Genius Loci – Η Περίπτωση των Βορείων Πρεσβειών στο Βερολίνο

«Όταν αγαπάς κάποιον από τους κατοίκους της, μια πόλη μπορεί να γίνει ένας ολόκληρος κόσμος.»
Laurence Durrell, “Αλεξανδρινό Κουαρτέτο”


Δάφνη Σουλογιάννη - Αρχιτέκτων Μηχανικός

Εάν η Potsdamer Platz είναι το πλέον hip μέρος αυτή τη στιγμή στο Βερολίνο – η διεύθυνση που πρέπει να αναγράφεται σε μια επαγγελματική κάρτα – εντούτοις, το σημείο όπου εντοπίζεται ο μεγαλύτερος ανταγωνισμός και η δυναμικότερη επίδειξη ισχύος επί γερμανικού εδάφους, βρίσκεται μερικά λεπτά μακριά, στο Diplomaten Viertel, την περιοχή όπου τοποθετούνται οι περισσότερες πρεσβείες στο Βερολίνο.

Το ελκυστικότερο κτίσμα (ή μάλλον συγκρότημα) πατά πάνω σε έδαφος το οποίο ανήκει τυπικά και ταυτοχρόνως στα κράτη της Φινλανδίας, της Σουηδίας, της Νορβηγίας, της Ισλανδίας και της Δανίας. Γιατί αυτές οι χώρες του Βορρά (Nordische Länder) συμφώνησαν να μοιραστούν το οικοδομικό τετράγωνο, τα έξοδα της κατασκευής, καθώς και την υποχρέωση να μην υπαναχωρήσουν από την συνεργασία τους. Το ζητούμενο κατά τον διαγωνισμό για το master plan ήταν προφανές: μια αρχιτεκτονική σύλληψη που θα εκφράζει εύγλωττα και ταυτοχρόνως την ενότητα και την αυτονομία των συγκεκριμένων χωρών, το πνεύμα σύμπνοιας, χωρίς την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας της καθεμιάς. Η απάντηση εξίσου προφανής και ιδιοφυής στην απλότητά της: μια Λωρίδα περιτρέχει το οικοδομικό τετράγωνο και «συγκρατεί» έξι ξεχωριστούς Όγκους και τις ενδιάμεσες Piazze και Οδούς που αγγίζουν τουλάχιστον δύο από τους Όγκους.

Φύσει μυστικοπαθή τα κτήρια που στεγάζουν πρεσβείες, γι’ αυτό τον λόγο οι επικοινωνιακοί Σκανδιναβοί φρόντισαν να εντάξουν στο συγκρότημα, εκτός από τα πέντε κτήρια πρεσβειών, και ένα έκτο, το κοινό «Pan-Nordic» («Yπερβόρειο») κτήριο, την πύλη προς τους επισκέπτες και την πόλη του Βερολίνου, και το σημείο συνάντησης των υπαλλήλων των πρεσβειών. Η κατασκευή του ανατέθηκε, μαζί με το master plan και την ευθύνη του συντονισμού των εργασιών σε ολόκληρο το συγκρότημα, στο γραφείο «Berger+Parkkinen Architekten». Το κτήριο δηλώνει τη διαφάνεια εντός-όπου στο εσωτερικό αίθριο δεσπόζει η κρυστάλλινη σκάλα, και εκτός-όπου η ξύλινη επένδυση εναλλάσσεται με κρυστάλλινες λωρίδες.

Από την πλευρά αυτού του κτηρίου ξεκινά η Λωρίδα, ύψους 15,00m και μήκους σχεδόν 250,00m, η οποία αποτελείται από σχεδόν 4.000 πανομοιότυπα μέρη από πρασινωπό οξειδωμένο χαλκό, ως επί το πλείστον κλειστά, ενώ λίγα βρίσκονται σε ανοικτή οριζόντια θέση, ή σε θέση 45º. Ένα φίλτρο μεταξύ της πόλης και της πρεσβείας, του επισκέπτη και της πόλης, μια επιδερμίδα τμήμα/σώμα του εκάστοτε κτηρίου ή όριο του χώρου μιας piazza.

