«H βιοκλιματική είναι η γραμματική της σύγχρονης αρχιτεκτονικής»

* Σε συνδυασμό με την εξέλιξη του κόστους της ενέργειας, εξαιτίας της μη αναστρέψιμης και σαφώς επερχομένης εξάντλησης των συμβατικών πηγών ενέργειας στην παγκόσμια αγορά, το ερώτημα δεν είναι αν οι ευφυείς μας στρατηγικές σχεδιασμού θα είναι ο κανόνας, αλλά πότε θα γίνουν ο κανόνας.

Στο πλαίσιο της έκθεσης «Αρχιτεκτονική και Οικολογία» στο Ινστιτούτο Goethe της Αθήνας, στις 23 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε διεθνές σεμινάριο με θέμα «Βιοκλιματικός σχεδιασμός και αρχιτεκτονική γλώσσα», σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής. Για τη νέα διεθνή πραγματικότητα στον τομέα της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε με έναν από τους προσκεκλημένους στο σεμινάριο, τον γερμανό αρχιτέκτονα Dietmar Riecks, με εξαιρετικές επιδόσεις σε αυτόν τον τομέα και τιμημένο, μεταξύ άλλων, με τα διεθνή βραβεία Eurosolar 2002, Architecture & Technology Award 2003 και Energyglobe 2003.

Banz + Riecks, Εργοστάσιο Solvis μηδενικής εκπομπής ρύπων, Braunschweig, 2001-2002. Οι ελάχιστες ετήσιες πρωτογενείς ανάγκες ενέργειας (90 κιλοβατώρες/τ.μ.) είναι αποτέλεσμα του βέλτιστου δυνατού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, κτιριακών εγκαταστάσεων που μειώνουν στο ελάχιστο την κατανάλωση ρεύματος, της άριστης θερμομόνωσης και του εξαιρετικά αεροστεγούς κελύφους του κτιρίου. Οι δεξαμενές νερού για το σύστημα σπρίνκλερ, τοποθετημένοι στο εσωτερικό του κτιρίου, λειτουργούν ως εφεδρικός συσσωρευτής για τους θερμικούς συλλέκτες και ταυτόχρονα παράγουν ήπια θέρμανση με χρήση της ηλιακής ακτινοβολίας.

- Εχετε σπουδάσει αρχιτεκτονική. Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός απαιτεί ειδικές γνώσεις; H βιοκλιματική αρχιτεκτονική είναι μια εξειδίκευση;

«Με τον όρο "βιοκλιματικός σχεδιασμός" εννοείται ο υπεύθυνος σχεδιασμός ο οποίος αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Για μας αυτού του είδους ο υπεύθυνος σχεδιασμός δεν είναι απόρροια εξειδίκευσης αλλά βασική αντίληψη.

Το ζητούμενο είναι η ανέγερση κτιρίων, λόγου χάριν βιομηχανικών μονάδων, κτιρίων γραφείων, κτιρίων κατοικίας, σχεδιασμένων έτσι ώστε αφενός να καλύπτονται πλήρως οι ενεργειακές τους ανάγκες, αφετέρου στο ετήσιο ισοζύγιο να είναι μηδενική η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με εκπομπές βλαβερών για το περιβάλλον αερίων.

Επίσης, η ανέγερση κτιρίων των οποίων οι ενεργειακές ανάγκες στον τομέα της θέρμανσης και της ψύξης να καλύπτονται πλήρως μέσω συστημάτων εκμετάλλευσης των γεωθερμικών ενεργειακών πόρων, όπου η αναγκαία για τις αντλίες θερμότητας ηλεκτρική ενέργεια να παράγεται μέσω φωτοβολταϊκών στοιχείων.

Τέλος, η ανέγερση κτιρίων στο πλαίσιο του συνήθους κόστους των κατασκευών αλλά με σεβασμό στους περιορισμένους πόρους του φυσικού μας περιβάλλοντος. Αυτό δεν προϋποθέτει εξειδίκευση, αλλά αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα μιας αρχιτεκτονικής του σήμερα που δημιουργεί κατασκευές του αύριο, δηλαδή μιας αειφόρου αρχιτεκτονικής. Με άλλα λόγια πρόκειται για μέθοδο ή, αλλιώς, για μια γραμματική σχεδιασμού που επανατοποθετεί τον αρχιτέκτονα σε μια κλασική επαγγελματική θέση, δηλαδή ως αυτόν που συντονίζει μεταξύ τους τις διάφορες ειδικότητες οι οποίες συμμετέχουν στην οικοδόμηση ενός κτιρίου: τον ειδικό στην ενεργειακή τεχνολογία, τον ειδικό στην τεχνολογία του φυσικού φωτισμού, τον στατικό κ.λπ.».

