Αλεξάνδρεια: αναζητώντας τη σύγχρονη όψη της πόλης.

Η πόλη που άκμασε στο παρελθόν αναζητά την παλιά της αίγλη. Οι Skidmore, Owings και Merrill LLP (SOM) στοχεύουν στην ανάδειξη της, με μία πρόταση για τους κρυμμένους (και μη) θησαυρούς του ιστορικού ανατολικού λιμανιού της πόλης.

Νυχτερινή απεικόνιση. Πηγή: Wold Architecture News

Η Αλεξάνδρεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Πτολεμαίων. Η Αλεξάνδρεια με τον περίφημο Φάρο.  Η Αλεξάνδρεια πολιτιστικό και εμπορικό κέντρο των ελληνιστικών χρόνων. Η Αλεξάνδρεια του Κωνσταντίνου Καβάφη. Η Αλεξάνδρεια του σήμερα.

Μπορεί να έχει χάσει λίγο από τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της αλλά διατηρεί την αίγλη μιας πόλης που στο παρελθόν αποτελούσε γέφυρα ανάμεσα στους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής, τους πολιτισμούς της Μεσογείου και της Ευρώπης. Η παρακμή της άρχισε όταν βρέθηκαν νέοι δρόμοι προς την Ανατολή. Σήμερα ο Φάρος της Αλεξάνδρειας (ένα από επτά θαύματα του κόσμου) έχει καταστραφεί. Το ίδιο και τα παλάτια που έχτισαν οι απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η αρχαία βιβλιοθήκη έχει αντικατασταθεί από τη νέα βιβλιοθήκη. Η Αλεξάνδρεια δεν είναι πια πρωτεύουσα της Αιγύπτου, αλλά είναι ένα από τα κυριότερα λιμάνια της Μεσογείου, είναι σημαντικό εμπορικό κέντρο και 2ο βιομηχανικό κέντρο της Αιγύπτου. Τέλος είναι μία πόλη που διεκδικεί άξια μία θέση στη Λίστα Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, μιας κα ευρήματα που έχουν έρθει στο φως, και άλλα που εικάζεται ότι κρύβονται στο βυθό της θάλασσας, αποτελούν σπουδαία τεκμήρια όλων των παραπάνω περιόδων.

Η Αλεξάνδρεια σήμερα,Πηγή: National Geographic

Ο βυθός της θάλασσας αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πηγές τέτοιων τεκμηρίων. Πιο συγκεκριμένα το Ανατολικό λιμάνι, για το οποίο έγινε η πρόταση των SOM, αποτελεί ανεξάντλητη πηγή ευρημάτων. Συμφωνά με την επίσημη ιστοσελίδα της UNESCO  πρόσφατες έρευνες έφεραν στο φως έναν τεράστιο υποθαλάσσιο αρχαιολογικό χώρο σε μία έκταση 25.000 m². Πρόκειται ουσιαστικά για μία περιοχή που ορίζεται από την τοποθεσία που βρισκόταν ο Φάρος και εκτείνεται μέχρι το ακρωτήρι στο οποίο είχαν κτίσει τα παλάτια τους οι Πτολεμαίοι και στο οποίο βρισκόταν η Αρχαία Βιβλιοθήκη (όπου βέβαια σήμερα έχει κατασκευαστεί η νέα περίπου στην ίδια τοποθεσία).

Το πλούσιο υλικό που έχει μέχρι στιγμής αποκαλυφθεί δεν ήταν πάντοτε κάτω από το νερό. Ένα μέρος της ακτής έχει βυθιστεί με την πάροδο του χρόνου καθώς η περιοχή είναι σεισμογενής και κάθε χρόνο η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει γύρω στα 2,5 χιλιοστά. Μάλιστα, τα ευρήματα είναι συνήθως σε βάθος 6 με 8 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού.

Συνοπτικά θα λέγαμε ότι, έχουν βρεθεί κατάλοιπα του λιμανιού της Αρχαίας Ελληνικής πόλης, και βέβαια πλήθος ρωμαϊκών και ελληνικών ευρημάτων, μεταξύ των οποίων  5 επιβλητικά αγάλματα ύψους ακόμα και 12 μέτρων από την περίοδο της κυριαρχίας των Πτολεμαίων (2 από αυτά έχουν ανασυρθεί από το νερό) και 25 σφίγγες από τις οποίες οι 20 έχουν διασωθεί. Ακόμα γίνεται αναφορά σε αρκετά ναυάγια ελληνικών και ρωμαϊκών πλοίων (από τον 3ο αι. π.Χ. μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ.), ενώ εικάζεται ότι μια εκτεταμένη έρευνα στο βυθό μπορεί να φέρει στο φως ακόμα και τμήματα του περίφημου Φάρου της Αλεξάνδρειας. Τέλος, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση του National Geographic  βρέθηκαν κατάλοιπα, που χρονολογούνται 700 χρόνια πριν από την ίδρυση της Αλεξάνδρειας του Μ. Αλεξάνδρου, τα οποία μαρτυρούν την ύπαρξη μιας άλλης πόλης στην περιοχή.

