«Βυζάντιο και Οθωμανοί είναι μία συνέχεια»

Ο Ερτούγκ, από το 1978 που ξεκίνησε τα φιλόδοξα σχέδιά του, είναι ο δημιουργός μίας σειράς πολυτελών λευκωμάτων που απευθύνονται σε διεθνή πελατεία με υψηλή αγοραστική δύναμη. Το νέο του βιβλίο με τίτλο στα αγγλικά «Η ιερή τέχνη της Καππαδοκίας», κυκλοφόρησε όπως και τα προηγούμενα από τον εκδοτικό οίκο Ertug & Kocabiyik, και είναι η κορωνίδα μίας συλλογής τίτλων που περιλαμβάνουν θέματα από την Αγία Σοφία, τη Μονή της Χώρας, την Ανατολία και τα μετάξια της οθωμανικής αυλής ως την τέχνη της Απω Ανατολής. Αυτό που ευαγγελίζεται ο Ερτούγκ είναι η ανάδειξη της Τουρκίας των αυτοκρατοριών, αυτοκρατόρων των ελληνόφωνων Ρωμαίων, των Βυζαντινών, ή σουλτάνων των οθωμανών. Τις φωτογραφίες του, που τις ανασύρει από ορυχεία μνήμης, σαν σκονισμένα εικονίσματα και πτυχωμένα υφάσματα, τις φέρνει σε ένα εκτυφλωτικό χρυσό φως σαν τρόπαια, λάφυρα ή κειμήλια. Υπάρχει έντονη η αίσθηση του ιερού. Πέρα από τη φωτογραφική συγκομιδή όμως ο Αχμέτ Ερτούγκ μιλάει εμμέσως για την ταυτότητα της πατρίδας του, για τα πολλά πρόσωπα της σύγχρονης Τουρκίας, που αίφνης μοιάζουν να συγκλίνουν σε ένα πορτρέτο από χρωματιστές ψηφίδες.

— Υπάρχουν πολλοί στην Τουρκία που δέχονται τη βυζαντινή κληρονομιά ως κομμάτι της τουρκικής ταυτότητας;

— Αφού αποφοίτησα ως αρχιτέκτων, μου πήρε τουλάχιστον δέκα χρόνια μέσα στην Κωνσταντινούπολη, μελετώντας την πολιτισμική της φυσιογνωμία και αναπνέοντας την αύρα της, για να αποκτήσω συνείδηση της ρωμαϊκής, βυζαντινής και οθωμανικής κληρονομιάς της. Πρέπει να έχει κανείς πολύ εκλεπτυσμένη μόρφωση και πλατιά πολιτισμικά κριτήρια για να βρει την πύλη εισόδου σε αυτόν τον κόσμο. Η εκπαίδευση που παρέχεται ακόμη και σε σχολές καλών τεχνών δεν επαρκεί για να εκτιμήσει κανείς αυτή τη διάσταση. Πρέπει να επιστρατεύσει κανείς μεγάλο πνευματικό κόπο για να τη νιώσει πραγματικά.

Βυζαντινή αύρα

— Είναι η Τουρκία η κατεξοχήν γεωγραφική κοιτίδα του Βυζαντίου και μετέπειτα των Οθωμανών;

— Η αυτοκρατορική αρχιτεκτονική του Βυζαντίου και των Οθωμανών σφραγίζει τη φυσιογνωμία της Κωνσταντινούπολης. Είναι πρώτη ύλη της πόλης. Στην Καππαδοκία, η βυζαντινή αύρα είναι επίσης ιδιαίτερα ισχυρή, αλλά εκεί μιλάμε κυρίως για τοιχογραφίες. Καθώς στην Τουρκία υπάρχει ένα παλίμψηστο από στρώματα λαών (της Αρχαίας Ανατολής, της Ρώμης, της Αρμενίας, των Σελτζούκων, κ.ο.κ.) χρειάζεται κανείς ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να ανακαλύψει τις ποιότητες και τις συγκριτικές δυνατότητες ανάμεσα σε αυτούς τους πολιτισμούς.

— Η δική σας προσέγγιση είναι περισσότερο καλλιτεχνική - αισθητική ή επιστημονική - ιστορική;

— Η προσέγγισή μου είναι κατά κύριο λόγο καλλιτεχνική. Και αισθητική. Επιδιώκω να δείξω στο κοινό της Κωνσταντινούπολης και οπουδήποτε αλλού αυτά τα αριστουργήματα και να τους βοηθήσω να αποκτήσουν συνείδηση της ύπαρξής τους. Μόνο με αυτή τη συνείδηση και την αγάπη του κόσμου έχει μέλλον η κληρονομιά.