Η διακριτή εθνικότητα κάθε χώρας χωράει μόνο εντός του κάθε συγκεκριμένου κτηρίου και «διαγκωνίζεται» λόγω της εγγύτητάς της με τις υπόλοιπες σκανδιναβικές εθνικότητες. Ένας τρόπος ανάγνωσης του συγκροτήματος είναι κατ’ αναλογία του ίδιου του Βερολίνου: όπως ακριβώς στην πόλη υπάρχουν σημεία όπου ένας Richard Rogers βρίσκεται δίπλα σε έναν Arata Isozaki, με τον ίδιο τρόπο στο συγκρότημα των Βορείων Πρεσβειών, η φινλανδική τεχνοτροπία τοποθετείται δίπλα στο παραδοσιακό σουηδικό υλικό και την ισλανδική σχολή. Το σημείο εστίασης αξίζει να μείνει στο χαρακτηριστικό εκείνο του κάθε κτηρίου, το οποίο αναπαράγει, σχολιάζει ή εξελίσσει την παράδοση του κάθε σκανδιναβικού λαού χωριστά.

Το πρώτο κτήριο που συναντά κανείς πέρα από την ελεγχόμενη είσοδο των πρεσβειών, ανήκει στην Φινλανδία. Σχεδιάστηκε από το γραφείο «VIIVA arkkitehtuuri» ως ένας minimal-αφαιρετικός κρυστάλλινος όγκος με ξύλινες περσίδες. Αποτελεί δείγμα φινλανδικής γραφής, λιγότερο επειδή στην αυλή του είναι φυτεμένο το ιερό δέντρο της φινλανδικής λαογραφίας, Rowan, και περισσότερο καθώς περιλαμβάνει (όπως άλλωστε όλες οι φινλανδικές κατοικίες) μια σάουνα. Επιπλέον, εμπεριέχει ανηρτημένο από την οροφή και εν πλω σχεδόν εντός του εσωτερικού αιθρίου, τον ξύλινο καμπυλωμένο όγκο της αίθουσας συσκέψεων, το επονομαζόμενο «Skateboard Room», λόγω των συνεχόμενων επιφανειών δαπέδου, τοίχου και οροφής, ένα σχόλιο για την μακρά παράδοση των Φινλανδών στην επεξεργασία του ξύλου.

Διπλά στην φινλανδική πρεσβεία βρίσκεται η πρεσβεία της Σουηδίας, έργο του γραφείου «Wingårdh Arkitektkontor». Αποτελείται από τρεις πλευρές, εκ των οποίων οι δύο προς το αίθριο του οικοδομικού τετραγώνου – η τρίτη είναι η εξωτερική Λωρίδα – έχουν αναρτηθεί σε απόσταση 10cm από τις πλάκες των ορόφων και κατασκευασθεί από τμήματα υαλοπετασμάτων και πέτρας, διαφορετικής σε κάθε όψη. Η νότια πλευρά επενδύεται με λευκό, αδρό ασβεστόλιθο (limestone) Norrvange, ενώ η δυτική με μαύρο, γυαλιστερό γρανίτη (diabase) Brännhult, πετρώματα που επιχωριάζουν στην Σουηδία. Ο δεύτερος λιγότερο εξωστρεφής τρόπος με τον οποίο το κτήριο δηλώνει την «σουηδικότητά» του, είναι η ξύλινη επένδυση όλων των εμφανών σημείων στο εσωτερικό του κτηρίου, με τον συσχετισμό κοίλων και κυρτών επιφανειών να θυμίζει έγχορδο όργανο («viola da gamba» με τα λόγια των αρχιτεκτόνων). Πέρα όμως και από την διατράνωση των σουηδικών δασών και ξυλείας, βρίσκεται το ζήτημα που θέτει το συγκεκριμένο κτήριο: το café του προσωπικού, με θέα από και προς το υπόλοιπο κτήριο και την πόλη, ένα ανοικτό σημείο μέσα σε μια πρεσβεία, απόηχος του ανοικτού τρόπου διαβίωσης και εργασίας στη Σουηδία.

