουθεί να ζεί, ενισχύοντας μιάν ηθική τουλάχιστον στήριξη προς αυτό; Έτσι όπως ακριβώς αφέθηκε να ζεί και να πάλλεται μέχρι σήμερα η καρδιά των Πολυτεχνιτών (βλ. Polytechniciens), μετά την ηρωϊκή τους αντίσταση και τη μάχη τους στις πρώτες γραμμές κατά την επανάσταση του Ιουλίου του 1830 στο Παρίσι. Συμβολισμός που καθιέρωσε τη θέση του Πανεπιστημίου στα δρώμενα της πόλης, από τότε μέχρι και σήμερα.
Δεν θα ήταν εύλογο και αναμφισβήτητο να εξακολουθεί ένα σημαντικό Tμήμα του να ασκεί την καταστατική του αποστολή που έχει αναγνωριστεί και πέρα από τα σύνορα της χώρας μας; Και επιπλέον, πώς η μετατροπή του χώρου σε «μουσείο και χώρο εκδηλώσεων» -γιά τα πανηγύρια δηλαδή- θα μπορούσε να εξασφαλίσει τη ανάμνησή του ώς του κατ’εξοχήν πανεπιστημιακού κέντρου; κέντρου διανόησης, πειραματισμού και προοδευτικής δημιουργίας.
Δεν θα ήταν σκοπιμώτερη η στήριξη μιάς ζωντανής και σφριγιλής παρουσίας και μνήμης, από εκείνες που θα συντηρεί ένα ακόμα μουσείο, μαυσωλείο περασμένων καιρών και ταριχευμένων συμβόλων;
Kαι βέβαια προκύπτει και το ερώτημα, πώς είναι δυνατό γιά όλες τις επαναχρήσεις ιστορικών κτηρίων στον τόπο μας, να σταματάει ο νούς στη μία και σχεδόν αποκλειστική μουσειακή λειτουργία;
Ή μήπως, ο ουδέτερος και «νεκρός» χώρος του «μουσείου» αποτελεί στο μυαλό των ιθυνόντων, την ασφαλή διέξοδο προς την ησυχία και την ακινησία μιάς περιοχής; «Έτσι, τώρα πιά, θα είμαστε ήσυχοι»! 
Στο «γύψο» λοιπόν τα σύμβολα και η μνήμη!

γ1. Ο τελευταίος συλλογισμός μας φέρνει και στο θέμα του «ασύλου» σε συνάρτηση με τις ανορθόδοξα εννοούμενες αντιλήψεις περί «μεταφορών». Οι τελευταίες, άν και απευθύνονται σε διαφορετικό -παρότι αμφιλεγόμενο- στόχο και προορισμό, θα μπορούσαν να φέρουν στο νού, μεταξύ άλλων, και ενέργειες ενός μακρινού παρελθόντος•  γιά παράδειγμα, στην περίοδο που ο ανατόμος-φιλόσοφος της ιστορίας Michel Foucault τιτλοφόρησε «περίοδο του μεγάλου εγκλεισμού» (βλ. «grand renfermement», Γαλλία 17ος αιώνας) (11). Tότε, οι επαίτες, φρενοβλαβείς και περιθωριακοί των «αυλών των θαυμάτων» στο Παρίσι μεταφέρθηκαν, χωρίς φυσικά τη δική τους συναίνεση, στο κατ’ευφημισμόν «γενικό νοσοκομείο», ανεβάζοντας τον αριθμό των «ενοίκων» του σε 6-8.000! Το ίδιο εφαρμόστηκε και σε άλλες 32 πόλεις της Γαλλίας. Με τη φαεινή αυτή ιδέα, «καθάρισε» η πόλη από τους τότε «ταραχοποιούς» πρός δόξαν του Λουδοβίκου του 13ου και της ακμάζουσας μπουρζουαζίας. Πρίν και μετά, υπήρξαν πολλά άλλα παρόμοια παραδείγματα, αλλού αλλά και στη χώρα μας, τα οποία έχει κρίνει και κατακρίνει η ιστορία. Bέβαια, στην περίπτωση που εξετάζεται, ούτε οι σπουδαστές της Aρχιτεκτονικής και οι δάσκαλοί τους είναι ο στόχος (ή οι «ταραχοποιοί»), ούτε βέβαια και οι εγκαταστάσεις του Πολυτεχνείου στις έσχατες παρυφές της πόλης, μπορούν να συγκριθούν με το γαλλικό «γενικό νοσοκομείο», το αγγλικό «bridwell» ή «asylum», το γερμανικό «zuchthausern», κ.ο.κ. των σκοτεινών περιόδων της αυταρχικής αστυνόμευσης και του αυθαίρετου εγκλεισμού. Eίναι εντούτοις ένας συνειρμός που έχει σχέση με μια ανάλογη νοοτροπία• μιά ανάλογη, πλην επικαιροποιημένη νοοτροπία: γιά να καθαρίσει η περιοχή και να βρούμε την ησυχία μας»!

