ΑΘΗΝΑΪΚΗ «ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΑ»

Μερικοί θεωρούν γενικά το κέντρο της πόλης σαν αστική περιοχή εξ' ίσου σημαντική με κάποιες άλλες, με πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.  Άλλοι διαβλέπουν την υπεροχή του στη μεγάλη πύκνωση χρήσεων, σε αντίθεση με τις συνοικίες της περιφέρειας.  Στη πραγματικότητα όμως το κέντρο είναι κάτι περισσότερο από μια υπερσυσσώρευση δραστηριοτήτων ή από ένα χώρο κομβικό για το κυκλοφοριακό σύστημα. Το κέντρο έχει μια λειτουργικότητα που αφορά την ολότητα του  πολεοδομικού συγκροτήματος. Το κέντρο είναι καρδιά, δεν είναι απλό σύνολο ιστών.
         
Η εκτατική ανάπτυξη διαφόρων πολεοδομικών συγκροτημάτων, ιδιαίτερα στην αμερικανική ήπειρο, αποδυνάμωσε τη λειτουργία των αστικών κέντρων, ενώ ταυτόχρονα παρήγαγε δομές ενεργειοβόρες και χρονοβόρες. Η «προαστιοποίηση» και πολύ περισσότερο η άτακτη οικιστική διασπορά στο χώρο, δημιούργησαν «ευπαρουσίαστες και «οικολογικοφανείς» συνθήκες κατοίκησης για τις «ευκατάστατες» τάξεις - πλην όμως έπληξαν καίρια την αίσθηση  της γειτονικότητας και ενίσχυσαν το στοιχείο της ανασφάλειας. Τα τελευταία χρόνια η κριτική των προαστιακών δομών και η αναζήτηση της πολυλειτουργικότητας αναστήλωσε το κύρος του κέντρου. Αποτέλεσμα ήταν μια οικιστική κίνηση αντίθετης φοράς.
         
Ειδικά το αθηναϊκό κέντρο της τελευταίας εικοσιπενταετίας, παρά την πληθυσμιακή υποχώρησή του,  έγινε αποδέκτης τεράστιων, δημόσιων αλλά και ιδιωτικών επενδύσεων, για  ψυχαγωγικές και πολιτιστικές  χρήσεις . Πεζοδρομήσεις όπως αυτή της Ερμού, της Διονυσίου Αρεοπαγίτου,της Φωκίωνος Νέγρη, της Πλατείας Πρωτομαγιάς, απέκτησαν τη δυνατότητα να συντεθούν σε μια ολότητα ποιοτική, διεγερτική του στοχασμού και της καλλιτεχνικής διάθεσης, φιλική για τον πεζό και τον ποδηλάτη, για τον μοναχικό περιπατητή της νύχτας, για τον σουλατσαδόρο ερωτικών προθέσεων, για τον πομποδέκτη πολιτικών μηνυμάτων, για τον «χαπενιτζή» κάθε κατηγορίας. Βασικοί οδικοί άξονες όπως η οδός Πατησίων, με το εκπάγλου καλλονής οπτικό πεδίο προς την Ακρόπολη, θα μπορούσαν να μαγνητίζουν το  βλέμμα και να είναι καύχημα της πόλης στην ολότητά της. Ένα τέταρτο αιώνα μετά την διεξαγωγή της (κουρελέ....) «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης» του 1985 - υπό συνθήκες νέφους και απουσίας κτιριακών υποδομών για τον πολιτισμό - η Αθήνα θα μπορούσε να διεκδικεί γεγονότα κάθε φύσης, να προσφέρει πληθώρα «δρώμενων»,  να αναβαθμίζει σταθερά την ποιότητα ζωής και να αυξάνει κατ’ αυτό το τρόπο το συλλογικό εισόδημα των πολιτών. Θα μπορούσε να είναι ένας μεγάλος πολιτιστικός και τουριστικός πόλος.
          
Όμως σήμερα στην Αθήνα, όλες σχεδόν οι εστίες πολιτισμού και δημόσιας αισθητικής, αποτελούν μεγαλύτερες ή μικρότερες νησίδες σε ένα πέλαγος δυσμορφίας και δυσπλασίας. Οι πεζόδρομοι «μοτοσυκλετο-κρατούνται», οι επιφάνειες των τοίχων και οι ενδείξεις των πινακίδων βανδαλίζονται με τον πλέον βλακώδη τρόπο, το κέντρο της πόλης κανοναρχείται από δραστηριότητες του περιθωρίου ή γειτονεύει καταστρεπτικά και απωθητικά με αυτές. Εξ' άλλου στο χώρο του κέντρου εκδηλώνονται πολιτικές δράσεις  που δεν διεκδικούν την αλληλεγγύη του κοινωνικού περίγυρου αλλά τη προβολή τους μέσω συγκρούσεων και σαματάδων. Δεν είναι περίεργο το ότι εφημεριδικοί τίτλοι όπως  «το αθηναϊκό  τρίγωνο της αμαρτίας» (Βήμα 13.12.2009) ή ακόμη πιο ατσούμπαλοι όπως «ΠΑΠΑΣ ΣΕΡΙΦΗΣ   ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ» - με θέμα τον εφημέριο της  εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου που υποχρεώθηκε να οπλοφορήσει για την προστασία του!(Espresso 7.10.2009) – σοκάρουν  πλέον  ελάχιστους.
           
Το 1924 ο Κωστής Παλαμάς *έγραφε στην αγαπημένη του Ραχήλ για την Αθήνα της εποχής εκείνης: «Πολυκοσμία, πανσπερμία, βαρβαροκοσμία, αυτοκινητοκρατορία , χαλασμός κόσμου, ακαθαρσία, βρώμα». Σχεδόν ένα αιώνα αργότερα, μια βόλτα στην Ομόνοια, στην οδό Σοφοκλέους, στην οδό Πειραιώς,  χωρίς διαθέσεις «εστετισμού» ή  αποκλεισμού ανθρώπων,αλλά και χωρίς πολιτικούς μονοϊδεασμούς,  δείχνει την επιστροφή στη κατάσταση που περιέγραφε ο Παλαμάς. Δείχνει την  έκπτωση  των ονείρων  και των προσδοκιών που στηρίχθηκαν σε αγώνες, σε σχεδιασμούς, σε πολιτικές μικρής και μεγάλης κλίμακας......

*Από το «Αθηναϊκό Ημερολόγιο 2002», εκδόσεις ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ

Γιάννης Σχίζας