Η ανάδειξη όλων των παραπάνω είναι ένας από τους βασικούς στόχους της πρότασης των SOM που θα παρουσιαστεί παρακάτω. Ολοκληρώθηκε το 2006 αλλά ήρθε πρόσφατα ξανά στην αρχιτεκτονική επικαιρότητα καθώς προτάθηκε για υποψηφιότητα στην κατηγορία «Βραβείο Αστικού Σχεδιασμού (άκτιστο)» του World Architecture News (WAN AWARDS 2009 ). Ακόμα έχει βραβευθεί, δύο φορές το 2008 («Βραβείο Αμερικάνικης Αρχιτεκτονικής» και «Βραβείο Διεθνούς Αρχιτεκτονικής») στα βραβεία του Chicago Atheanaum  (Μουσείο Αρχιτεκτονικής και Σχεδιασμού).

Το masterplan που περιγράφει το σύνολο της πρότασης, Πηγή: Wold Architecture News

Το masterplan που παρουσιάζουν, στοχεύει στην αναβάθμιση της περιοχής και στον επαναπροσδιορισμό της πόλης της Αλεξάνδρειας ως νέο πολιτιστικό κέντρο της Μεσογείου αλλά και όλου του κόσμου. Οι ίδιοι στην επίσημη ιστοσελίδα τους  επισημαίνουν ότι ο σχεδιασμός έγινε με γνώμονα τη «αναγέννηση» του ιστορικού ανατολικού λιμένα, τόσο στη θάλασσα όσο και στην παράκτια περιοχή, και την ενδυνάμωση του τουρισμού. Η προσβασιμότητα των πεζών, η βελτίωση των μετακινήσεων στους δημόσιους χώρους, καθώς επίσης και η ενοποίηση των ιστορικών τοποθεσιών αποτέλεσαν βασικές τους αρχές.

Διαγράμματα ανάλυσης της πρότασης. Πηγή: Wold Architecture News

Ο σχεδιασμός αποσκοπεί στη δημιουργία ενός λιμανιού που ουσιαστικά θα αποτελέσει τον συνδετικό κρίκο της πόλης με τα ευρήματα και άρα με την ιστορία της. Το συνοπτικό άρθρο που συνοδεύει την υποψηφιότητα στα WAN AWARDS 2009  περιγράφει ακόμα πιο αναλυτικά τη μελέτη.
Περιλαμβάνονται: αναβάθμιση της παράκτιας ζώνης, νέοι χώροι στάθμευσης, γραμμή τραμ, μια προβλήτα που θα επιπλέει και θαλάσσια ταξί. Ακόμα προτείνονται νέες φυτεύσεις και δημιουργία «πράσινων» μονοπατιών για τους πεζούς. Η διευκόλυνση των συνδέσεων δεν αποσκοπεί, όμως, μόνο στη σύνδεση με το λιμάνι και τα αρχαία, καθώς προβλέπεται ένα νέο δίκτυο μουσείων και χώρων μάθησης στην περιοχή της αρχαίας βιβλιοθήκης, που θα επωφελείται από την άμεση σχέση με το νερό.
Τέλος, τα ευρήματα θα προστατεύονται από έναν νέο κυματοθραύστη, ενώ μια τεράστια ηλιακή γεννήτρια θα φωτίζει την περιοχή το όριο στεριάς και θάλασσας. Το σύνολο της πρότασης ενθαρρύνει την συνειρμική σύνδεση της ιστορικής Αλεξάνδρειας με τη σύγχρονη προκαλώντας μνήμες, ενώ παράλληλα η χρήση ακόμα και βιοκλιματικών μέσων όπως η ηλιακή γεννήτρια δημιουργεί σαφείς αναφορές στις σύγχρονες ανάγκες και προτεραιότητες.

Πρόταση διαμόρφωσης της παράκτιας περιοχής και φωτογραφία της υπάρχουσας κατάστασης.
Πηγή: Wold Architecture News

Η πρόταση αυτή δεν είναι η μόνη. Στο πρόσφατο παρελθόν (2008) είχε γίνει μία ακόμα πρόταση για τη δημιουργία ενός νέου υποβρύχιου μουσείου στην ίδια περιοχή. Μέσα σε ένα τούνελ κάτω από το νερό ο επισκέπτης θα είχε τη δυνατότητα να βλέπει τα εκθέματα μέσα στο βυθό.  

Ψηφιακή αναπαράσταση του υποβρύχιου μουσείου. Επικεφαλής αρχιτέκτονας της επιστημονικής ομάδας που έκανε την πρόταση είναι ο Jacques Rougerie. Πηγή: Περιοδικό αρχαιολογία

Φαίνεται ότι η Νέα Βιβλιοθήκη σε συνδυασμό με τον αρχαιολογικό πλούτο, που αποκαλύπτεται μέρα με τη μέρα, έχουν δώσει ένα ισχυρό κίνητρο για προτάσεις που θα αναδείξουν και θα αναβαθμίσουν την ευρύτερη περιοχή του ανατολικού λιμανιού. Τελικά όμως, η προώθηση ενός τέτοιου εγχειρήματος έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία καθώς δεν θα προέβαλλε μόνο την ιστορική Αλεξάνδρεια αλλά θα αποκάλυπτε και ένα νέο πρόσωπο της σύγχρονης πόλης.

Τατσιώνη Άννα