Oύτε όμως και η παρεξηγημένη σήμερα έννοια του «ασύλου» έχει την ίδια σημασία με εκείνη που κατοχυρώθηκε δικαιωματικά αμέσως μετά το 1974.
Το Πανεπιστημιακό άσυλο υπάρχει εξ ορισμού. Τόσο η παρουσία, όσο και η τήρηση της έννοιας του  θα έπρεπε να εκλαμβάνονται ώς  αυτονόητες παντού και πάντοτε, και όχι ώς πρόσχημα. Γιατί απλά, το Πανεπιστήμιο είναι αποκλειστικά χώρος προαγωγής και παραγωγής γνώσης, όπου δεν χωρούν παραβιάσεις κανενός τύπου.

Δυστυχώς, το πανεπιστημιακό άσυλο λειτουργεί σήμερα προσχηματικά, ώς  χώρος γιά να παίζονται παιχνίδια τύπου «κρυφτούλι», «κυνηγητό» ή «κλέφτες και αστυνόμοι» από τις λεγόμενες «οργανωμένες μειοψηφίες», τους «γνωστούς-αγνώστους», κοκ. Ποιός κερδίζει δηλαδή, και ποιός χάνει! Επίσης, σίγουρα, δεν βοηθούν στην ορθή ερμηνεία και καταξίωσή της αξιοκρατικής έννοιας του ασύλου,  οι «καταλήψεις» με τους εκάστοτε εξ επαγγέλματος ή πρωτόπειρους «καταληψίες» ο ρομαντισμός των οποίων κατευθύνεται, κατά τη γνώμη μου, όχι εκεί που θα μπορούσε να ανθίζει. Tα αίτια όμως των φαινομένων αυτών θα έπρεπε αφ’ενός να κατανοηθούν, οι οποιεσδήποτε εξουσίες και αρμοδιότητες να λειτουργήσουν στα πλαίσια των νόμων και κανόνων ενός Δημοκρατικού Πολιτεύματος και των εντεταλμένων φορέων τους, απ΄όλες τις πλευρές, και αφ’ετέρου, ο «καθείς να κάνει τη δουλειά του» υπεύθυνα και σωστά, χωρίς να παραβιάζονται όρια, όσο δυσδιάκριτα και άν είναι σήμερα αυτά. Κατά τα λοιπά ισχύουν οι επισημάνσεις που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα περί αυτών στον ημερήσιο τύπο. (12)
Πάντως, ένα είναι βέβαιο. Δεν θα πρέπει να αναζητούνται αλλού λύσεις παραπλανητικές και απολίτιστες, εκεί που δεν υφίσταται κανένας λόγος, όπως δηλαδή με το ιδεολόγημα της μεταφοράς της Αρχιτεκτονικής Σχολής του EMΠ.

Είναι τέλος γνωστό σ’αυτούς που ασχολούνται εντός και εκτός Ελλάδος, ότι οι σπουδαστές και οι δάσκαλοι της Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ, όπως και σε όλα τα αντίστοιχα Τμήματα στη χώρα μας και έξω, έχουν και πραγματοποιούν σε βάθος χρόνου εξαιρετικά σημαντική και σοβαρή δουλειά. Με αυτή την έννοια τιμούν με το παραπάνω το λειτούργημά τους και την πανεπιστημιακή κοινότητα στο σύνολό της. Και στ’ όνομα αυτής της τιμής, η αντίδρασή τους σε μετακινήσεις χωρίς κανένα ουσιαστικό νόημα, είναι απόλυτα φυσιολογική. Γιατί, ποιός υγιής νούς, θα ήθελε να απομακρυνθεί χωρίς να το θέλει, από ένα περιβάλλον όπου η ποιότητα έχει κτιστεί με κόπο, επιμονή και συχνά αυταπάρνηση ετών, σε ένα νεό, απρόσωπο και υποδεέστερο περιβάλλον, με όλες τις αντιξοότητες που προαναφέρθηκαν. Πώς αλήθεια θα αντιδρούσαν ένας Υπουργός και ένας Δήμαρχος, άν ο επι κεφαλής Πρωθυπουργός  έδινε εντολή γιά τη μετακίνησή τους από τη σημερινή τους κατοικία σε ένα διαμέρισμα εργατικής πολυκατοικίας; Έχει αυτό να κάνει με «βόλεμα»;

