Α. Κουβελά: Φωνή διαμαρτυρίας προς τον ισοπεδωτικό πολιτισμό μας.

Η Αγνή Κουβελά σπούδασε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου (1966). Από το 1969 διατηρεί αρχιτεκτονικό γραφείο στην Αθήνα. Έχει μελετήσει και επιβλέψει δημόσια και ιδιωτικά έργα, κυρίως κατοικίες ­ μεταξύ των οποίων το Επιτόπιο Μουσείο Νάξου, το “Σπίτι των Ανέμων” στη Σαντορίνη και το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας (επέμβαση μέσα σε παλαιό κέλυφος). Παράλληλα έχει σχεδιάσει έπιπλα και φωτιστικά. Από το 1980 εντάσσει τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό στη σύνθεση (πρώτη εφαρμογή: οικία στο Πόρτο - Χέλι, 1983). Πραγματοποιημένα έργα και άρθρα έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και ξένα αρχιτεκτονικά περιοδικά και βιβλία. Το έργο της έχει παρουσιαστεί σε εκθέσεις αρχιτεκτονικής και design στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Συμμετέχει με διαλέξεις και σεμινάρια στη διδασκαλία του Ε.Μ.Π., Α.Π.Θ., της Αρχιτεκτονικής Σχολής Βόλου, καθώς και ιδιωτικών φορέων.

Μανώλης Ηλιάκης :Η πολυμορφία των αρχιτεκτονικών τάσεων στην εποχή μας γίνεται όλο και εντονότερη τις τελευταίες δεκαετίες και συνήθως σχετίζεται με έναν ανανεωμένο θεωρητικό λόγο.  Πόσο σημαντικός είναι, κατά τη γνώμη σας, ο θεωρητικός λόγος στην αρχιτεκτονική πράξη;  

Αγνή Κουβελά : Πιστεύω ότι ο ουσιαστικός θεωρητικός λόγος, η αιτιολόγηση της αρχιτεκτονικής πρακτικής έχει υποχωρήσει σήμερα μπροστά σε φαινόμενα, όπως ο προσανατολισμός στη μεγιστοποίηση του κέρδους και η άμεση διάδοση “νεωτεριστικών” εικόνων που επιβάλλονται ως πρότυπα και υιοθετούνται αμέσως.
Ταυτόχρονα, τα ηλεκτρονικά μέσα, καθώς παρέχουν τη δυνατότητα αβασάνιστης παραγωγής οποιαδήποτε μορφής, απομακρύνουν κάθε διάθεση εμβάθυνσης στην ουσία της αρχιτεκτονικής ή ερμηνείας των φαινομένων.
Η επιτάχυνση της τεχνολογικής ανάπτυξης, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη απαίτηση άμεσων εφαρμογών, έρχονται σε σύγκρουση με τους εσωτερικούς ρυθμούς της αρχιτεκτονικής. Η μεγάλη εγγενής αδράνεια της αρχιτεκτονικής έναντι, ας πούμε, της τέχνης επέτρεπε ανάλυση των νέων σχέσεων σε βάθος, ενημέρωση, εκπαίδευση, αφομοίωση, νέες προτάσεις. Σήμερα η πράξη αποδεσμεύεται από θεωρητικές γενικεύσεις.
Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα αρχιτεκτονικά προβλήματα χάνει τη σύνδεσή του με τη θεωρία της αρχιτεκτονικής και τα συμπεράσματά της. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα από τα μεγάλα προβλήματα της εποχής και φυσικά δεν επηρεάζει μόνο τους αρχιτέκτονες. Βέβαια, τα ποιοτικά αρχιτεκτονικά έργα που προκύπτουν, παραμένουν σημαντικά για τούτο ακριβώς, γιατί εκφράζουν το “σήμερα”, τη σύγχρονη δυναμική. 

Διπλοκατοικία στην Κηφισιά. Φρεάτια ανελκυστήρων σχεδιασμένα ως ηλιακές καμινάδες, καθώς και μηχανικές περσίδες στην όψη, εξασφάλισαν ευνοϊκές συνθήκες κατοικίας στον εσωτερικό χώρο.