- Ποια είναι η συμβολή της Γερμανίας σήμερα στον τομέα του βιοκλιματικού σχεδιασμού σε σχέση και με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες; Ποιοι είναι οι λόγοι που κάνουν τη χώρα σας ευαίσθητη απέναντι σε αυτό το θέμα;

«H πετρελαϊκή κρίση τη δεκαετία του 1970 είχε τεράστιο αντίκτυπο στην κοινωνία της Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Γερμανίας η οποία, μετά την περίοδο ανάπτυξης του λεγόμενου οικονομικού θαύματος, ήταν μια κοινωνία ανεξέλεγκτης κατανάλωσης. Πολιτικά κινήματα, κατ' αρχήν εξωκοινοβουλευτικά, εν όψει των νέων προβλημάτων πήραν θέση επιθετική. Σήμερα ωστόσο το ζήτημα της ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον αποτελεί συχνά συνιστώσα των βασικών αιτούμενων της γερμανικής κοινωνίας. Το κοινωνικό ενδιαφέρον για αυτά τα θέματα, ο τεχνολογικός προσανατολισμός των παραγωγών δομικών υλικών και η δημόσια απαίτηση παράλληλης ανάπτυξης της έρευνας είχαν επακόλουθο μεγαλύτερα περιθώρια δράσης και για εμάς τους αρχιτέκτονες. Νέα ερωτήματα ανοίγουν τον δρόμο για νέες απαντήσεις, για καινοτομίες σε αυτόν τον χώρο.

Μια ευκαιρία να δούμε τον σχετικά διαφορετικό τρόπο προσέγγισης αυτών των ζητημάτων από το ένα ευρωπαϊκό κράτος στο άλλο μας έδωσε το έργο ανακατασκευής και επέκτασης ενός αμπελώνα στη Νότια Γαλλία ηλικίας τριών αιώνων. H υψηλή ποιότητα στον τομέα παραγωγής των επιμέρους οικοδομικών υλικών, αλλά και στον τομέα της επιτόπου συναρμολόγησης, είχε συνέπεια την υλοποίηση του σχεδίου με βάση τις δικές μας τεχνικές προδιαγραφές, δηλαδή χρησιμοποιήθηκαν γερμανικές εταιρείες και γερμανική τεχνολογία κτιριακών εγκαταστάσεων».

- H ανάπτυξη της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής συνδέεται άμεσα με την τεχνολογική έρευνα; Μπορεί να υπάρξει, για παράδειγμα, μια οικολογική αρχιτεκτονική της Δύσης και μια, εξίσου ενδιαφέρουσα, του Τρίτου Κόσμου;

«Στον τομέα της έρευνας για τη Γερμανία πολλά ερεθίσματα προέρχονται ασφαλώς από την Εταιρεία Ενεργειακών Συστημάτων Φράουενχοφερ του Φράιμπουργκ. Επίσης οι μελέτες του Τόμας Χέρτσοκ στο Μόναχο παίζουν για μας τους αρχιτέκτονες ρόλο σκαπανέως.

Το θέμα της υπεύθυνης διαχείρισης των φυσικών πόρων δεν είναι ασφαλώς θέμα που απασχολεί αποκλειστικά τη Γερμανία ή την Ευρώπη. Στον διεθνή διαγωνισμό στον οποίο διακριθήκαμε με το βραβείο «Energyglobe 2003» για τον σχεδιασμό του εργοστασίου Solvis, του μεγαλύτερου ευρωπαϊκού εργοστασίου με μηδενικές εκπομπές, συμμετείχαν περισσότεροι από 1.000 αρχιτέκτονες από όλο τον κόσμο. Ολα αυτά τα σχέδια που συμμετείχαν στον διαγωνισμό απέδειξαν ότι το θέμα της υπεύθυνης στάσης απέναντι στο πρόβλημα των φυσικών πόρων απασχολεί τους ειδικούς ολόκληρου του κόσμου.