Δεν είμαι ιστορικός

— Νιώθετε νοσταλγία για την εθνική πολυμορφία της παλιάς Τουρκίας;

— Το εργαστήριό μου βρίσκεται στην καρδιά της ιστορικής Κωνσταντινούπολης, στο Beyoglu, στο Πέρα, σε ένα παλιό αρχοντικό όπου επιβιώνει ακόμη η ατμόσφαιρα μίας ανομοιογενούς κοινωνίας. Στο παρελθόν θα πρέπει να υπήρχε ακόμη μεγαλύτερη ποικιλία στα πλήθη, αλλά όλα αυτά συνέβαιναν πριν από την εποχή μου. Εκείνο που σήμερα έχει σημασία για μένα είναι η διαφορά και η ποικιλία να είναι έννοιες αποδεκτές και αυτονόητες στο μυαλό των ανθρώπων.

— Στο δικό σας μυαλό, πώς επιβιώνει το Βυζάντιο μέσα από τους Οθωμανούς;

— Δεν είμαι ιστορικός αλλά μελετώντας για πολλά χρόνια τον βυζαντινό και οθωμανικό κόσμο, πιστεύω ότι η βυζαντινή και οθωμανική κουλτούρα είναι ένα πολιτισμικό συνεχές. Πριν πέσει η Κωνσταντινούπολη στους Τούρκους, οι βυζαντινοί άρχοντες ζούσαν στην περιοχή της Προύσας και πάντρευαν τις θυγατέρες τους με Οθωμανούς πρίγκιπες. Εχω πεισθεί ότι αυτές οι ευγενείς γυναίκες επηρέασαν τους συζύγους τους ώστε να ακολουθήσουν τα πρότυπα πλούτου και αρχιτεκτονικής που έθετε η Κωνσταντινούπολη.

— Πώς χαρτογραφείτε τις αποστολές σας στην Τουρκία; Η Καππαδοκία, που αποτέλεσε θέμα του τελευταίου σας βιβλίου, είναι απλώς ένα σταθμός σε μία πορεία;

— Μόλις τελειώνω ένα πρότζεκτ, το μυαλό μου αναζητάει νέους δρόμους και η κερδισμένη εμπειρία μου ανοίγει πόρτες. Τώρα με απασχολεί η αρχαία πόλη της Εφέσου και οι θησαυροί της. Από εκεί θα οδηγηθώ στην Αφροδισία και στα περίφημα μαρμάρινα γλυπτά της.

— Υπάρχει ξεκάθαρη αστική κουλτούρα στην Τουρκία σήμερα;

— Βεβαίως, υπάρχει μία μοντέρνα και πολύκεντρη κοινότητα διανοουμένων αστών, η οποία είναι πολύ σημαντική για το μέλλον της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικά τα μητροπολιτικά κέντρα. Αλλά και οι αγροτικές περιοχές, οι παραδοσιακές κοινότητες πρέπει να διαφυλάξουν τον χαρακτήρα τους.

Καταγράφω την πολιτιστική κληρονομιά

— Δεν είναι η δουλειά σας τουρκοκεντρική;

— Η αποστολή μου είναι να συμβάλλω με τη δική μου εξασκημένη ματιά στο να καταγραφεί η πολιτιστική κληρονομιά με ένα πολύ δυναμικό και καλλιτεχνικό εκτόπισμα. Μου αρέσει να δουλεύω στην Τουρκία, όπου υπάρχουν τόσα πολλά πολιτισμικά στρώματα, αλλά έχω κάνει την ίδια δουλειά και στην Ιαπωνία και στο Ιράν. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η τέχνη της Ασίας.

— Ποια είναι η ουσία του τουρκισμού σύμφωνα με τη δική σας εκτίμηση;

— Οι Τούρκοι στην πρώιμη εποχή τους, γύρω στον 6ο αιώνα στην Κεντρική Ασία, συνέβαλαν αποφασιστικά στη βουδιστική τέχνη και υπήρξαν επίσης σαμανιστές. Κινήθηκαν δυτικά προς την Ανατολία και ασπάστηκαν το Ισλάμ. Η εμφάνισή τους στην ευρωπαϊκή σκηνή σήμερα θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως μία παραλλαγή ενός ομογενούς θρησκευτικού οικοδομήματος. Αν πρέπει να δώσω έναν ορισμό για τον τουρκισμό θα έλεγα ότι πρέπει να εκπροσωπεί μία τάση για μία δυναμική νεολαία, που θα θέλει να πληροφορηθεί για την πολυπολιτισμική παρουσία που προηγήθηκε σε αυτά τα εδάφη.

Νικος Βατοπουλος
 

(με την ευγενική παραχώρηση του συγγραφέα)