Το κτήριο της πρεσβείας της Νορβηγίας, τρίτο στη σειρά, σχεδιάστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο «Snøhetta». Βρισκόμενο ακριβώς απέναντι από την είσοδο στο οικοδομικό τετράγωνο των Βορείων πρεσβειών, η απότμηση της γωνίας του είναι χαρακτηριστική και σημαντική, τόσο για τον χώρο του αιθρίου όσο και για το ίδιο το κτήριο. Ως σύνολο αποτελεί δείγμα απλότητας, στιβαρότητας ως προς τη μορφή, και διαφάνειας ως προς τα υλικά, με αναφορές στο χαρακτηριστικό της ανάπτυξης καθ’ ύψος, έννοια η οποία απαντά ως μορφή στα φιορδ, τα βουνά και τα ψηλά δάση της Νορβηγίας. Η κατασκευή της απότμησης εντούτοις είναι το σημείο εστίασης, τόσο λόγω της μορφής της όσο και λόγω του τεχνολογικού επιτεύγματος. Μοναδικό δομικό στοιχείο στο σημείο αυτό είναι ένα μνημειακών διαστάσεων τμήμα από γκρι νορβηγικό γρανίτη, με βάρος 120 τόνους, ύψος 14m, πλάτος 5m και πάχος αυξομειούμενο έως και 70cm, με εμφανή τα νερά και τις ρωγμές του λίθου, μια πλώρη εντός του αιθρίου των Βορείων πρεσβειών. Οι υπόλοιπες δύο όψεις προς το αίθριο φέρουν οριζόντιες κρυστάλλινες περσίδες που δίδουν στο κτήριο την αίσθηση παγόβουνου, σε ευθεία αντίθεση με τα θερμά χρώματα και τη χρήση ξύλου στο εσωτερικό του.

Δίπλα σε αυτό το κτήριο, και σε μια λιγότερο εμφανή γωνία του οικοδομικού τετραγώνου, βρίσκεται η Ισλανδική πρεσβεία του αρχιτέκτονα Palmar Krist, με το διττό της περίβλημα. Ένας κρυστάλλινος όγκος δίπλα στην εξωτερική Λωρίδα, περιέχει το κλιμακοστάσιο, ενώ ο κύριος διαμήκης όγκος προς το αίθριο, επενδύεται με την κόκκινη ισλανδική πέτρα Líparít, ένα υλικό το οποίο χρησιμοποιείται πρώτη φορά για δομικούς σκοπούς. Επιπλέον, η εσωτερική αυλή του κτηρίου είναι στρωμένη με πέτρα από λάβα των ηφαιστείων της Ισλανδίας, ως κυριολεκτική εφαρμογή της αρχής ότι «το έδαφος της πρεσβείας ανήκει στην χώρα την οποία η πρεσβεία εκπροσωπεί». Το μικρό μέγεθος του έργου επέτρεψε στους αρχιτέκτονες να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν στην Ισλανδία και αποκλειστικά για αυτή την περίπτωση, ο,τιδήποτε βρίσκεται εντός του κτηρίου (μέχρι και τα πόμολα) – ένα τεκμήριο του Ισλανδικού βιομηχανικού σχεδιασμού.

