After Fundamentals.Μπιενάλε χωρίς αρχιτεκτονική

Ανταπόκριση από Βενετία.

Παρακολουθείστε το αφιέρωμα που πραγματοποίησε το GRA και καθηγητής ο Α. Γιακουμακάτος, για την 14η μπιενάλε αρχιτεκτονικής της Βενετίας. Επίσης, ακολουθεί κείμενο - κριτική (από το " ΒΗΜΑ") και φωτογραφίες. Το βίντεο πραγματοποιήθηκε στο "Arsenale di Venezia"

"...Πώς γίνεται λοιπόν μια «Μπιενάλε χωρίς αρχιτεκτονική»; Ο Κούλχας πραγματοποιεί μια κίνηση ματ, παρακάμπτοντας οποιαδήποτε διαδικασία επαφής/επιλογής συναδέλφων του και καταγγέλλοντας ταυτόχρονα την κρίση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και τους θεσμούς που τη στηρίζουν, όταν ο ίδιος υπήρξε, έστω «κριτικά» όπως είπε στη συνέντευξη Τύπου, ένας σύγχρονος αρχιτέκτονας ενταγμένος απόλυτα σε αυτή τη διαδικασία..."

14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας: «Fundamentals»
Μπιενάλε χωρίς αρχιτεκτονική

Στην είσοδο των Κήπων της Μπιενάλε, δυο εκθεσιακά επεισόδια με ιδιαίτερο συμβολισμό: στο «περίπτερο της Electa» μια αλληλουχία από διεθνείς εικόνες αποδοχής του Μοντέρνου της εκατονταετίας 1914-2014. Το δεύτερο επεισόδιο είναι η ανακατασκευή του περιπτέρου Dom-Ino που ο Λε Κορμπυζιέ υλοποίησε το 1914: όχι από προκατασκευασμένα στοιχεία σκυροδέματος, όπως το πρωτότυπο, αλλά από ξύλο. Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά στη σύνοψη των δύο βασικών ιδεών του Ρεμ Κούλχας, του διάσημου ολλανδού αρχιτέκτονα που ανέλαβε φέτος τη διεύθυνση της Μπιενάλε: «Absorbing modernity» και «Fundamentals», η διεθνής δηλαδή απορρόφηση του μοντέρνου κινήματος στην αρχιτεκτονική και η αναφορά στα «βασικά» στοιχεία που συνθέτουν την αρχιτεκτονική κουλτούρα μας και την ίδια την αρχιτεκτονική ως πειθαρχία.

Η είσοδος της αφιερωματικής έκθεσης Monditalia στο Αρσενάλι

Η είσοδος της Μπιενάλε στους Κήπους και το περίπτερο του Λε Κορμπυζιέ

Είναι όμως όλα τόσο απλά; Η Μπιενάλε του 2014 είναι η «αποθέωση του μοντέρνου» όπως πριν 34 χρόνια η ιστορική Μπιενάλε του 1980 υπήρξε η «αποθέωση του μεταμοντέρνου»; Ο Κούλχας, διάσημος «παραγωγός σκανδάλων», ξεκίνησε την ομιλία του στα επίσημα εγκαίνια της Μπιενάλε προκαταλαμβάνοντας τις σοβαρές επιφυλάξεις και γνωρίζοντας καλά τους μηχανισμούς της δημοσιογραφικής προβολής (έχει κάνει και αυτή τη δουλειά στην αρχή της καριέρας του). Η Μπιενάλε του 2014 βασίζεται σε μια σειρά από παραδοξότητες, είπε, μιας και χρειάστηκε να επανεφεύρει τον εαυτό της και τον ρόλο της. Μια Μπιενάλε διφορούμενη, θα προσθέταμε, και «πολιτική» με την έννοια της αναζήτησης νοήματος πέρα από τα όρια της αρχιτεκτονικής, μια Μπιενάλε ασφαλώς τολμηρή που μόνο ένας αναγνωρισμένος αρχιστάρ θα μπορούσε να πραγματοποιήσει.