Μ.Η. : Το “μεταμοντέρνο”, μπορούσε να οριστεί και να γίνει κατανοητό σε σχέση με το ιστορικό προηγούμενο του “μοντέρνου κινήματος”• πιστεύετε ότι κάποιες από τις σημερινές τάσεις μπορούν να οριστούν αναλόγως; Οι σημερινές τάσεις γίνονται κατανοητές λόγω της ρήξης τους με το παρελθόν ή λόγω της δημιουργικής επαναδιαπραγμάτευσής τους με αυτό; 

A.K.: Aν το “μεταμοντέρνο” αποτέλεσε αφελή προσπάθεια αποκόλλησης από τις επιταγές του μοντέρνου κινήματος, για άλλους αρχιτέκτονες η παράδοση του μοντέρνου ταυτίστηκε με υπεραπλουστεύσεις του τύπου: αυστηρή γεωμετρία, αφαιρετικότητα, κυβισμός.
Το πάθος της λειτουργικότητας μετατράπηκε σε πάθος του λευκού κύβου ως νέο αισθητικό πρότυπο, με αποτέλεσμα να οδηγηθούμε σε έναν εργαστηριακού τύπου λειτουργισμό, με μια κομψή αισθητική λειτουργικότητας παρακάμπτοντας την πολύπλοκη δυναμική της ίδιας της λειτουργίας.
Από την άλλη πλευρά, η αποδόμηση, ως θεωρητικό σχήμα και ως τάση στην αρχιτεκτονική, αποτέλεσε ακραία έκφραση αυτού που μας κατακλύζει - αποσπασματικές εικόνες, διάλυση συστημάτων, ανολοκλήρωτες σκέψεις.
Οι σημερινές τάσεις μου δίνουν την αίσθηση σπασμωδικών αναζητήσεων προς κάθε κατεύθυνση. Επιστρατεύεται, π.χ., η μορφοκλασματική γεωμετρία για την επινόηση νέων σχημάτων. Δεν είναι τυχαίο ότι όλα αυτά συνέπεσαν με την απομάκρυνση της αρχιτεκτονικής από τον προσανατολισμό προς την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. 

Μ.Η. : Η αρχιτεκτονική ως φορέας νοήματος έχει σήμερα πολύ μικρότερη ισχύ απ’ ότι σε παλαιότερες εποχές. Έχει να ανταγωνιστεί τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας που τα μηνύματά τους είναι πιο άμεσα και έντονα. Κάποιοι σύγχρονοι αρχιτέκτονες αγωνιώντας να προσδώσουν ένα νόημα στο έργο τους, φτάνουν σε υπερβολές. Ποια είναι η γνώμη σας για αυτό το φαινόμενο;   

A.K.: Η αγωνία πολλών αρχιτεκτόνων είναι πώς θα προσδώσουν νόημα στο έργο τους διαφορετικό από αυτό που επιβάλλει η μηχανιστική αναπαραγωγή γρήγορων και οικονομικών έτοιμων συνταγών υπαγορευμένων από τη λογική της αγοράς.
Το πρόβλημα είναι ότι συχνά επιχειρούνται να μεταδοθούν νοήματα επιδερμικά μέσα από οπτικές αντιστοιχίες, με αυθαίρετες συνδέσεις μεταξύ εννοιών, χωρίς αυτές να μεταπλάθονται μέσα από συλλογισμούς.
Με αποτέλεσμα να προκύπτουν κτίρια με παράδοξα σχήματα αντίστοιχα με γραφιστικές αναζητήσεις διαφημιστικών σποτ. Επιστρέφουν τότε πάλι στα καταναλωτικά πρότυπα, έχοντας φτιάξει ένα προϊόν εντυπωσιασμού που “πουλάει” περισσότερο. Πάντως, σε όλο τον κόσμο πυκνώνουν οι φωνές διαμαρτυρίας προς τον ισοπεδωτικό πολιτισμό μας, προς τη συνεχή κατάρρευση προτύπων. Αναζητούνται νέα σταθερά σημεία αναφοράς, αξίες που θα δώσουν νέο νόημα στο αρχιτεκτονικό έργο. Νόημα που να απορρέει από ένα συλλογικό όραμα πνευματικότητας και αισθητικής επικοινωνίας.