Το κτήριο το οποίο κλείνει το οικοδομικό τετράγωνο των Βορείων πρεσβειών, είναι η πρεσβεία της Δανίας των αρχιτεκτόνων 3xNielsen A/S. Δύο κτηριακοί όγκοι καλύπτονται με διάτρητα πανέλα, τα οποία, μετακινούμενα, έχουν την δυνατότητα να λειτουργούν ως σκίαστρα. Αυτοί οι κτηριακοί όγκοι συγκρούονται και στην σχισμή ανάμεσά τους συμβαίνουν τα πάντα. Ένας ορθοκανονικός με αυστηρά όρια και λιτές γραμμές, και ένας ελεύθερης μορφής που ακολουθεί την καμπύλη της εξωτερικής Λωρίδας, και την αναπαράγει στο εσωτερικό του κτηρίου, ως ανάμνηση πλέον, και με υλικό αυτή τη φορά το ξύλο. Ένα πλέγμα από καδρόνια για το οποίο χρησιμοποιήθηκαν τριάντα τρία κυβικά μέτρα από ξύλο φλαμουριάς, με την κατάλληλη επεξεργασία, παραλαμβάνει εντός του χώρου την καμπύλη από χαλκό στο εξωτερικό του κτηρίου. Στο εσωτερικό αίθριο, ανάμεσα στους δύο κτηριακούς όγκους, γέφυρες σε διάφορα επίπεδα ενώνουν τους απέναντι διαδρόμους, προσφέροντας στους υπαλλήλους της πρεσβείας καθημερινές ματιές ενός πράγματι εντυπωσιακού χώρου. Η υψηλή αισθητική και η ποιότητα ζωής είναι τα ζητούμενα στην πρεσβεία των Δανών, τα οποία καλύπτονται στον χώρο του εσωτερικού αιθρίου: σε ρυθμούς εργασίας, κάποιος μπορεί να σταθεί στην γέφυρα και να ξεκουράσει το βλέμμα του στο αίθριο, ενώ σε ειδικές περιπτώσεις, ο χώρος έχει τη δυνατότητα να δεχτεί εκθεσιακές κατασκευές ή να μετατραπεί σε χώρο δεξίωσης, διαφημίζοντας με τον τρόπο αυτό το κτήριο. Μεταμοντέρνο δείγμα της δανέζικης παράδοσης στον τομέα του design, αποτελούν τα φωτιστικά του κτηρίου σε δύο παραλλαγές (επιτοίχια και αναρτώμενα), τα οποία αρχικά είχαν σχεδιαστεί από τον αρχιτέκτονα Arne Jacobsen το 1935 για το Δημαρχείο του Aarhus.

Στο αίθριο του συγκεκριμένου οικοδομικού τετραγώνου στο Βερολίνο – μιας πόλης γνωστής για την ανεκτικότητα/φιλοξενία προς τους ξένους – έχουν είσοδο έξι διαφορετικά κτήρια, κτήρια σύμβολα-φορείς των σημαινομένων πέντε διαφορετικών χωρών. Το αποτέλεσμα, αφού απέφυγε τον κίνδυνο της kitsch κακοφωνίας, αποτελεί διακήρυξη για την ικανότητα της αρχιτεκτονικής να εκφέρει λόγο προσωπικό, ο οποίος ταυτοχρόνως να απευθύνεται στους πολλούς, να πειθαρχεί στον κοινό σκοπό, και ταυτοχρόνως να ικανοποιεί ευρύτητα αναγκών. Πρόκειται για την άρθρωση μιας πραγματικά διεθνούς (και όχι διεθνιστικής) γλώσσας, η οποία διατρέχει την διαφορετικότητα και καταλήγει στην σύνθεσή της, χωρίς να θυσιάζει το παραμικρό.

Στον κήπο του έκτου, κοινού κτηρίου του συμπλέγματος υπάρχει η φωτογραφίας μιας ενδιαφέρουσας σκηνής: πέντε άνδρες σκάβουν με ένα ιδιαίτερο φτυάρι, το οποίο έχει ένα κοινό κοντάρι και πέντε διαφορετικές απολήξεις. Όμως, ακόμα εντυπωσιακότερη κι από εκείνη του θεμέλιου λίθου του έργου, ήταν η εικόνα των εγκαινίων του: τιμώμενα πρόσωπα ήταν ο Γερμανός Ομοσπονδιακός Πρόεδρος, μια βασίλισσα, δύο βασιλείς και δύο πρόεδροι – γεγονός που δεν συμβαίνει συχνά ούτε στην Ευρώπη ούτε κάπου αλλού στον κόσμο.

Σημείωση: Οι εικόνες προέρχονται από τα sites:
www.botschaft-island.de
www.daenemark.org
www.nordischebotschaften.org
www.snoarc.no
www.swedenabroad.com
www.stadtentwicklung.berlin.de

Δάφνη Σουλογιάννη
Αρχιτέκτων Μηχανικός