Οι δυτικές οικονομίες μάλιστα εμφανίζονται μάλλον πιο ράθυμες, λιγότερο αποφασισμένες να υιοθετήσουν άμεσα εναλλακτικές ενεργειακές στρατηγικές, πιθανόν λόγω συνήθειας, ίσως όμως και επειδή ως σήμερα δεν έχουν καταλάβει πόσο κοστίζει η εξάντληση των συμβατικών πηγών ενέργειας: στα μάτια τους τα «συμπτώματα της ασθένειας» δεν είναι ακόμη αρκετά σοβαρά».

- Θεωρείτε ότι τα επιτεύγματα, σήμερα, της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής είναι σημαντικά ή ότι βρισκόμαστε ακόμη σε πρώιμη, ίσως «πρωτόγονη» φάση;

«H βιοκλιματική αρχιτεκτονική θα πάρει τη θέση που της αξίζει όταν η κοινωνία θα θεωρεί ότι είναι αυτονόητος ο σχεδιασμός κτιρίων «ενεργειακής βελτιστοποίησης», και μάλιστα ανεξάρτητα από τα εκάστοτε τρέχοντα μέτρα που λαμβάνονται για την εξοικονόμηση ενέργειας. Ο σχεδιασμός αυτός, προτείνοντας λύσεις που δεν απαιτούν υπερβολικές επενδύσεις, πρέπει να αποδείξει ότι οι προτάσεις του έχουν θέση στην αγορά. Εχουμε δώσει αρκετά τέτοια παραδείγματα, δεν εννοώ μόνο το εργοστάσιο της εταιρείας Solvis, αλλά και το βιομηχανικό κτίριο της εταιρείας Mannus καθώς και άλλα είδη κτιρίων, παραμένοντας μάλιστα πάντοτε στο πλαίσιο των συνηθισμένων δαπανών κατασκευής υπέργειων κτιρίων, στα οποία όμως προβλέπονται έξυπνοι τρόποι εφοδιασμού τους με ενέργεια και μάλιστα από ανανεώσιμες πηγές».

- Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός είναι κατά τη γνώμη σας «αυτοαναφορικός», αρχίζει δηλαδή και τελειώνει στο κτιριακό αντικείμενο; 'H, μήπως, στην προβληματική αυτή εμπλέκεται το φυσικό περιβάλλον στο σύνολό του;

«Δεν νομίζουμε ότι εδώ υπάρχει σύγκρουση. Αρχιτεκτονική σημαίνει κατ' αρχήν ανταπόκριση στον συγκεκριμένο τόπο. Αρχιτεκτονική μορφή σημαίνει πάντοτε ερμηνεία και περαιτέρω ανάπτυξη του τόπου, ερμηνεία και περαιτέρω ανάπτυξη των καθορισμένων από τον κύριο του έργου χρήσεων, και τέλος υλοποίηση που να βασίζεται στα αναγκαία τεχνικά συστήματα και στη μέγιστη δυνατή προστασία των φυσικών πόρων. H ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνολογιών αποτελεί προϋπόθεση για τη δημιουργία κτιρίων με προοπτική, κτιρίων που θα διατηρήσουν την αξία τους, και επίσης σημαίνει μια αρχιτεκτονική απάντηση για τον συγκεκριμένο τόπο».

- Νομίζετε ότι υπάρχουν τρόποι «οικολογικής αναστήλωσης», δηλαδή βελτίωσης, με οικολογικά κριτήρια, της κτιριακής ποιότητας σε ήδη υπάρχοντα αστικά σύνολα;