Πολυλειτουργικός χώρος στην Αθήνα. Η αναδιαμόρφωση της διώροφης απόληξης σε πολυκατοικία του ’50, συνιστά αθέλητη “ετεροτοπία”, παρέχοντας χρήσεις μόνιμης κατοικίας, εκθέσεων, πολιτιστικών συγκεντρώσεων και φιλοξενίας.

Μ.Η. : Ποια από τις σύγχρονες αρχιτεκτονικές εκφράσεις σάς είναι περισσότερο οικεία ή σας ενδιαφέρει περισσότερο;  

A.K.: Με ενδιαφέρει κάθε αρχιτεκτονική έκφραση που μεταφέρει τα μηνύματα της εποχής και του τόπου με αυστηρά και λιτά μέσα, παρέχοντας ευεξία στους χρήστες. Αρχιτεκτονική που προκύπτει από συνετή και μετρημένη χρήση των φυσικών πόρων, από οικονομία στη δαπάνη εργασίας, ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Με συγκινούν πειράματα, όπως αυτό της Ανοικτής Πόλης Ritoque, στη Χιλή, που αντανακλά αστικά και φυσικά φαινόμενα ανεπηρέαστη από μόδες και στιλ. Ασφαλώς θαυμάζω την ιαπωνική αρχιτεκτονική, όταν ενσωματώνει τις αρχές που ανέφερα, χωρίς να επιβάλλεται ηγεμονικά στο περιβάλλον.

Επιτόπιο Μουσείο Νάξου. Η πλατεία που περιβάλλει το υπόγειο μουσείο παρέχει δυνατότητες πολλαπλών χρήσεων.

Μ.Η. : Έχετε πει ότι ένας από τους κύριους στόχους της αρχιτεκτονικής σήμερα θα πρέπει να είναι η επανασύνδεση του ανθρώπου με τη φύση. Αυτό που ονομάζουμε “βιοκλιματική αρχιτεκτονική” είναι περισσότερο μια μόδα ή μια απαίτηση της εποχής μας;  

A.K.: Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική είναι σήμερα αναγκαία περισσότερο από κάθε προηγούμενη εποχή. Διερωτάται κανείς πώς δεν αποτελούσε πάντα απαραίτητη προϋπόθεση της καλής αρχιτεκτονικής. Δεν αποκλείεται, όμως, κατάχρηση του όρου ή επιπόλαιη αντιμετώπιση. 

Μ.Η. : Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται ο ενεργειακός σχεδιασμός στα κτίριά σας; Ποια είναι η άποψή σας για τη χρησιμοποίηση τεχνολογιών αιχμής; 

A.K.: Ο ενεργειακός σχεδιασμός σκοπό έχει την εξασφάλιση συνθηκών ευεξίας, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα εξοικονόμηση ενέργειας και κατά το δυνατόν διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Οι χειρισμοί ποικίλουν ανάλογα με το έργο, στοχεύουν όμως στο ίδιο αποτέλεσμα. Αυτό επιτυγχάνεται με εφαρμογή παθητικών συστημάτων προστασίας και αξιοποίησης των φυσικών φαινομένων. 
Είμαι φειδωλή στη χρησιμοποίηση τεχνολογιών αιχμής, κυρίως γιατί δεν έχει αναπτυχθεί στον τόπο μας η σχετική τεχνογνωσία. Οπωσδήποτε χρειάζεται προσοχή στην επιλογή, γιατί προϊόντα που προβάλλονται ως λύσεις, πολλές φορές αποδεικνύεται ότι απαιτούν περισσότερη ενέργεια για την παραγωγή τους από όση θα εξοικονομήσουν συνολικά.

 
Επιτόπιο Μουσείο Νάξου. Στον κλειστό χώρο του υπόγειου μουσείου στεγάζεται τμήμα της Μυκηναϊκής πόλης.

Μ.Η. : Σε μια ομιλία σας στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ είχατε αναφέρει ότι ο αρχιτέκτονας μπορεί να παρέμβει με τη δημιουργία νέων μορφών ταυτότητας βασισμένων σε τοπικά χαρακτηριστικά, με την αναζήτηση των ισχυρών χαρακτηριστικών κάθε τοπίου, την ανάγνωση των ιδιαιτεροτήτων και της γεωμετρίας της φύσης. Σχετίζεται αυτή η σκέψη σας με αυτό που ονομάζει ο Κ. Frampton “κριτικός τοπικισμός”(1); Εξάλλου στο άρθρο του “Ένα σημείωμα για την Ελληνική Αρχιτεκτονική: 1938-1997” σας αναφέρει (2).  