Το βασικό πιάτο στους Κήπους είναι φυσικά η κεντρική έκθεση στο Περίπτερο της Ιταλίας. Ο Κούλχας παρουσιάζει εδώ τα βασικά «στοιχεία της αρχιτεκτονικής», 15 συνολικά κατά την άποψή του, που στοιχειοθετούν διαχρονικά την αρχιτεκτονική κατασκευή: πόρτες, παράθυρα, δάπεδα, τοίχοι, τουαλέτες, σκάλες, μπαλκόνια... Ένα είδος εγκυκλοπαιδικής κιβωτού του κτιριακού πολιτισμού, οργανωμένης με καλβινιστική μεθοδικότητα εντομολόγου και υλοποιημένης μετά από δύο χρόνια έρευνας από τους φοιτητές του Χάρβαρντ, όπου ο Κούλχας διδάσκει. Η αναζήτηση αυτή των αρχετύπων δεν είναι βέβαια πρωτοφανής: ο γερμανός Ζέμπερ καλούσε ήδη τους αρχιτέκτονες της εποχής του, στα μέσα του 19ου αιώνα, να υπερβούν τον εκλεκτικισμό (αναφορά στη σημερινή συνθήκη;) και να αναζητήσουν τις ρίζες της αρχιτεκτονικής μέσω της επανεφεύρεσης των «τεσσάρων στοιχείων» της αρχιτεκτονικής. Ακόμη και το Dom-Ino του Λε Κορμπυζιέ είναι ένα είδος αρχετυπικής επιστροφής, ένα είδος μοντέρνας καλύβας από τσιμέντο.

Το θέμα του Μπαλκονιού, από την έκθεση του Κούλχας στους Κήπους

Στη δεύτερη έκθεση που παραδοσιακά υλοποιείται στους χώρους του Αρσεναλιού, ο Ολλανδός αποδείχτηκε μετρ του αιφνιδιασμού: δεν υπάρχει εδώ ίχνος «αρχιτεκτονικής του μέλλοντος», ευφάνταστων κατασκευών, φιλόδοξων σχεδιαστικών προσεγγίσεων, απαιτητικών επιδόσεων των γνωστών αρχιστάρ (τίτλος που έχει μπει στο στόχαστρο διεθνώς αλλά που ακόμη περιποιεί τιμή και δεν δυσαρεστεί διόλου εκείνον που τον φέρει). Η έκθεση στο Αρσενάλι είναι ένα εφιέρωμα στην Ιταλία του 20ου αιώνα επειδή, υποστηρίζει ο Κούλχας, η Ιταλία είναι μια χώρα «βασική» για την κατανόηση της εποχής μας. Πέρα από την προφανή αβρότητα του διευθυντή προς τη φιλοξενούσα χώρα και το γεγονός ότι έτσι γέμισε ένας χώρος που διαφορετικά, σύμφωνα με την εκθεσιακή λογική του θα έπρεπε να παραμείνει κενός, αυτή η αφήγηση της σύγχρονης Ιταλίας, μέσα από τη δουλειά 41 ιταλικών ομάδων, είναι θεματικά επιτυχημένη και εκθεσιακά γοητευτική, καθώς συνοδεύεται από την προβολή 80 περίπου ταινιών του ιταλικού κινηματογράφου και συμπληρώνεται από τη συμμετοχή της Μπιενάλε Χορού και της Μπιενάλε Μουσικής με παράλληλες εκδηλώσεις στον χώρο. «Όλες οι Μπιενάλε στην Μπιενάλε» θα πει στα εγκαίνια ο πρόεδρός της Πάολο Μπαράτα, με εμφανή θεσμική ικανοποίηση που ενισχύεται από την μεγαλύτερη παρά ποτέ προσέλευση δημοσιογράφων σε μια Μπιενάλε αρχιτεκτονικής η οποία από φέτος θα διαρκεί έξι μήνες.