«Το θέμα είναι η γραμματική, η μέθοδος δουλειάς που χαρακτηρίζει τη βιοκλιματική δόμηση. Και αυτή η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στον σχεδιασμό νέων όσο και στην αναβάθμιση υφιστάμενων κτιρίων. Ειδικά στα υπάρχοντα κτίρια προσφέρονται πάντοτε δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας και μείωσης της εκπομπής αερίων που βλάπτουν το κλίμα. H βελτίωση της θερμοπερατότητας ενός κτιρίου, η ανύψωση των θερμοκρασιών στις εξωτερικές επιφάνειες του κελύφους του, η βελτίωση της αεροστεγανότητάς του σε συνδυασμό με απλά συστήματα εξαερισμού είναι οι παράμετροι και τα κριτήρια που πρέπει να ληφθούν υπόψη ώστε το αποτέλεσμα να είναι αφενός η εξοικονόμηση ενέργειας, αφετέρου η δημιουργία κλίματος θαλπωρής μέσα στο κτίριο. Αυτό ισχύει, φυσικά, τόσο για τα υφιστάμενα όσο και για τα νέα κτίρια».

- Πόσο η ανάγκη ή οι επιταγές της αρχιτεκτονικής έκφρασης-της αρχιτεκτονικής γλώσσας σας επηρεάζουν κατά τον σχεδιασμό με οικολογικά κριτήρια; Πόσο επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα;

«H τελική μορφή είναι απόρροια συνδυασμού της αρχιτεκτονικής ιδέας για τον συγκεκριμένο χώρο και των αναγκαίων τεχνικών συστημάτων, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ένα ευφυές κτίριο. Ο σχεδιασμός που αποσκοπεί στην ενεργειακή βελτιστοποίηση δεν χρησιμοποιεί βέβαια καμία «μορφολογική γλώσσα», αλλά αμφισβητεί εαυτόν συνεχώς, αναζητεί συνεχώς - καθώς στρέφεται διαρκώς προς τις πλέον σύγχρονες τεχνολογίες - τον νέο δρόμο που οδηγεί ακόμη πιο πέρα και ταυτόχρονα, όπως είναι φυσικό, αναζητεί πάντοτε τη νέα, ανάλογη των τεχνολογικών καινοτομιών που υιοθετεί, αρχιτεκτονική έκφραση».

- Πόσο ουτοπική είναι μια ευρύτερη οικολογική οπτική της σύγχρονης αρχιτεκτονικής;

«H συλλογική αλλαγή νοοτροπίας απαιτεί αλλαγή συνείδησης από εκείνους που παραγγέλλουν την αρχιτεκτονική, από τους πελάτες. Αγοράζοντας ένα τζιπ ανεβαίνεις στην υπόληψη του κόσμου, κάτι που δεν ισχύει ακόμη άν σε ένα κτίριο εφαρμόσεις μέτρα «ενεργειακής βελτιστοποίησης». Παρ' όλα αυτά νομίζουμε, και εμείς ως γραφείο, ότι βρισκόμαστε σε καλό δρόμο. Οι εταιρείες Solvis και Mannus παίζουν από αυτή την άποψη ρόλο πρωτοπόρου, με συνέπεια η υλοποίηση μιας αειφόρου αρχιτεκτονικής να προωθήσει τα προϊόντα στην αγορά και μάλιστα σε βαθμό διόλου ευκαταφρόνητο. H συνειδητή αντιμετώπιση του περιβάλλοντος γίνεται καθημερινά όλο και περισσότερο αισθητή: στα MME, στις διαφημίσεις καθώς και στον σχεδιασμό. Σε συνδυασμό με την εξέλιξη του κόστους της ενέργειας, εξαιτίας της μη αναστρέψιμης και σαφώς επερχομένης εξάντλησης των συμβατικών πηγών ενέργειας στην παγκόσμια αγορά, το ερώτημα δεν είναι αν οι ευφυείς μας στρατηγικές σχεδιασμού θα είναι ο κανόνας, αλλά πότε θα γίνουν ο κανόνας. Λύσεις που αποφεύγουν την εκπομπή αερίων βλαβερών για το κλίμα και οι οποίες ευνοούν τον εφοδιασμό με ενέργεια προερχόμενη από ανανεώσιμες πηγές, από το νερό, τον αέρα, τη βιομάζα, τον ήλιο και τη γη, στο μέλλον θα είναι προϋπόθεση αξίας και οικονομικής αειφορίας της αρχιτεκτονικής».

ΑΝΤΡΕΑΣ ΓΙΑΚΟΥΜΑΚΑΤΟΣ

Το ΒΗΜΑ, 26/02/2006 , Σελ.: B61
Κωδικός άρθρου: B14700B611