Eίναι καιρός λοιπόν οι πολιτειακές αρχές που επαίρονται και ομνύουν εν ονόματι της Δημοκρατίας, να ρωτήσουν πρώτα τους αρχιτέκτονες, τους καθηγητές, τους σπουδαστές και επαγγελματίες, περί όλων αυτών. Να δούν «ιδίοις όμμασι», να ενημερωθούν και να μπορούν να κρίνουν. Και τούτο, πριν σπεύσουν κάποιοι να αναγγείλουν με έπαρση το εφεύρημα τους και να χρησιμοποιούν με αμετροέπεια και αλαζονεία, ανυπόστατους όρους περί «βολέματος». Ο αντιπρύτανης αρχιτέκτων κ. Ι. Πολύζος αρκέστηκε στο να τους χαρακτηρίσει πολύ σωστά ώς «ανάξιους λόγου». Είναι όμως άξιο απορίας να  χρησιμοποιείται ένα τόσο φθηνό επιχείρημα• γιατί, αντί γιά μια «μπούρδα», θα μπορούσαν αυτοί που το χρησιμοποιούν να αρθρώσουν έναν ορθό και έντιμο λόγο; όπως θα ταίριαζε στον συνετό πολιτικό και σε μιά Δημοκρατία που γνωρίζει να σέβεται και που αναδεικνύεται από την Πράξη.

Πόσο καλό θα ήταν τέλος πάντων, άν ο δικός μας, τιμημένος αρχιτέκτονας Λύσανδρος Kαυταντζόγλου μπορούσε να μας συμβουλεύσει γιά όλα αυτά; Γιά οράματα που γεννήθηκαν και που δεν υπάρχουν πιά! (τώρα ίσως μόνο να τρίζουν τα κόκκαλά του με όσα βλέπει και ακούει!). Kαι όμως, παρά την απουσία του δημιουργού των ιστορικών κτηρίων του ΕΜΠ, η αναστροφή της απελπισίας που γενούν οι αυθαιρεσίες παντός είδους, αφορά τις σθεναρές αντιστάσεις μας, εμάς τους ίδιους, τους έλληνες αρχιτέκτονες και ευρύτερα, την ενημερωμένη ελληνική κοινωνία. Η επιλογή του αφορισμού του Ουαλού ακαδημαϊκού και κριτικού Raymond H. Williams συνηγορεί σ’αυτό:
“To be truly radical is to make hope possible rather than despair convincing” (13)

Kωνσταντίνος Ξανθόπουλος
Aρχιτέκτων
πρ. Eπικ.Kαθηγητής Aρχιτεκτονικής Παν/μου Columbia Nέας Yόρκης (GSAP) και Kαθηγητής Κτηριολογίας Tμήματος Aρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών

κάτοικος Ελσίνκι από το 2007

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Δανεικός όρος από σχετικό άρθρο του Θ. Bερέμη «Περί μπουρδολογίας» στις Mόνιμες Στήλες της Kαθημερινής της 12.04.2009

2. βλ. Ulrich Pfammatter, The making of the Modern Architect and Engineer, εκδ. Birkhäuser 2000, σελ.23

3. Σε σύγγραμμά του ο Philippe Boudon αναφέρεται στο τρίπτυχο θεωρητικό εποικοδόμημα της Aρχιτεκτονικής, επικαλούμενος κατ’αρχήν τον Bιτρούβιο: “L’architecture est constituée par: l’ordonnance que les grecs appellent taxis (τάξις), la disposition qu’ils nomment diathesis (διάθεσις), l’eurythmie, la proportion, la convenance et la distribution qui en grec est appelé oeconomia (οικονομία)”. Aνάλογες αναφορές γίνονται επίσης σε όρους που χρησιμοποίησαν οι: Alberti (voluptas, firmitas, commoditas), Blondel (agrément, solidité, commodité), Soc.Hist.Arch. (venustas, firmitas, utilitas), Guimard (sentiment, logique, harmonie), Nervi (forme, structure, fonction).
βλ. Philippe Boudon, Sur l’espace architectural; Essai d’épistimologie de l’architecture, Collection Aspects de l’Urbanisme. Dunod, Paris 1971, σελ.8-9

4. βλ. σχετ. άρθρο Απόστολου Λακάσα, «Διχάζει η μεταφορά του Πολυτεχνείου• Κάτοικοι, επιχειρηματίες και δήμος τάσσονται υπέρ της δημιουργίας ενός μουσείου που θα αποφορτίσει την περιοχή από την ένταση» στην Καθημερινή της 12/04/09

5. βλ. μεταξύ άλλων και προγραμματικές οδηγίες του Royal Institute of British Architects σε μιά θεώρηση γιά τον «Αρχιτέκτονα του αύριο» (Tomorrow’s Architect), 2003 όπου υιοθετούνται έμμεσα ανάλογες απόψεις.