A.K.: Ναι, στο βαθμό που δεν εκπίπτει σε στερεότυπο ή μανιέρα. Πάντα, με ενδιέφερε η σχέση της αρχιτεκτονικής με τον τόπο. Αυτό αποτυπωνόταν στα έργα μου με διάφορους τρόπους - ένταξης στο ανάγλυφο του εδάφους, μορφολογικής αντανάκλασης του γύρω κτισμένου. Δεν το θεωρούσα εύρημα, απλά δεν μπορούσα να δημιουργήσω χωρίς κάποιες ισχυρές αναφορές. Όπως, ακριβώς, σημεία αναφοράς αποτελούσαν οι εκάστοτε χρήστες. 

Μ.Η. : Στην εξοχική κατοικία που σχεδιάσατε στη Σαντορίνη, καταφέρατε να  χρησιμοποιήσετε εκφραστικά μέσα, τα οποία σχετίζονται με τον ιδιαίτερα φορτισμένο τόπο του νησιού, χωρίς όμως να υπάρχει στείρος μιμητισμός μιας τοπικής παράδοσης. Με ποια μέθοδο και με ποια διαδικασία δουλέψατε; Πώς καταλήξατε στη συγκεκριμένη τυπολογία; 

A.K.: Θέτοντας ερωτήσεις στον εαυτό μου. Η διαδικασία αυτή διαρκούσε πολλά χρόνια - συστηματοποιήθηκε κατά την ενασχόληση με τη μελέτη των παραδοσιακών οικισμών και αργότερα κατά τη θητεία μου στο ICOMOS. Ταυτόχρονα, το μεγαλειώδες τοπίο του νησιού - φυσικό και δομημένο - παραδοσιακό και αρχαίο - αποτέλεσε πηγή μορφών και αναλογιών. Με αποτέλεσμα, να μη χρειαστώ περισσότερο από ένα μήνα για να σχεδιάσω την κατοικία στη Σαντορίνη. 

Εξοχική κατοικία στη Σαντορίνη. Με ειδικές χοάνες σκαμμένες στο πάχος των τοίχων έγινε ειδικός χειρισμός του ανέμου.

Μ.Η. : Άλλαξαν πράγματα κατά τη διάρκεια κατασκευής - σε σχέση με την αρχική μελέτη; Πόσο σημαντικός είναι ο επανασχεδιασμός κατά τη διάρκεια κατασκευής;  

A.K.: Ο επανασχεδιασμός σχετίζεται με το βαθμό αρχικού σχεδιασμού - ανάλυσης, επίλυσης του θέματος. Είναι συνήθως απόρροια ανεπαρκούς μελέτης. Αν, βέβαια, το πρόγραμμα μεταβληθεί ή αν “δει” κανείς κάτι που του έχει ξεφύγει, υποχρεώνεται σε ρυθμιστικές κινήσεις. Στη Σαντορίνη σχεδίαζα για την οικογένειά μου, ήμουν δηλαδή πελάτης και μελετητής. 

Μ.Η. : Τι υλικά χρησιμοποιήσατε για την κατασκευή; Εφαρμόσατε κάποιες βιοκλιματικές αρχές;  

