H επιμονή της αρχιτεκτονικής

Το τελευταίο βιβλίο του Δημήτρη A. Φατούρου, «H επιμονή της αρχιτεκτονικής» (Εκδόσεις Καστανιώτη A.E. 2003), παραπέμπει στη γνωστή στοχαστική σχέση του με την αρχιτεκτονική.

Μας πήγε πολλά χρόνια πίσω όταν - νεαρός τότε δάσκαλός μας στη Σχολή και αργότερα φίλος αγαπητός - μας παρότρυνε επίμονα στην αναζήτηση της ποιητικής διάστασης και του λόγου - με όλες τις σημασίες του - στο αρχιτεκτονικό έργο.

H αρχιτεκτονική υποδέχεται και συντονίζει απλές και σύνθετες συμβολικές λειτουργίες - μια στάση ζωής δεν περιορίζεται λοιπόν στην τεχνοκρατική διαχείριση, στα οικονομικά μεγέθη και στις διατυπωμένες σε τετραγωνικά μέτρα προδιαγραφές των δραστηριοτήτων του κτιριολογικού προγράμματος.

Ο Δ. Φατούρος, με τον γνώριμο πολυσήμαντο λόγο του, υποστηρίζει ότι τα στοιχεία αυτά έχουν καταλάβει τόσο ζωτικό χώρο στην παραγωγή του έργου, ώστε λειτουργούν πλέον ως «ιμάντες» παραποίησης και στέρησης της συνθετικής αρχιτεκτονικής δράσης.

H αρχιτεκτονική, ως ένα ανθρώπινο πρόσωπο, γράφει, έχει τη φυσιολογία του, τη συμβολική του λειτουργία και τη συνολική του στάση ζωής, τη σχέση με τον άλλο και τον έρωτα, τον έρωτα με τον κόσμο, τον ποιοτικό χώρο και την ανθρώπινη σχέση.

H παραγωγή και η ένταξη στην ανθρώπινη κοινότητα του αρχιτεκτονικού έργου απαιτεί επιμονή και βασανιστικές διαδικασίες.

Οι αρχιτέκτονες ποτέ άλλοτε στην ιστορία της αρχιτεκτονικής δεν είχαν να αντιμετωπίσουν τόσα διλήμματα, σε σχέση με την ηθική τού χώρου, διλήμματα, πιέσεις και αδιαφορία...

H άκρατη παγκοσμιοποίηση και η σαρκοβόρος ανταγωνιστικότητα μεταθέτουν τις προτεραιότητες, καταλύουν τη χρονικότητα, άρα και τις απαραίτητες ανάσες του χώρου, παραμορφώνουν το νόημα του κατοικείν, μετατρέποντας την αρχιτεκτονική από πράξη δημιουργική σε ανούσια επιχείρηση.

Από τον ουσιαστικό κριτικό λόγο τού βιβλίου και τα επιλεγμένα ενδεικτικά παραδείγματα αναδύεται ανεπαισθήτως μία σπίθα, μία ελπίδα προς νεώτερες χειρονομίες μιας αρχιτεκτονικής όπου τα μέσα δεν θα αποτελούν σκοπό, αλλά θα απελευθερώνουν τη δύναμη της διαφορετικότητας, της αιρετικότητας, αναγνωρίζοντας τη σημασία της ποιητικής κατοίκησης και του ανθρώπινου μέτρου.

H κλίμαξ είναι η μόνη κατάλληλη να καταλύσει το άμετρο, άρα τη δυστυχία, γράφει ο Le Corbusier στο «Entretien». Στην εισαγωγή της ελληνικής μετάφρασης (εκδ. Παπαζήση, 1971), ο Δ. Φατούρος αναφέρεται στα βιβλία της αρχιτεκτονικής που δεν είναι εικονογραφημένα λευκώματα, ούτε μανιφέστα, αλλά εντάσσονται στην προσπάθεια να απομυθοποιήσουν ομιχλώδεις κομπορρημοσύνες και απατηλές ασάφειες και απευθύνονται σε όλους εκείνους που αναγνωρίζουν την αρχιτεκτονική σαν μια πράξη ευθύνης. H «Επιμονή της αρχιτεκτονικής» φωτίζει έναν δρόμο προς αυτήν την κατεύθυνση.

Καθώς διακυβεύεται ο κρίσιμος ρόλος της αρχιτεκτονικής ως μεγάλης πολύτιμης τέχνης και το βιβλίο προτείνει την επιτακτική ανάγκη επαναπροσδιορισμού παγιωμένων σχέσεων, αναγνωρίζουμε, με όρους αρχιτεκτονικούς, μια νέα «Έρευνα στο μεταίχμιο».

Κι εδώ, όπως στην ποίησή του, ο Δ. Φατούρος ερμηνεύει και εικονογραφεί αντίστοιχους τόπους συντακτικής άρθρωσης.

Στην ποιητική συλλογή, οι κηλίδες και οι δρόμοι του μαύρου οδηγούν ανάμεσα στις λέξεις από τον ελάχιστο λευκό χώρο της σελίδας στον άπειρο κόσμο της ποίησης.

Τα τελευταία ίσως ίχνη της χειροτεχνικής διάστασης της αρχιτεκτονικής;

Αφηγήσεις, για ταξίδια ανάμεσα στις γραμμές; Εγκώμιο της κρίσιμης διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα σε δύο κόσμους; Εγκώμιο στο μεταίχμιο, στο κατώφλι, στην ποιητική του ενδιάμεσου χώρου;

H «Επιμονή της αρχιτεκτονικής» επιβεβαιώνει τον ποιητικό προφητικό λόγο τού Δ. Φατούρου των χρόνων του '60, αλλά και τη συνολική προσφορά του στον κόσμο της αρχιτεκτονικής...

H ποίηση παρηγορεί και εμψυχώνει με τον δικό της τρόπο:

«Χρειαζόμαστε την προσφορά μικρών ελπίδων όσο το μέγεθος ενός αδιόρατου πτερωτού εντόμου, ή ενός κόκκου άμμου, όσο το μέγεθος ενός ασήμαντου σπόρου, όπως όλοι οι σπόροι...»

(Δ. Φατούρος - Έρευνα στο μεταίχμιο Θεσσαλονίκη 1961)

H Σουζάννα Αντωνακάκη είναι αρχιτέκτονας.

ΤΑ ΝΕΑ , 14-01-2004 , Σελ.: N06
Κωδικός άρθρου: A17839N062
ID:398669