6. βλ. Arkkitehti-ark 1/2009. Antti Ahlava:«The location of the university in the urban structure and its relationship to the city is a central factor with regard to its competitiveness, vibrancy and interaction» (σελ.28)
Markku Hedman: «Communality and interactivity are emphasized in architectural education. Learning is above all a matter of participating in cultural practice...»(σελ.29).

7. βλ.www.oulu.fi/ark στο τμήμα “Department of Architecture-General Information-Facilities” αναφέρεται: “All facilities are open for students’use 24 hours per day” (σημ. η υπογράμμιση δική μου) 

8. Αναφέρθηκαν ήδη και από τους αξιότιμους συναδέλφους της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ πέντε ιστορικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως η Ρώμη, το Λονδίνο, το Βερολίνο, το Μιλάνο και το Παρίσι. Βλ. σχετ. ρεπορτάζ Μάρνυς Παπαματθαίου στο Βήμα 15-04-2009: «Βέτο» καθηγητών στη μετακίνηση του ΕΜΠ• «Με την ίδια λογική, ας μετακομίσει το Κοινοβούλιο» απάντησε δηκτικά ο αντιπρύτανης κ.Γ. Πολύζος.
Επίσης, σε όλες τις άλλες πρωτεύουσες του ευρωπαϊκού βορρά, στη Στοκχόλμη (KTH ABE), στό Όσλο (AHO) και στην Κοπεγχάγη (KA) τα Τμήματα Αρχιτεκτονικής βρίσκονται μέσα στον κεντρικό ιστό των αντιστοίχων πόλεων, σε αντιδιαστολή με πολλά από τα υπόλοιπα Τμήματα των Πολυτεχνικών ή Τεχνολογικών Πανεπιστημίων.

9. H σύντομη περιγραφή του νέου καινοτόμου Πανεπιστημίου έχει ώς εξής: «Aalto University is created through a merger between the Helsinki School of Economics, the University of Art and Design Helsinki and the Helsinki University of Technology.” βλ. http://www.aaltoyliopisto.info/en/

10. Εκτός από το περιοδικό Arkkitehti 1/2009, το Τμήμα Αρχιτεκτονικής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου στο Otaniemi-Ελσίνκι δημοσίευσε πρόσφατα  σε ειδικό τεύχος, τις προτάσεις χωροθέτησης του νέου Πανεπιστημίου Aalto που επεξεργάστηκαν αναλυτικά και συνθετικά οι σπουδαστές και διδάσκοντες αρχιτέκτονες, με συντονιστή τον καθηγητή Trevor Harris• βλ. Aalto-korkeakoulun rakenne-ja kampusesimerkkeja/ULH-University Landscape Helsinki: Innovaatioyliopisto kaupungissa, ed. Yliopistopaino, Helsinki 2008.

11. βλ. Michel Foucault, Histoire de la folie. Plon, Paris 1961.σελ.54-81

12. βλ. «Ασυλο» και καταλήψεις, καρκίνωμα στο σώμα της Δημοκρατίας», του Αντώνη Καρκαγιάννη στην Καθημερινή της 12-04-2009

13. Το απόφθεγμα χρησιμοποίησε ο καθηγητής Trevor Harris στο εισαγωγικό σημείωμα της έκδοσης που αναφέρεται πιό πάνω (βλ.10). βλ. σελ.5

Φωτογραφίες-εικόνες/PHOTO-DRAWING CREDITS
(Με σειρά εμφάνισης)

Εικ.1 - Εξώφυλλο Τεύχους 2009:1 του Γραφείου Πολεοδομίας του Ελσίνκι

Εικ.2 - Tuukka Aaltonen - Arkkitehtuurikilpailuja (Arch.Competitions in Finland) 4.2001

Εικ.3 - Μουσείο Φινλανδικής Αρχιτεκτονικής/Petttteri Kummala (scanning) από την έκδοση της Eija Rauske, Finnish architecture 1900-2000, MFA, Helsinki 2008

Εικ.4,5,7,8,9 - Κων/νος Ξανθόπουλος

Εικ.6 - TKK website:www.tkk.fi (Otaniemi and the History of TKK)

Εικ.10 - Kidder Smith

Εικ.11,12,13,14 - Aalto-korkeakoulun rakenne-ja kampusesimerkkeja/ULH-University Landscape Helsinki: Innovaatioyliopisto kaupungissa, ed. Yliopistopaino, Helsinki 2008 σελ.36 (σχέδιο:Auvo Lindroos,Hannu Louna,Essi Vehkanen) σελ.75 (σχέδιο:Auvo Lindroos) σελ.88-89 (σχέδιο:Jaakko Parkkonen) σελ.78 (σχέδιο:Ville Ylönen)

Εικ.15 - Devon Osborne (προοπτικό σχέδιο στο Arkkitehti 1/2009, σελ.26)