Από την έκθεση Monditalia στο Αρσενάλι

Τί μένει; Η συμβολή των εθνικών περιπτέρων, που φέτος αποδείχτηκε ιδιαίτερα σημαντική και ανεπαισθήτως νοσταλγική. Ο Κούλχας ζήτησε «εθνικές αφηγήσεις» γύρω από το Μοντέρνο, πράγμα με σίγουρη επιτυχία γιατί τα περισσότερα εθνικά περίπτερα αποδέχτηκαν την πρόκληση, άλλοτε σχολαστικά και άλλοτε ειρωνικά, με την ειλικρινή ωστόσο πρόθεση να αφηγηθούν τον μοντέρνο εαυτό τους. Ευρηματικά τα περίπτερα του Μπαχρέιν (που για πρώτη φορά προωθεί ένα αρχείο αρχιτεκτονικής των αραβικών χωρών στον 20ο αιώνα), της Ιταλίας (με επιμελητή τον προικισμένο Τσίνο Τζούκι) και της Ρωσίας (που ερμήνευσε με ακραίο κυνικό και ειρωνικό τρόπο το μήνυμα του Κούλχας, για μια αρχιτεκτονική δραστηριότητα που κυριαρχείται από του νόμους και τις ανάγκες της αγοράς). Πολύ ενδιαφέροντα επίσης, για διαφορετικούς λόγους, τα βραβευμένα περίπτερα της Χιλής και της Κορέας: ας σημειωθεί ωστόσο ότι ανάμεσα στα μέλη της διεθνούς κριτικής επιτροπής βράβευσης δεν υπήρχε ούτε ένας αρχιτέκτονας.

Πώς γίνεται λοιπόν μια «Μπιενάλε χωρίς αρχιτεκτονική»; Ο Κούλχας πραγματοποιεί μια κίνηση ματ, παρακάμπτοντας οποιαδήποτε διαδικασία επαφής/επιλογής συναδέλφων του και καταγγέλλοντας ταυτόχρονα την κρίση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και τους θεσμούς που τη στηρίζουν, όταν ο ίδιος υπήρξε, έστω «κριτικά» όπως είπε στη συνέντευξη Τύπου, ένας σύγχρονος αρχιτέκτονας ενταγμένος απόλυτα σε αυτή τη διαδικασία. Ο κατά τα άλλα χαρισματικός Κούλχας είχε ανέκαθεν την ικανότητα αίσθησης του μέλλοντος και μετατροπής αυτής της αίσθησης σε ιδεολογικό θέμα του παρόντος. Θα τα καταφέρει και τώρα να σηματοδοτήσει μια νέα έναρξη; Ίσως η άρνηση αφήγησης μιας κριτικής ιδέας για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, η τεχνική της «δημιουργίας του κενού» μπορεί να οδηγεί σε μια πιο ουσιαστική, στοχαστική στάση για την αρχιτεκτονική της εποχής μας.

Η ελληνική συμμετοχή, με επίτροπο τον Γιάννη Αίσωπο και με την παρουσία, στα εγκαίνια, της υπουργού Όλγας Κεφαλογιάννη, ασχολήθηκε με την τουριστική υποδομή ως φορέα απορρόφησης και υποδοχής του Μοντέρνου στην Ελλάδα. Μια αισιόδοξη νότα προήλθε πάντως από την βράβευση της Μπεατρίζ Κολομίνα και της ομάδας του Χάρβαρντ στην οποία ανήκει και ο ταλαντούχος Βαγγέλης Κοτσιώρης, ένας νέος απόφοιτος από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης.

Ο Ρεμ Κούλχας, η Μπεατριζ Κολομίνα, ο Βαγγέλης Κοτσιώρης και ο Πάολο Μπαράτα στην απονομή των βραβείων

Ο κ. Ανδρέας Γιακουμακάτος στο "Arsenale di Venezia"