A.K.: Στην κατασκευή χρησιμοποιήθηκαν πλίνθοι από ελαφρόπετρα του νησιού που παρέχουν καλή θερμομόνωση. Είναι ελαφρύ υλικό και αρκετά μαλακό. Κόβεται και σκάβεται εύκολα, επιτρέποντας ποικίλες διαμορφώσεις στοιχείων. Για τη θερμομόνωση των δωμάτων χρησιμοποιήθηκε τοπική ελαφρόπετρα σε αρκετό πάχος. Το εξωτερικό επίχρισμα έγινε με χοντρόκοκκη άμμο της περιοχής που έδωσε απόχρωση ροδακινί στις επιφάνειες. Τα δάπεδα επιστρώθηκαν με τσιμεντόπλακες κατασκευασμένες από άμμο τοπική παρόμοιου χρώματος. Έτσι, όλο το κτίριο έχει απόχρωση συγγενική με το περιβάλλον, μια και τα υλικά του προέρχονται από αυτό. Τα ξύλινα κουφώματα βαμμένα με ριπολίνη ματ, έχουν χρώμα μελιτζανί. Δεν χρησιμοποιήθηκε χρώμα πλαστικό εξωτερικά, όπως δυστυχώς εφαρμόζεται συνήθως. Το λευκό ιδίως πλαστικό που επικρατεί, ψυχρό και αναλλοίωτο, τραυματίζει το τοπίο σαν ξένο σώμα. Δεν γλυκαίνει όπως ο ασβέστης που περασμένος σε ανώμαλη επιφάνεια και οξειδωμένος από τον χρόνο, σκέδαζε το φως και έδινε ποιότητα στους όγκους. Κατά τη μελέτη του σπιτιού έγινε ιδιαίτερος χειρισμός του φυσικού φωτός, του ανέμου και των όμβριων υδάτων. 

Μ.Η. : Σχεδόν σε όλα τα μέρη στην Ελλάδα, στο όνομα της διατήρησης μιας παράδοσης παρατηρείται μια στείρα επανάληψη υποτιθέμενων παραδοσιακών μορφών. Οι οικοδομικοί κανονισμοί περιορίζουν από τη μία ακραία φαινόμενα, από την άλλη όμως εθελοτυφλούν σε ένα “υποβαθμισμένο σύστημα παραγωγής κτιρίων”. Είχατε προβλήματα με το νομοθετικό πλαίσιο στην κατοικία της Σαντορίνης;  

A.K.: Ο σχεδιασμός του σπιτιού της Σαντορίνης ακολουθούσε πιστά τους κανονισμούς. Και ευτυχώς η επιτροπή αρχιτεκτονικού ελέγχου δεν απαίτησε συμμόρφωση με ψευτοπαραδοσιακά στερεότυπα. 

Μ.Η. : Πώς θα μπορούσε να σταματήσει η κακοποίηση των Κυκλάδων; Τι ενδιαφέρον θα έβρισκε ένας σύγχρονος Le Corbusier επισκεπτόμενος σήμερα αυτά τα νησιά;  

A.K.: Θα πρέπει να προσδιορίσουμε το προφίλ του σύγχρονου Le Corbusier... Όσο για την εξέλιξη των Κυκλάδων, συνδέεται άμεσα με τον τουρισμό και το κυνήγι του κέρδους. 

Μ.Η. : Σε άρθρο σας έχετε γράψει ότι το ελληνικό τοπίο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο και εύθραυστο, όχι μόνο για τη μικρή κλίμακα των συνιστωσών του, αλλά και για την παρουσία των μνημείων του αρχαίου πολιτισμού, που ο χρόνος τα έχει ενσωματώσει σε αυτό. Στο σημείο που σχεδιάσατε το επιτόπιο μουσείο της Νάξου, είναι πολύ έντονο αυτό που περιγράφετε. Πώς δουλέψατε; Διαμορφώσατε ένα τοπίο μέσα σε ένα άλλο τοπίο με ιδιαίτερη ευαισθησία. 

A.K.: Εφάρμοσα την αρχή της αντίστιξης με ήπια μέσα. Χρησιμοποίησα υλικά σε συνδιαλλαγή με τα τοπικά -σύγχρονα και αρχαία- και υπάκουσα στην τοπική κλίμακα. 

Μ.Η. : To μουσείο πατάει στην πόλη των τελευταίων αιώνων της δεύτερης π.Χ. χιλιετίας. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η παράλληλη ανάγνωση της σύγχρονης κατασκευής και του αρχαίου τοπίου από τον επισκέπτη;   

A.K.: Η σύνθεση έχει βασιστεί σε δυο συστήματα αξόνων που αντιστοιχούν στη διάταξη της αρχαίας πόλης και των γύρω εκκλησιών. Η πλατεία επιμερίσθηκε σε επίπεδα. Με τον τρόπο αυτό καταστήσαμε ανάγλυφη τη στρωματογραφία του τόπου, καθώς επαναφέραμε τη σύγχρονη, τη βυζαντινή, τη ρωμαϊκή και την προϊστορική στάθμη του εδάφους. Οι νέες χρήσεις του χώρου τονίσθηκαν και με την επιλογή κατάλληλων υλικών.
Ο περιμετρικός τοίχος από συμπαγές τούβλο επεκτείνεται έξω από τον μουσειακό χώρο και αγκαλιάζει το προαύλιο. Επιλέξαμε αυτό το υλικό γιατί αποτελεί σύγχρονη εκδοχή  της αρχαίας πλίνθου που  αποτελούσε βασικό δομικό υλικό. Το σύγχρονο τούβλο χρησιμοποιήθηκε ως υλικό επένδυσης των χαμηλών πεσσών της πλατείας. Έτσι, οι πεσσοί “προαναγγέλλουν” στον επισκέπτη την ιδιαίτερη σημασία του χώρου “συνδέοντας” το επίπεδο της πλατείας με αυτό του υπόγειου μουσείου. 

Μουσείο Προϊστορικής Θήρας. Η διαμόρφωση του όλου μουσειακού χώρου συμπεριέλαβε και το σχεδιασμό κινητών προθηκών από μορφοσίδηρο.

Μ.Η. : Ο Michel Foucault στην προσπάθειά του να περιγράψει την ετεροτοπία με υπαρκτά παραδείγματα, αναφέρει τόπους όπως τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα μπορούσαμε να πούμε ότι συνυπάρχουν δύο ετεροτοπίες;  

A.K.: Θα έλεγα ότι συνυπάρχουν περισσότερες ετεροτοπίες, μιας και ο περίβολος του μουσείου προσφέρεται για την πραγματοποίηση αυτοσχέδιων ή προγραμματισμένων εκδηλώσεων αλλά και γιατί ο χώρος δεν παύει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της πόλης και προαύλιο εκκλησιών. 

Μ.Η. : Σε αρκετά έργα σας, αν δεν κάνω λάθος, διακρίνω ποιότητες - αλλά και μια “ηθική” που συναντά κανείς στη σύγχρονη αρχιτεκτονική της Δανίας, της Φινλανδίας και ίσως της Σουηδίας. Θα μπορούσατε να κάνετε πιο σαφή αυτή τη σύνδεση; 

A.K.: Ποιότητες στην αρχιτεκτονική προσδίδουν ο σεβασμός στο τοπίο αλλά και τον άνθρωπο. Να δουλεύει κανείς με συναίσθηση ευθύνης και πνεύμα “οικονομίας” στους χειρισμούς, να αποφεύγει δηλαδή υπερβολή και σπατάλη σε οικολογικό, μορφολογικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο. Για τους Σκανδιναβούς, η ανάγκη να προσδώσουν ηθική διάσταση στο σχεδιασμό αποτελεί μέρος της κουλτούρας τους. Η προσέγγιση στα ζητήματα της πόλης, για παράδειγμα, έχει προσφέρει ουσιαστική συμβολή στον παγκόσμιο προβληματισμό.   

Μ.Η. : Έχετε ασχοληθεί με τον σχεδιασμό επίπλων και φωτιστικών. Αυτή η δραστηριότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής σας;  

A.K.:Ναι, όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν ή όταν το κτίριο θα παρέμενε ανολοκλήρωτο, χωρίς το σχεδιασμό κάποιων στοιχείων εξοπλισμού.

Μανώλης Ηλιάκης
MA Architecture & Spatial Culture

Σημειώσεις
1 Επιγραμματικά ο Frampton αναφέρει ότι οι αρχιτέκτονες του κριτικού τοπικισμού δίνουν μεγάλη έμφαση στο περιβάλλον που χτίζουν μελετούν και ανασυνθέτουν με ένα σύγχρονο πνεύμα την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του τόπου. 
2 “.... στη θαυμαστά ευαίσθητη repetition differente, σε τοπικό χαρακτήρα, της Αγνής Κουβελά - Παναγιώτου, στο κεκλιμένο και λοξότμητο σπίτι της στη Σαντορίνη, το 1994.”

Sun&Shadow magazine  - Τεχνική έκδοση για τη σκίαση και την ηλιοπροστασία, τις σταθερές επεκτάσεις και τη διαμόρφωση του υπαίθριου χώρου. www.sunandshadow.gr

Hμερ.πρώτης δημοσίευσης στο gra: 16 /09/ 2007